کلیات

دانشگاه پیام‌ نور سامانه‌ای دانشگاهی در ایران است که در سال ۱۳۶۷ تأسیس شد. این دانشگاه بر اساس روش آموزش از راه دور و نیمه‌حضوری تأسیس شده‌است. شیوه آموزشی این دانشگاه، آموزش باز و از راه دور است.

از نظر ساختاری دانشگاه پیام‌نور دارای یک سازمان مرکزی در تهران و سراسر ایران است. این دانشگاه دامنهٔ وسیعی از رشته‌های مختلف را به‌طور متفاوت ارائه می‌دهند.

تاریخچه دانشگاه پیام نور

تحولات دانشگاه پیام نور را می‌توان به پنج دوره تقسیم‌بندی کرد:

دوره اول: افتتاح و جذب اولین گروه دانشجویی

دانشگاه پیام نور براساس تصمیمات جلسات ۹۴ مورخ ۲۷ آبان ۱۳۶۵ و ۹۷ مورخ ۲۵ آذر ۱۳۶۵ شورای عالی انقلاب فرهنگی عملاً با پذیرش اولین گروه دانشجو در مهرماه ۱۳۶۷ تأسیس شد. این دانشگاه پس از تأسیس، با پذیرش اولین گروه دانشجویی خود در ۵ رشتهٔ تحصیلی و در ۲۸ مرکز باقی‌مانده از دانشگاه ابوریحان بیرونی^[۲] و دانشگاه آزاد ایران از مهرماه سال تحصیلی ۶۸–۱۳۶۷ فعالیت آموزشی خود را آغاز کرد. ساختمان کالج دماوند نیز در اختیار این دانشگاه قرار گرفت. در این دوره اکثر دانشجوهای جذب شده کارمندان دولت و افراد شاغل بودند.

دوره دوم: افزایش تعداد مراکز و استفاده از ساختمان‌های دولتی

در این دوره ساختمان‌های متروکه دولتی و ساختمان‌های بدون استفاده وزارت خانه‌ها به دانشگاه پیام نور داده شد تا مراکز خود را گسترش دهد. در این دوره علاوه بر کارمندان شاغل بقیه جوانان جویای تحصیل با کنکور سراسری نیز به دانشگاه پیام نور وارد می‌شدند و همین باعث افزایش کلاس‌های دانشگاه پیام نور در طول هفته شد. تا این دوره دانشگاه از نظر کیفی نامطلوب بود

دوره سوم: رشد بسیار زیاد دانشگاه از نظر کمی

در این دوره با کمک‌های دولت دانشگاه شروع به احداث مراکز جدید کرد ولی اینبار ساختمان‌های استاندارد ساخته می‌شدند. با شروع ساخت و ساز بسیاری از مراکز دانشگاه به ساختمان‌های جدید انتقال پیدا کردند و همین باعث رشد کیفی دانشگاه نیز شد. در این دوره مراکزی که از قبل ساختمان های خوبی داشتند بیشتر رشد کیفی را تجربه کردند و ساختمان‌های خود را با وسایل پیشرفته آموزشی و آزمایشگاه‌ها و کتابخانه‌ها و سامانه‌های امنیتی و مکانیزی تجهیز کردند. این دوره تحول عظیمی در دانشگاه پیام نور به وجود آورد و چهره این دانشگاه را به کلی عوض کرد.

