کلیات

جُلفا شهر گمرکی و مرزی کشور ایران، در جنوب ساحل رود مرزی ارس در ۱۳۵ کیلومتری شمال تبریز و ۶۵ کیلومتری شمال مرند و ۱۳۵ کیلومتری شمال غرب ورزقان در استان آذربایجان شرقی واقع شده‌است.مردم این شهر به زبان ترکی آذربایجانی تکلم میکنند.

جلفا، به لحاظ جغرافیایی و به دلیل واقع شدن در نقطه صفر مرزی و همسایگی با کشورهای ارمنستان و آذربایجان و مهم‌تر از همه بهره‌مندی از خط آهن سراسری و اتصال آن به آسیای میانه و قفقاز از اهمیت فراوانی برخوردار بوده و یکی از شهرهای مهم و ترانزیتی کشور محسوب می‌شود.

همچنین قرار گرفتن جلفا در منطقه آزاد تجاری-صنعتی ارس که در حال تبدیل به یکی از قطب‌های تجاری-صنعتی ایران و منطقه است، به اهمیت این منطقه افزوده‌است منطقه آزاد ارس و بخصوص جلفا دومین مقصد گردشگری استان بعد از تبریز محسوب می‌شود و با توجه موقعیت مناسب مرزی بین سه کشور ایران، جمهوری آذربایجان و ارمنستان دارای بازارچه‌های مرزی، مراکز خرید و مجتمع‌های تجاری بسیار زیادی می‌باشد. وجود آثار تاریخی متعدد از جمله کلیساهای تاریخی مختلف و کاروانسراها نشان از تاریخ غنی این منطقه و اهمیت آن در گذشته می‌باشد. در کنار این پتانسیل‌ها، شهرستان جلفا به دلیل موقعیت ویژه و واقع شدن در منطقه تجاری ارس، قطب‌ مهم تجاری و بازرگانی ایران محسوب می‌شود. در جلفا آثاری از جنگ ایران و روسیه یافت می‌شود. همچنین آثاری دیگری از روسیه من جمله راه آهن جلفا به تبریز و بالعکس است که ساخت روسیه است.حتی قطار آن ساخت روسیه است.^{[نیازمند منبع]}

نام‌گذاری

جلفا در لغت به معنی بافنده است. در گذشته این منطقه یکی از مراکز مهم پرورش کرم ابریشم بود و مردم آن در تولید ابریشم و پارچه‌های حریر تخصص داشتند. به دستور شاه عباس صفوی در حدود ۳ هزار نفر از اهالی ارمنی‌تبار جلفای ارس به جلفای اصفهان کوچ داده شدند تا در تولید و صدور ابریشم از راه خلیج فارس که مهم‌ترین کالای صادراتی ایران آن عصر بود، فعالیت نمایند و صنایع مختلف که ارامنه جلفای آذربایجان با آن آشنا بودند به ساکنان جلفای اصفهان یاد دهند. شاه عباس به خاطر راحتی و آسایش آن‌ها، شهری به شکل جلفا در کنار زاینده رود بنا کرد که به همین نام معروف است. طی عهد نامه ترکمان‌چای شهر جلفا به دو قسمت تقسیم شد که بخش بزرگ‌تر آن با نام جولفا (Julfa) در جمهوری خودمختار نخجوان در خاک جمهوری آذربایجان و بخش کوچک‌تر نیز در خاک ایران با نام جلفا (Jolfa) قرار گرفته‌است.

سابقه تاریخی

شهر جلفا از زمان‌های قدیم به خاطر موقعیت جغرافیایی و استراتژی اهمیت خاصی داشته و از لحاظ فرهنگی و مدنی دارای شهرتی بس فراوان بوده‌است. به طوری که اصحاب الرس در زمان حضرت سلیمان بن داود در این منطقه ظهور کرده و سبب ایجاد دوازده شهر در کنار رودخانه ارس شدند، که نام دوازده ماه بر آن‌ها اطلاق گردید.

اقلیت‌های مذهبی ایران در ایالات شمالغرب و به خصوص ارومیه از مسیحیان ارمنستان می‌باشند که اغلب ساکنین قدیمی جلفا بودند.

