کلیات

گرومن اف-۱۴ تامکت (به انگلیسی: Grumman F-14 Tomcat) هواگرد جنگنده مافوق صوت دوموتوره، دو سرنشین و جنگنده نسل چهارم بال متحرک ساخت شرکت گرومن در ایالات متحده آمریکا است که نخستین پرواز خود را در سال ۱۹۷۰ انجام داد و از سال ۱۹۷۴ برای خدمت در نیروی دریایی این کشور پذیرفته شد.

این هواپیما از ۱۹۷۴ تا ۲۰۰۶ در نیروی دریایی ایالات متحده به عنوان جنگنده برتری هوایی، هواپیمای رهگیر دفاعی و هواپیمای شناسایی تاکتیکی اصلی این نیرو خدمت کرد. اف-۱۴ بعد از اینکه در دهه ۱۹۹۰ مجهز به سامانه هدف‌گیری فروسرخ در شب (LANTIRN) و سیستم پرواز سطح پائین گردید حملات موشکی هوا به زمین دقیقی را هم انجام داد.

اف-۱۴ تام‌کت در سال ۱۹۷۲ به عنوان جایگزین هواپیمای مک دانل داگلاس اف-۴ فانتوم ۲ (به معنی شبح) به خدمت نیروی دریایی ایالات متحده درآمد. تامکت یکی از پیشرفته ترین، پیچیده‌ترین و گران‌قیمت‌ترین جنگنده‌های تاریخ هوانوردی جهان بوده و فناوری‌های پیشرویی که در ساخت آن بکار رفته بود سبب شد که کنگره آمریکا فروش آن را به سایر کشورها محدود کند.

پیدایش

طرح ساخت اف-۱۴ هنگامی مطرح شد که برنامه تولید اف-۱۱۱بی به علت پاره‌ای مشکلات با شکست مواجه شد. وقتی فرمانده نیروی دریایی توماس کانلی طرح ساخت مدل متفاوتی از هواپیمای اف-۱۱۱ ای را برای پرواز به عهده گرفت، و دریافت که این هواپیما مشکل در پرواز در سرعت مافوق صوت دارد و توانایی به زمین نشستن آن ضعیف است، در کنگره تصریح کرد که با این وضع نگران وضعیت نیروی دریایی است. در مه سال ۱۹۶۸ کنگره آمریکا هزینه‌گذاری بر روی جنرال داینامیکس اف-۱۱۱ آردوارک را قطع کرد تا اینکه نیروی دریایی چاره‌ای به وضعیت موجود پیدا کند.

آنچه که مورد نیاز نیروی دریایی ایالات متحده آمریکا بود، داشتن جنگنده‌ای دوربرد و پرطاقت بود که بتواند از ناوگان جنگی ایالات متحده در مقابل موشک‌های ضد کشتی شلیک شده از بمب‌افکن‌ها و زیردریایی‌های شوروی دفاع کند، در مقایسه با جنگنده اف-۴ فانتوم از رادار پرقدرت‌تر و موشک‌های دوربردتری به منظور رهگیری هواپیماها و موشک‌های دشمن برخوردار باشد و دارای خصوصیات برتری هوایی منحصربه‌فردی باشد. نیروی دریایی به شدت مخالف شرکت در طرح جنگنده تاکتیکی آزمایشی (تی‌اف‌ایکس) (که منجر به تولید دو جنگنده اف-۱۵ و اف-۱۶ شد) بود؛ چون تصور می‌کرد نیاز نیروی هوایی برای داشتن جنگنده‌ای با توان تهاجمی در ارتفاع پایین باعث می‌شود تا خصوصیات مد نظر نیروی دریایی تحت تأثیر قرار گیرد. اما وزیر دفاع وقت ایالات متحده رابرت مک نامارا معتقد بود داشتن هواپیمای سازمانی نظامی مشترک راه حل کم هزینه‌تری از طراحی جنگنده‌های جداگانه است. در آن زمان هواپیمای اف-۴ فانتوم ۲ هم که در نیروی دریایی و تفنگداران دریایی طراحی شده بود در نیروی هوایی ایالات متحده هم استفاده می‌شد؛ لذا طراحی این هواپیما به دست گرومن آغاز شد.