دوره چهارم: شروع رشد کیفی دانشگاه

در این دوره که جدیداً آغاز شده‌است رشد کمی دانشگاه عملاً متوقف شده‌بود و مسئولین دانشگاه همه توان خود را برای رشد کیفی دانشگاه بکار گرفته‌بودند ولی به یکباره در سال تحصیلی ۱۳۸۹–۱۳۹۰ تعداد بسیار زیادی رشته به رشته‌های دانشگاه پیام نور اضافه شد به طوریکه هم‌اکنون این دانشگاه اکثر رشته‌های مهندسی را دارا می‌باشد. البته اکنون که بزرگترین دانشگاه دولتی ایران شعار خود را (آموزش عالی برای همه) عملی کرده‌است تصمیم دارند این دانشگاه را از نظر کیفی نیز به بهترین حد ممکن برساند. از جمله اقدامات این دوره می‌توان به: شروع جذب هیئت علمی لازم. تجهیز مراکز به بهترین وسایل آموزشی. حذف مراکزی که هیئت مؤسس آن نتوانسته‌اند به تعهدات خود عمل کنند و ادغام آنها با مراکز با کیفیت تر. حذف دانشجویان ضعیف با قانون اخراج مشروطی ها. گسترش شبکه کتاب درسی دانشگاه با وجود اینکه اکنون نیز بزرگترین شبکه کتاب دانشگاهی ایران می‌باشد. به نظر می‌رسد با رشد بسیار خوبی که دانشگاه در این مدت کوتاه داشته‌است در آینده نه چندان دور به عنوان یکی از بهترین دانشگاه‌های ایران و خاورمیانه تبدیل شود. از سال ۱۳۹۰ و بعد از گسترش رشته‌های بسیار متنوع در این دانشگاه، دانشگاه پیام نور بزرگترین دانشگاه جهان از نظر تنوع رشته و تعداد دانشجو به حساب می‌آید. در حال حاضر مرکز بین‌الملل دانشگاه پیام نور در سه مقطع تحصیلی کارشناسی در ۱۸ رشته گرایش، کارشناسی ارشد در ۳۲ رشته گرایش و دکتری تخصصی در ۸ رشته در ۵۸ کشور جهان(۷۶ شهر) دانشجوی ایرانی و غیرایرانی دارد.

دوره پنجم: شروع کوچک سازی و سیاست‌های انقباضی دانشگاه (برگشت به عقب)

در این دوره که پس از روی کار آمدن دولت حسن روحانی شروع شد. وزارت علوم برای دانشگاه پیام نور اعمال سیاست‌های انقباضی را در پیش گرفت. در قبال سیاست‌های انقباضی و محدود کننده وزارت علوم، ابتدا ابوالفضل فراهانی به عنوان اولین رئیس این دانشگاه که از داخل دانشگاه پیام نور مصوب شده بود و محبوبیت بی نظیری هم در بدنه کارکنان دانشگاه داشت مقاومت و حتی مخالفت جدی کرد و مانع از اجرایی شدن تصمیمات محدود کننده وزارت علوم در این دانشگاه شد و در نهایت مجبور به کناره‌گیری از این سمت شد. محمدعلی سرلک هم که از اعضای هیئت علمی این دانشگاه بودند با سیاست‌های انقباضی برای دانشگاه پیام نور روی خوشی نشان نداد تا اینکه فرهادی وزیر علوم بعد از ناامیدی در کوچک سازی این دانشگاه توسط مدیران داخلی، سرلک را هم که خود منصوب کرده بود بعد مدت کوتاهی برکنار و با انتصاب رئیس این دانشگاه از بیرون، سیاست کوچک سازی این دانشگاه را تعقیب کرد تا دانشگاهی با رکورد یک میلیون و دویست هزار دانشجو را به کمتر از چهارصد هزار نفر در دولت روحانی برساند. این مسئله با روی کار آمدن محمد رضا زمانی از دوستان نزدیک دکتر غلامی، وزیر علوم با شدت بیشتری دنبال شد تا جایی که در سال ۹۹ پذیرش دوره‌های فراگیر این دانشگاه با عدم حمایت دکتر زمانی و تصویب وزارت علوم به‌طور کامل ملغی گردید. دوره‌های فراگیر دانشگاه پیام نور یکی از منابع مهم تأمین مالی دانشگاه محسوب می‌شد. اعتراض اعضای هیئت علمی دانشگاه به محمدرضا زمانی باعث بروز اختلافات شدیدی در دانشگاه گردید چراکه این مصوبه در جلسه تصویب شده بود که امضای رئیس دانشگاه پیام نور هم در آن مصوبه بود. انتشار خبر آن مصادف شد با حضور محمدرضا زمانی رئیس دانشگاه پیام نور در دانشگاه شخصی خود با نام نور دانش در میمه اصفهان که طی دو سال با افزایش پذیرش دانشجو مواجه بوده‌است و این در حالی بود که محل اصلی خدمت دکتر زمانی در دانشگاه پیام نور با افت دانشجوی مواجه شده بود. حضور محمدرضا زمانی در دانشگاه پیام نور با حواشی بسیار زیادی همراه بود، که مهمترین آن حضور وی در یک مجلس رقص در تایلند و در حال فیلمبرداری از آن بود که انتشار عکس‌های آن در دی ماه سال ۹۸ جنجال زیادی برپا کرد، این در حالی بود که در آن تاریخ بنابر اطلاعیه صادره از روابط عمومی این دانشگاه، محمدرضا زمانی در حال یک مأموریت اداری برای انعقاد تفاهمنامه با دانشگاه تایلندی بود. کارمندان دانشگاه پیام نور طی نامه ای به سازمان بارسی کل کشور از محمد رضا زمانی شکایت کردند.

