کلیات

درگیری ناگورنو قره‌باغ (۲۰۲۰ Nagorno-Karabakh conflict‎) بخشی از مناقشه قره‌باغ است که از ۲۷ سپتامبر ۲۰۲۰ بین جمهوری آذربایجان و جمهوری ارمنستان آغاز شده‌است. هر دو طرف تلفاتی را گزارش کرده‌اند و ارمنستان و جمهوری آرتساخ اعلام حکومت نظامی و بسیج عمومی کرده‌اند. جمهوری آذربایجان نیز اعلام حکومت نظامی کرده‌است.

پیشینه

این درگیری‌ها ناشی از اختلافات در مورد منطقه ناگورنو قره‌باغ است که قلمرو شناخته شده بین‌المللی آذربایجان توسط جامعه بین‌المللی است، این منطقه در حال حاضر توسط جمهوری خودخوانده آرتساخ اداره می‌شود.
اولین دوره جنگ قره‌باغ با امضاء قرارداد آتش‌بس بیشکک در سال ۱۹۹۴، به پایان رسید و قره‌باغ کوهستانی و شهر‌های اطراف آن، اعم از آغ‌دام،  جبرئیل،  فضولی،  کلبجر،  قبادلی،  لاچین و زنگلان که قلمرو شناخته شده بین‌المللی جمهوری آذربایجان از سوی جامعه بین‌المللی است، به تصرف ارمنستان درآمد.  بنابر گزارش «آکادمی حقوق بین‌الملل بشردوستانه و حقوق بشر ژنو» در خصوص جنگ‌ها که در سال ۲۰۱۸ انتشار یافت، کشور ارمنستان نه‌تن‌ها با حمایت تسلیحاتی، مالی، آموزش نظامی، و پشتیبانی عملیاتی از «جمهوری خودخوانده قره‌باغ» و نیرو‌های آن، بلکه با مشارکت در هماهنگی و کمک به برنامه‌ریزی کلی فعالیت‌های نظامی و شبه‌نظامی آن «کشور خودخوانده»، در قره‌باغ کوهستانی اعمال اقتدار خود را می‌کند. در طول حدود ۳ دهه به مراتب آتش‌بس نقض شد، که از شدیدترین نمونه‌های آن‌ها می‌توان به درگیری‌های ۲۰۱۶ جمهوری آذربایجان و ارمنستان و درگیری مرزی ارمنستان و جمهوری آذربایجان در ژوئیه سال ۲۰۲۰ اشاره کرد. در حین درگیری‌های مرزی در بین دو کشور هزاران نفر از مردم آذربایجان با تجمع در باکو،  پایتخت این کشور، خواستار شروع جنگ برای بازپس‌گیری قره‌باغ شدند.
۲۳ ژوئیه ارمنستان با هدف تحلیل درگیری‌های ژوئیه،  رزمایش‌های مشترک پدافند هوایی با روسیه آغاز کرد. یک هفته بعد، جمهوری آذربایجان رزمایش‌های نظامی شروع کرد، که از ۲۹ ژوئیه تا ۱۰ اوت طول کشید. سپس، در اوایل ماه سپتامبر جمهوری آذربایجان و ترکیه مبادرت به برگزاری رزمایش نظامی مشترکی ورزیدند.  رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهوری ترکیه، در حاشیه ۷۵- امین نشست مجمع عمومی سازمان ملل متحد با صدور بیانیه‌ای بر تمامیت ارضی جمهوری آذربایجان و گرجستان تأکید کرد.