موفقیت گرومن در پروژهٔ اف-۱۴ در آن بود که توانست دوباره از موتورهای مشهور تی‌اف۳۰ که در هواپیمای اف-۱۱۱بی به‌کار رفته بود، در اف-۱۴-A استفاده کند. به دلیل برخی مشکلات این موتور اف-۱۴ در نیروی دریایی آمریکا که بعد ها ایرادات آن رفع شد، موتور جدیدی با نام جنرال الکتریک اف۱۱۰ بر روی مدل‌های اف-۱۴-B و اف-۱۴-D نصب شد. نیروی هوایی نیز از موتور اف۴۰۱پی‌دابلیو-۴۰۰ که شرکت پرت اند ویتنی برای نیروی دریایی ساخته بود استفاده کرد و برای اف-۱۶ و اف-۱۵ سفارش داد. اگرچه اف-۱۴ از اف-۱۱۱بی سبک‌تر بود، ولی بزرگترین و سنگینترین هواگرد ناوپایه بود که بر روی ناو نشست و برخاست می‌کرد. ابعاد بزرگ هواپیما به خاطر رادار بزرگ ای‌ان/ای‌دابلیوجی-۹، موشک ایم-۵۴ فینیکس، و یک باک داخلی بزرگ ۷۳۰۰ کیلویی از هواپیمای اف-۱۱۱بی بود.

بهسازی‌ها و تغییرات

با گذشت زمان مدل‌های اولیه تمام موشک‌های این هواپیما با موشک‌های پیشرفته‌تر جایگزین شدند که تجهیزات الکترونیکی مستحکم‌تر که امکان اعتماد بهتر به عملکرد هواپیما را ممکن می‌کرد، سامانه بهتر ای‌سی‌سی‌ام، و فضای بیشتر برای موتور هواپیما را داشتند. در اولین جایگزینی‌ها موشک هوا به هوا با رادار فعال فینیکس، موشک هوا به هوای آشیانه‌یاب راداری نیمه‌فعال اسپارو، و موشک هوا به هوای حرارت یاب سایدوایندر در مدل‌های دهه ۱۹۸۰ اعمال شدند.

طرح سامانه اکتشافی تاکتیکی هوابرد یا (TARPS) در دهه ۱۹۷۰ برای اف-۱۴ تامکت انجام شد. سامانه اکتشافی (TARPS) در زیر بدنه اصلی استوانه‌ای هواپیما نصب می‌شد و رابط‌های مخصوص خود را هم با خود داشت. حدود ۶۵ اف-۱۴ مدل ای و تمام اف-۱۴های دی برای حمل این سامانه بهسازی شدند. این سامانه در وهله اول توسط آرآی‌او در صندلی عقب که یک نمایشگر پیچیده TARPS برای مشاهده آمار دریافتی اطلاعاتی را به همراه داشت، کنترل می‌شد. سامانه‌های اکتشافی تاکتیکی هوابرد در سال ۱۹۸۰ معرفی شدند. در سال ۱۹۹۶ سامانه‌های TARPS با دوربین‌های دیجیتالی (TARPS-DI) بهسازی شدند. دوربین‌های دیجیتالی یکبار دیگر هم در اوایل سال ۱۹۹۸ بهسازی شدند که سامانه را هم با خود داشتند.

در سال ۱۹۸۷ برخی از اف-۱۴های مدل ای با موتور جنرال الکتریک اف۱۱۰ بهسازی شدند. این تامکت‌ها تامکت‌های دوباره طراحی شدهٔ اف-۱۴ ای+ بودند که بعدها در سال ۱۹۹۱ به اف-۱۴ بی تغییر یافتند. هواپیماهای مدل دی هم در همین دوره گسترش یافتند که موتورهای جنرال الکتریک اف۱۱۰ را با تجهیزات دیجیتالی هوانوردی جدیدتر مانند کابین خلبان شیشه‌ای با خود داشتند.