در این دوره فشارهای زیادی به کارکنان این دانشگاه که منتقد سیاست‌های محمد رضا زمانی در دانشگاه بودند صورت پذیرفت از جمله شکایت‌های متعدد اداره حقوقی دانشگاه از کارکنان صورت گرفت. شکایت از رسانه‌های مستقل و کشاندن آنها به پای میز محاکمه دادگاه‌ها در زمان محمدرضا زمانی با هدف جلوگیری از اطلاع‌رسانی شفاف انجام پذیرفت. احضار مدیران شبکه‌های اجتماعی از جمله گروه تلگرامی کانون کارکنان نور نیز که با شکایت یکی از مدیران استان ها صورت گرفت در دستور کار محمدرضا زمانی قرار گرفت. از جمله موارد دیگری که در این دوره که با اعتراضات کارمندان دانشگاه همراه بود، حذف بسیاری از مزایا و کاهش شدید حقوق کارمندان دانشگاه بود که توسط محمدرضا زمانی اجرا شده بود. انتشار عکس های بسیار زیادی از سفرهای داخلی و خارجی محمد رضا زمانی که با ماموریت‌های اداری و پرداخت کامل هزینه‌ها توسط دولت صورت می‌گرفت، صدای اعتراض اساتید و کارمندان این دانشگاه را بهمراه داشت. از جمله مقاصد دیگر سفرهای محمدرضا زمانی که با نام‌های مختلف انعقاد تفاهمنامه و همکاری‌ها صورت می‌گرفت سفر به ویتنام و پاکستان و همچنین در ایام گرم تابستان به مناطقی همانند اردبیل و مراغه بود که با نام سرکشی از دانشگاه صورت می‌گرفت. در یکی از این سفرها به استان اردبیل در حالی صورت گرفت که دانشگاه در تعطیلات تابستانی به سر می‌برد. در اقدامی تبلیغاتی دیگر، محمدرضا زمانی با مخابره خبر در رسانه‌ها مدعی ساخت شهرک فناوری‌های هوشمند دانشگاه پیام نور در شهر پرند شد.

کنون این دانشگاه دارای بیش‌از ۵۰۰مرکز در سراسر کشور است که به‌صورت نیمه‌حضوری به ارائهٔ آموزش می‌پردازند.

رتبه دانشگاه در ایران

بر اساس رتبه‌بندی جدید گروه QS دانشگاه پیام‌نور بیست و دومین دانشگاه برتر ایران است. بر اساس رتبه‌بندی وبومتریکس دانشگاه پیام‌نور چهل و پنجمین دانشگاه برتر ایران و ششصد و شصتمین دانشگاه برتر آسیاست؛ و همچنین بر اساس رتبه‌بندی سایت 4ICU وب‌سایت دانشگاه پیام‌نور نهمین وب‌سایت برتر در بین دانشگاه‌های ایران است. همچنین دانشگاه پیام‌نور بزرگ‌ترین شبکهٔ آموزش عالی ایران و در بین دانشگاه‌های باز دانشگاه پیام‌نور در آسیا دوم و در جهان ششم می‌باشد.

دانشجویان

دانشجوهای دانشگاه پیام‌نور به دو دستهٔ رسمی و فراگیر تقسیم می‌شوند:

دانشجویان رسمی

دانشجویان رسمی دانشگاه پیام‌نور با کنکور رسمی سازمان سنجش کشور در این دانشگاه پذیرفته شده‌اند. از سال ۱۳۹۲، دانشگاه متقاضیان را بدون کنکور هم می‌پذیرد و شرط ورود به دانشگاه معدل امتحانات نهایی دیپلم (سال دوازدهم) می‌باشد.

