واقعه غدیرخم
فرمان رسیده از طرف ذات کبریا بعد از نبى ، على(ع) است که بر جاى احمد(ص) است.
واقعه غدیرخم را باید سرنوشت‌سازترین اتفاق تاریخ بدانیم؛ روزی بزرگ که در آن دین به کمال رسید و پروردگار، راه بشریت را برای طی طریق در مسیر رستگاری، معلوم کرد. توقف کاروان هزاران نفری حجاج در منطقه‌ای که عموماً برای بارانداز مورد استفاده قرار نمی‌گرفت و ایراد خطبه‌ای با مفاهیم بلند الهی و در عین حال، ساده، روان و همه فهم، از سوی رسول‌خدا(ص) در تبیین مقام ولایت پس از خود، اهمیت جایگاه دینی و تاریخی این رویداد را بیش از پیش معلوم می‌کند. اتفاقی که در ۱۸ ذی‌الحجه سال دهم هجرت روی داد، نقطه عطفی در تاریخ بشریت است؛ بر فراز منبری که از جهاز شتران ساخته بودند، بهترین خلق، دست وصی خود را بلند کرد و او را جانشین بر حق خود نامید. انعکاس این اتفاق را می‌توان حتی در کلام و نوشتار کسانی که توجه چندانی به پیام بزرگ غدیرخم ندارند هم دید. اکثریت قریب به اتفاق مورخان و محدثان جهان اسلام، صرف نظر از مذهبی که پیرو آن هستند، روایت یا انعکاسی از آن رویداد بزرگ را در آثارشان ثبت و ضبط کرده‌اند.
مقدمات اجتماع بزرگ
گزارش‌های تاریخی و روایی نشان می‌دهد که رسول‌خدا(ص) در جریان حجةالوداع، به تدریج موضوع ولایت و جانشینی پس از خود را برای مسلمانان حج‌گزار، تبیین می‌فرمود. علامه مجلسی در جلد 37 کتاب شریف «بحارالانوار»، ضمن نقل روایاتی، از بیانات پیامبر اکرم(ص) درباره مسئله جانشینی و اداره جامعه اسلامی پس از رحلت خود، در «منا» و «مسجد خیف» سخن گفته است. در واقع، ورود حجاج به غدیرخم و سپس، بیعت با امیرمؤمنان(ع)، با مقدماتی که پیشتر در مکه تدارک دیده شده بود، کامل شد. طبق گزارش علامه امینی در جلد نخست «الغدیر»، در اجتماع بزرگ غدیرخم، تقریباً از تمام طوایف عرب و غیرعربی که به شرافت اسلام نایل شده بودند، نمایندگانی حضور داشتند؛ جمعیتی که مورخان آن را بین ۱۰ تا ۱۲۰ هزار نفر ذکر کرده‌اند که قول دوم، شهرت بیشتری دارد. اعلام دعوت مسلمانان حج‌گزار به غدیرخم، با دستور رسول‌خدا(ص) و توسط بلال، مؤذن آن حضرت، به مسلمانان ابلاغ شد و طبق روایت علامه امینی، جز معلولان و ناتوانان، هیچ کس اجازه غیبت در آن اجتماع بزرگ را نیافت.
اوضاع و شرایط محیطی غدیرخم
شیخ عبدا... بحرانی در جلد ۱۵ «عوالم‌العلوم» و نیز، دیگر محدثان و مورخان سرشناس، درباره حرارت و گرمای غدیرخم در روز ۱۸ ذی‌الحجه سال دهم هجرت، گزارش‌های متعددی را ارائه کرده‌اند. بحرانی نقل می‌کند که رسول‌خدا(ص)، برای در امان ماندن از حرارت سوزان آفتاب، بخشی از عبای خود را بر سر مبارکش افکنده بود. آن حضرت، مقداد، سلمان و عمار را فراخواند و به آن ها مأموریت داد که زیر چند درخت موجود در غدیرخم را برای استقرار منبری از جهاز شتر و نیز، برای تجمع مسلمانان، آماده کنند و آن ها، این محل را از سنگ و خار پاک سازی کردند. اصرار پیامبرخدا(ص)، برای توقف زائران در محیطی با گرمای غیرقابل تحمل، خبر از یک ضرورت مهم و اجرای برنامه‌ای سرنوشت‌ساز می‌داد. هنگامی که رسول‌خدا(ص)، توجه مسلمانان را با این جملات، برای گوش دادن به خطبه‌اش جلب فرمود، این ضرورت، بیش از پیش جلوه‌گر شد: «اَیُّهَا النَّاسُ، أجیبُوا داعِیَ ا...، اَنَا رَسُولُ ا...؛ ای مردم! دعوت خدا را اجابت کنید که من، فرستاده پروردگار شما هستم.»
مهم ترین خطبه تاریخ
خطبه رسول‌خدا(ص) در غدیرخم، خطبه‌ای طولانی و پرمحتوا بود و توجه در بند بند آن، نشان می دهد که آن حضرت، می‌کوشید درباره بیان مبارکش، ابهام یا تردیدی برای مخاطبان باقی نماند. این خطبه، از دو بخش تشکیل می‌شود؛ بخش نخست، چنان‌که سنت رسول خداست، به حمد و ثنای پروردگار اختصاص دارد و بخش دوم، به مباحث مربوط به اعلام جانشینی و ولایت امیرمؤمنان(ع) مربوط می‌شود. رسول‌خدا(ص)، در ابتدای بخش دوم خطبه خود، به تفصیل درباره شرافت و جایگاه ویژه امام علی(ع) سخنانی ایراد می‌کند و ضمن آن، می‌فرماید: «فَاعْلَمُوا مَعاشِرَ النّاسِ ذلِکَ فیهِ وَافْهَمُوهُ، وَاعْلَمُوا أَنَّ ا... قَدْ نَصَبَهُ لَکُمْ وَلِیا وَإماما فَرَضَ طاعَتَهُ عَلَی الْمُهاجِرینَ وَالأنْصارِ وَعَلَی التّابِعینَ لَهُمْ بِإحْسانٍ، وَعَلَی الْبادی وَالْحاضِرِ، وَعَلَی الْعَجَمِی وَالْعَرَبِی، وَالْحُرِّ وَالْمَمْلُوکِ وَالصَّغیرِ وَالْکَبیرِ، وَعَلَی الأبْیضِ وَالأسْوَدِ؛ ای مردم! این مطلب را درباره او بدانید و دریابید که پروردگارتان، علی را به عنوان امام و ولی شما منصوب کرد؛ امامی که اطاعت کردن از او، بر مهاجر و انصار و تابعین آن ها در کارهای نیک و بر روستایی و شهری، عرب و عجم، آزاد و بنده، کوچک و بزرگ و سیاه و سفید واجب شده است.» پس از این بیانات، رسول‌خدا(ص) دست امیرمؤمنان(ع) را بلند کرد و او را به عموم مسلمانان، به عنوان جانشین بعد از خود، معرفی فرمود. متن تفصیلی خطبه مهم و راهبردی پیامبر اسلام(ص) در غدیرخم را می‌توان در منابعی مانند «روضةالواعظین»، «الاحتجاج»، «الیقین»، «نزهه الکرام»، «الاقبال»، «الصراط المستقیم» و «نهج الایمان» مطالعه کرد.
* جواد نوائیان رودسری
این مطلب نخستین بار در روزنامه خراسان منتشر شده است.