موقعیت جغرافیایی قره باغ روی نقشه

برخورد‌ها

درگیری‌های جاری در بامداد روز یکشنبه ۲۷ سپتامبر در خط تماس نیرو‌های مسلح جمهوری آذربایجان و نیرو‌های تدافعی جمهوری آرتساخ در منطقه قره‌باغ شروع شد و هر دو طرف یکدیگر را به آغاز درگیری‌ها متهم کردند. شوشان استپانیان سخنگوی وزارت دفاع ارمنستان در صفحه فیسبوک خود از تلفات جانی غیر نظامیان، ناشی از گلوله‌باران مناطق مسکونی در جمهوری آرتساخ خبر داد. «از ساعت ۷:۱۰ صبح روز ۲۷ سپتامبر در اثر گلوله‌باران مناطق مسکونی جمهوری آرتساخ، در منطقه مارتونی یک زن و یک کودک کشته و دو نفر دیگر نیز زخمی شدند. آمار دیگر مناطق در دست بررسی است. مدارس نیز از جمله در استپاناکرت از این گلوله‌باران در امان نبوده‌اند».
گزارش‌ها همچنین حاکی است که نیرو‌های تدافعی ناگورنو قره‌باغ صبح روز یک‌شنبه ۲۷ ژوئیه ۲۰۲۰، چهار بالگرد نظامی جمهوری آذربایجان را در این منطقه سرنگون کردند.  وزارت دفاع ارمنستان نیز از ساقط کردن ۱۵ هواپیمای بدون سرنشین و همچنین انهدام ۱۰ دستگاه تانک در این منطقه خبر داده‌است. به گفتهٔ دستیار رئیس جمهور آذربایجان، پهپاد‌های آفندی اسرائیلی نقش برجسته‌ای در این ستیزه داشته‌اند، ولی از بازگوی هر گونه دیدگاهی درباره گزارش فرود هواپیما‌های ارتش در اسرائیل برای دریافت جنگ‌فزار خودداری نموده، آشکار بودن پیمان‌نامه‌های میان دو کشور را یادآور شد.
ارمنستان روز دوشنبه ۲۸ ژوئیه ۲۰۲۰ ترکیه را به پشتیبانی مستقیم نظامی از جمهوری آذربایجان در درگیری نظامی تازه بین دو جمهوری سابق شوروی بر سر منطقه ناگورنو قره‌باغ متهم کرد.
به گزارش خبرگزاری رویترز، وزارت خارجه ارمنستان در بیانیه‌ای گفت که ترکیه «حضور مستقیم در صحنه نبرد دارد و کارشناسان نظامی ترکیه دوشادوش نیرو‌های جمهوری آذربایجان می‌جنگند و از سلاح‌های ترکیه، از جمله هواپیما‌های بدون سرنشین و هواپیما‌های جنگی نیز استفاده می‌کنند». ترکیه دربارهٔ این اتهام توضیح روشنی نداده، اما فیلم‌هایی در شبکه‌های اجتماعی منتشر شده که در آن به نظر می‌رسد پهپاد‌های ترکیه به اهداف ارمنستان حمله کرده‌اند.
به نوشته خبرگزاری روسی اینترفکس، آقای پاشینیان در نشست فوق‌العاده پارلمانی گفت: «موضوع به رسمیت شناختن ناگورنو قره‌باغ در دستور کار ما قرار دارد. ما باید بسیار جدی بحث کنیم که آیا این گام را برمی‌داریم یا خیر.» نیکول پاشینیان، نخست‌وزیر ارمنستان، نیز می‌گوید که جمهوری آذربایجان به اهداف غیرنظامی در منطقه مورد مناقشه ناگورنو قره‌باغ حمله کرده‌است.
همچنین الهام علی‌اف، رئیس‌جمهور آذربایجان، گفته امیدوار است «اشغال سی ساله» قره‌باغ به پایان برسد. روسیه خواستار آتش‌بس شده‌است و ترکیه گفته از آذربایجان حمایت می‌کند.
هر دو کشور یکدیگر را به آغاز حمله‌های مرزی متهم می‌کنند، ارمنستان می‌گوید آذربایجان حمله هوایی و توپخانه‌ای انجام داده‌است. آذربایجان می‌گوید که ارمنستان خط مرزی را گلوله‌باران کرده‌است. هر دو کشور می‌گویند در حمله طرف مقابل شهروندان غیرنظامی کشته شده‌اند.

توافق آتش بس 

الهام علی‌اف، رئیس جمهوری آذربایجان از بازپس گیری ۲۳ روستای دیگر خبر داد. بعد،  وزارت دفاع جمهوری آذربایجان فیلمی تایید کننده از حضور نیرو‌های مسلح آذربایجان در شهر شوشا را پخش کرد. سپس، سخنگوی آرائیک هاروتیونیان اذعان کرد که نیرو‌های ارمنی کنترل شهر شوشا را از دست داده‌اند.

پس از عصر، الهام علی‌اف از پازپس‌گیری ۴۸ روستای دیگر، ۱ شهرک و ۸ بلندی راهبردی در شهرستان‌های جبرئیل،  قبادلی،  زنگلان،  خوجالی،  خوجاوند و لاچین خبر داد.

پس از مدتی،  وزارت دفاع روسیه اعلام کرد که یک فروند بالگرد جنگنده میل -۲۴ این کشور در نزدیکی شهر یراسخ ارمنستان که در مجاورت مرز مشترک با جمهوری خودمختار نخجوان آذربایجان قرار دارد، ساقط شده‌است.  سپس،  وزارت امور خارجه جمهوری آذربایجان طی بیانیه‌ای با برشمردن دلایل حادثه رخ‌داده، آن را اشتباهی خواند و ضمن عذرخواهی از روسیه، بر آمادگی‌اش برای پرداخت غرامت تاکید داشت.

۲۰ آبان ۱۳۹۹  خبر رسید که   ارمنستان و جمهوری آذربایجان در حضور روسیه توافقنامه‌ای را امضا کردند که به شش هفته درگیری‌های نظامی در قره باغ پایان می‌دهد.  

نیکول پاشینیان، نخست‌وزیر ارمنستان در فیسبوک ضمن اعلام این خبر از تصمیم خود برای امضای این توافق به عنوان «اقدامی دشوار برای خود و کشورش» یاد کرده و گفته این توافق از نخستین ساعت بامداد سه‌شنبه (دهم نوامبر) اجرا خواهد شده و به درگیری میان این کشور و آذربایجان که طی ۶ هفته گذشته نگرانی‌های فراوانی ایجاد کرده بود خاتمه خواهد داد.

• در مورد جنگ قره باغ در ویکی تابناک بیشتر بخوانید