استان خوزستان درگیر با آب، هوا، خاک و آتش
اگر اخبار چهار ماه اخیر خوزستان را فشرده کنیم و در ۴ واژه خلاصه کنیم به آب، هوا، خاک و آتش می‌رسیم! چهار واژه‌ای که در آئین‌های باستانی به عنوان عناصر اصلی جهان و مایه حیات آدم به شمار می‌آیند، اما این عناصر در خوزستان چهره‌ای دیگر دارند.
به گزارش «تابناک» به نقل از تسنیم از اهواز، از سیلاب فروردین، تا باد‌های موسمی اردیبهشت و خرداد که همراه با غبار و انواع مختلف آلایندگی‌ها بود، از بالا رفتن سرعت فرسایش خاک در پی سیلاب‌های بهاری و تا گرمای شدید تابستان چهره دیگر چهار عنصر جهان در خوزستان هستند.
اگر این وضعیت خوزستان را بخواهیم در ۴ واژه خلاصه کنیم، به عناصر اصلی جهان یعنی آب، هوا، خاک و آتش می‌رسیم! چهار واژه‌ای که در آئین‌های باستانی به عنوان عناصر اصلی جهان و مایه حیات آدم به شمار می‌آیند، اما این عناصر در خوزستان چهره‌ای دیگر دارند.
طبیعت بار‌ها ثابت کرد که بی‌ملاحظه راه خودش را طی می‌کند. اما کماکان مدیران استان ناتوانی خود را در مواجهه با این عناصر طبیعت به نمایش گذاشتند و از این تکرار مکررات خسته نشده‌اند.
خوزستان تا بوده همین بوده و این عناصر میهمان ناخوانده‌ای برای مردم این استان نیستند، اما همیشه این مسئولان هستند که از آمدن آب و باد و خاک و آتشِ آفتاب شگفت‌زده می‌شوند.
کجای کار اشکال دارد که هر ساله باید شاهد اثرات تلخ و رنجش مردمان این استان در مواجهه با طبیعت باشیم؟ آیا طبیعت بی‌رحم‌تر شده یا مدیریت و تدبیر ما ضعیف‌تر؟
پرده اول؛ آب
بدون اغراق و با قاطعیت می‌توان گفت که در خوزستان پرتکرارترین تیتر از ابتدای سال تا امروز به مسئله سیلاب تعلق دارد. سیلابی که خسارت‌های زیادی به خوزستان وارد کرد.
در پایان سال ۱۳۹۷، سازمان‌های هواشناسی خبر از ورود سامانهٔ بارشی متراکم در جنوب و غرب ایران داد. خبری که نویدبخش پایان خشکسالی‌های مداوم ایران بود و البته هشدار نسبت به وقوع سیل‌های مخرب.
ناگفته پیداست که درباره احتمال وقوع سیل نمی‌توان با قاطعیت سخن گفت. اما تمام شواهد نشان می‌داد خوزستان از بلای سیل ایمن نخواهد بود.
سامانه بارشی از ۵ فروردین‌ماه وارد ایران شد. بارندگی‌های وسیع موجب ایجاد سیلاب و خسارت‌های جانی و مالی در ۲۵ استان ایران شد. سازمان هواشناسی پیش‌بینی کرده بود که در برخی مناطق میزان بارش به حدود ۴۰۰ میلی‌متر می‌رسد.
حاصل آنکه ۱۰ سد مخزنی خوزستان با گنجایش ۲۳.۵ میلیارد مترمکعب آب و ۵ رودخانه دائمی در برابر سیلاب تسلیم شد و بخش وسیعی از دشت خوزستان، مناطق مسکونی، روستاها، و هزاران هکتار از زمین‌های کشاورزی زیر آب رفت.
در زمینه نحوه مدیریت آب پشت سد‌ها پیش از وقوع سیل انتقادات زیادی متوجه سازمان آب و برق خوزستان شد؛ که این همه ماجرا نبود. در موضوع خشکی تالاب هورالعظیم و نقش وزارت نفت در آن نیز بحث‌های زیادی وجود دارد.