اضافه کردن قابلیت تهاجم زمینی

این قابلیت زمان جنگ ایران و عراق توسط  شهید عباس بابایی مطرح شد که در ابتدا با آن مخالفت شد.اما چند سال بعد اورهال سنگینی با نام عباس بابایی روی اف ۱۴ ها انجام شد که یکی از ویژگی‌های این اورهال اضافه کردن بمب به تامکت‌ها بود.

طراحی

به دلیل هزینه بالای طراحی این سوپر جنگنده در آن زمان، شرکت گرومن مجبور شد پروژه طراحی تام‌کت را به‌طور مشترک با نیروی دریای آمریکا ادامه دهد.

تجهیزات هوانوردی و پرواز

اتاقک خلبان اف-۱۴ تامکت دو جایگاه سرنشین در طول هم دارد. خلبان و افسر مسئول رادار رهگیری (آرآی‌او) روی صندلی پرتاب به بیرون مارتین-بیکر جی‌آریو-۷ای که با راکت حرکت می‌کند و از سطح زمین و با سرعت صفر ۴۵۰ گره به بالا پرتاب می‌شود، می‌نشینند. آن‌ها در آسمانه هواپیما مجهز به ۴ آینه، دید ۳۶۰ درجه به بیرون دارند که یکی از این آسمانه‌ها برای افسر مسئول رادار رهگیری و دیگری برای خلبان است. آسمانه اف-۱۴ آسمانه سنتی است که دارای سه قسمت است. اما ساختار کلی آن بزرگ است و دید خوبی را از آن می‌توان داشت. خدمه هواپیما از کنترل گرها و دستگاه قدیمی و کلاسیک این هواپیما که ساختار چند گونه آنالوگ و دیجیتالی دارند، استفاده می‌کنند. کنترل هواپیما فقط به عهده خلبان است. تا کنون هیچ گونه سامانه کنترل دو نفری برای اف-۱۴ ساخته نشده‌است. کنترل‌گرهای اصلی اف-۱۴ یک نمایشگر سربالا است که توسط شرکت کایزر ساخته شده‌است و دو نمایشگر وی‌اس‌آی و اچ‌اس‌آی هستند که اطلاعات مربوط به سرعت، جستجو، و سایر اطلاعات را می‌دهند. اف-۱۴ای و اف-۱۴بی مثل هواپیماهای اف-۱۶ و اف-۱۸ نمایشگر چندکاره ندارند.

اف-۱۴ تامکت دماغه بزرگی دارد و این به خاطر آن است که هواپیما نه تنها دو سرنشین دارد، بلکه تعداد زیادی از سامانه‌های هوانوردی را هم دارد. ای‌سی‌ام (ECM) و قسمت جستجوگر خیلی فراگیر و بزرگ هستند. قسمت اصلی رادار هاگز ای‌دابلوجی-۹ ایکس-باند است که در مدل‌های ابتدایی سامانه دیجیتالی ۵۴۰۰ بایتی سبکی با حافظه دسترسی تصادفی ۳۲ کیلوبایتی را به همراه داشت. دیش آنتن، دیش عریض ۹۱ سانتیمتری مسطح است که ۱۰ کیلووات برق مصرف می‌کند و آنتن‌های پیچیده آی‌اف‌اف (IFF) دارد. چندین دستگاه جستجوگر و ردگیری دیگر نظیر ردگیری به هنگام جستجو، حرکت دادن به هنگام جستجو، تعقیب تک هدف پالس دوپلر (PDSTT)، و دستگاه تعقیب (JAT) نیز وجود دارند. این هواپیما قادر است ۲۴ هدف هوایی را به‌طور هم‌زمان رهگیری نموده و در آن واحد به سمت ۶ هدف در حالت ردگیری به هنگام جستجو تا حدود ۱۰۰ کیلومتر موشک شلیک کند. در حالت فقط-پالس (STT) برد حدود ۱۵۰ کیلومتر است.