روز سوم اسفندماه ۱۳۹۳ روستای حق‌ویردی‌آباد به مساحت ۶۰ هکتار به شهر جلفا الحاق شد. حتی اسب های جشن های ۲۵۰۰ شاهنشاهی ایران از انجا اورده شده است.

مردم

جمعیت شهر جلفا بر اساس سرشماری سال ۱۳۹۵ خورشیدی ۸٬۸۱۰ نفر بوده‌است. مردم این شهر به ترکی آذربایجانی صحبت می‌کنند.

پارک کوهستان

این پارک به وسعت ۲۶ هکتار در مجاورت رودخانه ارس و نقطه صفر مرزی ایران و آذربایجان با فاصله ۵ کیلومتری از شهر جلفا واقع شده‌است^[۱۷] این پارک با داشتن چشم‌اندازهای زیبای کوهستانی و سواحل رودخانه ارس و همچنین قرار گرفتن در ابتدای ژئوسایت پرمین تریاس در طول سال میزبان گردشگران بسیاری می‌باشد.^[۱۷] با توجه به موقعیت و فضای مناسب و امکانات این پارک، در طول سال میزبان نمایشگاه‌ها و جشنواره‌های مختلف می‌باشد.

صنایع دستی و سوغات

از مهم ترین صنایع دستی جلفا می توان به قالی بافی و گلیم بافی اشاره کرد، قدمت گلیم بافی در خود جلفا و روستاهای اطراف به بیش از صدها سال پیش باز می‌گردد.

از دیگر صنایع دستی محبوب و قدیمی جلفا هم می توان به منبت کاری اشاره کرد.

مهم ترین و معروف ترین سوغاتی های شهر جلفا مربای گردوی ارمنستان، زیتون ترکیه و باقلوای استانبولی است. 

نقاط تاریخی و دیدنی

وضعیت اقتصادی

منطقهٔ آزاد ارس که بخش بزرگی از آن در شهرستان جلفا واقع شده با برخورداری از مرز مشترک با کشورهای آذربایجان، ارمنستان و جمهوری خودمختار نخجوان و وجود خطوط ارتباطی با اروپا و منطقهٔ قفقاز، ترکیه و حوزهٔ مدیترانه و قرارگیری در کریدورهای بین‌المللی حمل و نقل، پیشینهٔ تاریخی اقتصادی قابل توجه، اقلیم مناسب، منابع غنی آب، مراتع و ذخیره‌گاه‌های جنگلی، قابلیت‌های توسعهٔ گردشگری در زمینه‌های تاریخی، فرهنگی و طبیعی و ورزشی بین‌المللی و پتانسیل بالای رشد و توسعهٔ صنعتی، معدنی، کشاورزی، خدماتی و علمی و آموزشی به‌طور بالقوه نقش حائز اهمیتی را در ارتباط با چشم‌انداز بیست سالهٔ به خود اختصاص داده‌است. وجود معادن غنی و ایجاد صنایع وابسته و نزدیکی به شبکه‌های زیربنایی، زمینه‌های توسعهٔ فناوری‌های نوین، (بیوتکنولوژی، نانوتکنولوژی وIT) بستر را برای حضور مؤثر در عرصهٔ ملی در جهت رشد پرشتاب و مستمر اقتصادی و کسب جایگاه اول اقتصادی، علمی و فناوری در منطقه، را فراهم می‌آورد. همچنین سابقهٔ تاریخی مرکزیت تجاری منطقه و توانمندی‌های بالای صادراتی و با فراهم‌سازی زیرساخت‌های توسعه، فعالیت‌های بازرگانی در کنار گمرکات و مراکز تخلیه و بارگیری کالا می‌تواند بسترساز تعامل سازنده با جهان باشد. توسعهٔ این شهرستان به ترتیب بخش‌های بازرگانی، خدمات و صنعت است. وجود منطقهٔ آزاد صنعتی تجاری ارس در جوار شهرستان جلفا به عنوان بستری مناسب برای سرمایه‌گذاری صنعتی می‌باشد.