دانشجویان فراگیر

داوطلبان (فقط کارشناسی ارشد) ابتدا در یکی از مراکز دانشگاه پیام‌نور به‌عنوان دانش‌پذیر (نه دانشجو) ثبت‌نام می‌کنند؛ و دروس ترم اول رشتهٔ موردنظر به آن‌ها ارائه می‌شود و در صورت قبولی به‌عنوان دانشجوی فراگیر در ترم بعدیِ دانشگاه تحصیل می‌کنند و همچنین درصورت گذراندن دروس نیازی به امتحان مجدد ندارند. درضمن شهریهٔ ثابت دانشجویان فراگیر برابر با دانشجویان رسمی است. همچنین عنوان فراگیر از مدارک (فارغ‌التحصیلی) دانشگاه پیام‌نور حذف شده‌است.

نحوه پذیرش دانشجو در دانشگاه پیام نور

دانشگاه پیام نور در سه مقطع کارشناسی پیوسته، کارشناسی ارشد ناپیوسته و دکتری تخصصی پذیرش دانشجو انجام می‌دهد. این دانشگاه نیز همانند بسیاری از دانشگاه‌ها، در سال‌های ابتدایی فعالیت، صرفاً از طریق کنکور سراسری جذب دانشجو انجام می‌داد. اما در سال‌های اخیر در مقطع کارشناسی پیوسته، پذیرش بدون کنکور دانشجو را در دستور کار خود قرار داده‌است.

تصویب برگزاری آزمون فراگیر کارشناسی ارشد دانشگاه پیام نور در سال ۱۴۰۰

خبرگزاری مجلس شورای اسلامی در تاریخ ۲۶ تیر ۱۴۰۰ اخباری منتشر کرد مبنی بر اینکه آزمون مقطع کارشناسی ارشد فراگیر دانشگاه پیام نور از سال ۱۴۰۰ همانند ادوار گذشته برگزار خواهد شد. آزمون فراگیر ارشد پیام نور برگزار می‌شود. دکتر علی کریمی فیروزجایی نماینده مردم بابل در مجلس شورای اسلامی اعلام کرد بر همین مبنا طرحی با یک ماده واحده و سه تبصره تدوین شد تا آزمون دوره فراگیر فقط برای دانشگاه پیام نور برگزار شود و آیین‌نامه این مهم نیز در شورای سنجش و پذیرش دانشجو به تصویب برسد. دوره فراگیر فقط برای مقطع کارشناسی ارشد دانشگاه پیام نور برگزار می‌شود. این آزمون به این گونه است که دانشپذیر برای تحصیل در مقطع کارشناسیی ارشد ۳ یا ۴ عنوان درسی را اخذ می‌کند و می‌تواند این واحدها را در قالب یک ترم به صورت خودخوان، آموزش مجازی یا حضوری فرا گیرد و بعد از اینکه در امتحان این دروس قبول شد به عنوان دانشجوی رسمی مقطع کارشناسی ارشد دانشگاه پیام نور تلقی یافته و دروس پاس شده نیز از کل واحدهای مقطع ارشد دانشجو کسر می‌گردد.

روسا دانشگاه

• میرمحمود ساعی (۱۳۶۶–۱۳۶۷)
• نصرت‌الله ضرغام (۱۳۶۷–۱۳۶۸)
• حسن ظهور (۱۳۶۸–۱۳۷۴)
• حسین صادقی شجاع (۱۳۷۴–۱۳۷۶)
• حسن ظهور (۱۳۷۶–۱۳۸۴)
• علیرضا علی احمدی (۱۳۸۴–۱۳۸۷)
• سید محمد حسینی (۱۳۸۷–۱۳۸۸)
• حسن زیاری (۱۳۸۸–۱۳۹۲)
• ابوالفضل فراهانی (۱۳۹۲–۱۳۹۳)
• محمدعلی سرلک (۱۳۹۳–۱۳۹۴)
• علی اصغر رستمی ابوسعیدی (۱۳۹۴–۱۳۹۶)
• محمد رضا زمانی (۱۳۹۶-تاکنون)