حداکثر برد جستجوگری فراتر از ۱۹۰ کیلومتر است، که حتی روی جنگنده‌ای دیگر در ۱۲۰ الی ۱۴۰ کیلومتری هم می‌توان قفل راداری انجام داد. موشک‌های کروز هم می‌توانند هدف این هواپیما با رادار ای‌دابلیوجی-۹ قرار بگیرند. چون این رادار در حالت دوپلر-پالس روی اهداف کوچک در ارتفاعات پائین هم قفل می‌کند و آن‌ها را تعقیب می‌کند. دیش آنتن رادار در دماغه هواپیما قرار گرفته‌است و بیشتر سامانه‌های هوانوردی رادار درست در قسمت پشت دماغه نزدیک جایگاه خلبان جاسازی شده‌اند. سامانه‌های هوانوردی دیگر نیز (نظیر آی‌اف‌اف، رادیوهای برقراری ارتباط، ابزارهای جهت‌یاب و غیره) در نزدیکی جایگاه افسر رادار رهگیری قرار گرفته‌اند و بیشتر باسامانه‌های نمایشگر رادار ای‌ان‌دابلیوجی-۹ ترکیب شده‌اند.

هواپیماهای تام‌کت همچنین سامانه سیگنال‌های الکترونیکی مقابله، سامانه‌های اخطار گر رادار(RWR)، پخش‌کننده‌های خاشه/شعله در قسمت دم هواپیما، هماهنگ‌کننده آمار بین جنگنده‌ها، و سامانه دقیق ناوبری اینرسی نیز دارند. هماهنگی‌های اولیه در کامپیوتر ناوبری برنامه‌ریزی می‌شود و یک گردش نما در سیستم تمام حرکات هواپیما را زیر نظر دارد. این حرکات هواپیما به کامپیوتر ناوبری فرستاده می‌شود، و فاصله و جهت جت از اولین جای حرکتش محاسبه می‌گردد.

این قابلیت در کنار موشک بسیار قوی و دقیق ایم-۵۴ فینیکس، اف-۱۴ ای را به نوعی منحصربه‌فرد نموده‌است به‌طوری‌که در آمریکا به نام Top Gun یا سلاح برتر شناخته می‌شود.

موشک فینیکس در کنار رادار AWG-9 (آگ ناین) توانمندی فوق‌العاده در رهگیری و هدف قرار دادن اهداف هوایی برای اف-۱۴ ایجاد کرده‌است.

اف ۱۴ تامکت از یک سامانه بنام دیتالینک بهره می برد که می تواند با استفاده از آن با رادار هواپیمای آواکس لینک شده و تمام اطلاعاتی که رادار آواکس از منطقه جمع کرده است بر روی صفحه ی اسکوپ رادار خود داشته باشد. با دیتالینک اف ۱۴ از تمام اطلاعات منطقه حتی قسمت هایی که پشت سر هواپیما هست، آگاه شود.

تاریخچه هواپیمای اف-۱۴ تامکت در آمریکا

استفاده از این هواپیما در نیروی دریایی ایالات متحده آمریکا از سال ۱۹۷۴ به عنوان هواپیمای اصلی جنگنده برتری هوایی، هواپیمای رهگیر مدافع ناوگان، و هواپیمای شناسایی تاکتیکی نیروی دریایی آغاز شد. از دهه ۱۹۹۰ قابلیت ناوبری کم‌ارتفاع و هدف‌گیری مادون قرمز برای عملیات‌های شبانه به آن افزوده شد و مأموریت‌های تهاجمی هوا به زمین دقیقی ر ا به انجام رساند.جنگنده اف ۱۴ تامکت در ۲۲ سپتامبر ۲۰۰۶ و در فرودگاه نیروی هوایی اوشنا به‌طور رسمی در آمریکا بازنشسته شد و با جنگنده اف/ای-۱۸ئی/اف سوپر هورنت جایگزین شد. 

منبع: ویکی پدیا

• در مورد جنگنده قاهر در ویکی تابناک بیشتر بخوانید