موضوع انتقال آب از سرشاخه‌های کارون، ساخت سد‌های جدید بالادستی، تامین حق‌آبه رودخانه‌ها و تالاب‌ها، شوری آب در سد گتوند و ده‌ها پرونده کلان دیگر از سوژه‌های تکراری و البته کلیدی استان طی تمام این سال‌ها بوده است که بعد از سیل اخیر بعضا مسکوت ماندند.
در طی این مدت قطعی آب شهری و کیفیت پایین آب شرب در برخی از مناطق اهواز و روستاها و شهرستان‌های استان نیز غیرمنتظره و رنج‌آورترین دغدغه‌های بسیاری از مردم استان بوده و هست.
در هر صورت به نظر می‌رسد مسئله آب و نحوه مدیریت آن همچنان یکی از چهار عنصر اصلی تشکیل دهنده دغدغه مردم مانده است و فعلا بنا نیست برای آن تدبیری جدی اندیشیده شود.
پرده دوم؛ هوا
برای خود خوزستانی‌ها هم غیرمنتظره بود که با وجود بارندگی‌های گسترده و سیلاب‌های فراگیر در بخش وسیعی از دشت‌های خوزستان و آبگیری تالاب‌ها، در همین مدت کوتاه شهر‌های استان شاهد چندین باره توفان خاک و پدیده گردوغبار باشد.
موضوع در جایی ناگوار به نظر می‌رسد که با وجود آزادسازی میلیارد‌ها متر مکعب آب در دشت‌های استان در بهار امسال، اما همچنان منشاء گردوخاک‌های اخیر داخلی معرفی شده است.
از طرفی موضوع آلودگی‌های موجود در هوای استان خوزستان سال‌ها است که به سوژه تکراری رسانه‌های استان تبدیل شده است و در این موضوع زاویه‌ای نمانده که به آن پرداخته نشده باشد.
بعد از سیل اخیر انتظار می‌رفت که حداقل تا پایان تابستان گرد و غباری رخ ندهد، اما در کمال ناباوری طی همین مدت کوتاه هوای خوزستان چندین مرتبه شاهد گردوغبار بود.
این در کنار آلایندگی‌های حاصل از کارخانه‌ها و دکل‌های نفتی عنصر هوای خوزستان را جزو پرونده‌های باز و حل نشده استان قرار داده است. موضوعی که سال‌هاست جزو دغدغه‌های اصلی مردم بوده که به شکل‌های گوناگون آن را مطرح کرده‌اند.
پرده سوم؛ خاک
این چند ماه اخیر به دلیل بحران سیل و مسائل حول آن، کمتر از جنگ فرسایشی خاک در خوزستان سخن به میان آمد، اما بر اساس اظهارات جهانگیر پرهمت، عضو هیئت علمی پژوهشکده حفاظت خاک و آبخیزداری، سیلاب اخیر در سه حوزه دز، کارون و کرخه در حدود ۱۲ هزار میلیارد متر مکعب بود که منجر به فرسایش ۳ و نیم میلیارد تن خاک و ایجاد رسوب در حدود ۹۰۰ میلیون تن در دامنه‌ها، حاشیه رودخانه‌ها، کانال‌ها و خانه‌ها شد، به معنای دیگر خاک باارزشی که ظرف میلیون‌ها سال ایجاد شده بود با یک سیلاب از بین رفت.
بخشی از رسوبات فرسایشی به همراه سیل در دشت خوزستان ته‌نشین شده و بازسازی این زمین‌های کشاورزی که در حدود ۲۵۰ هزار متر مربع است را با پیچیدگی‌ها و سختی‌هایی همراه می‌کند.
در این سیل، فرسایش خاک و آسیب اراضی کشاورزی خسارت‌های بزرگی به مردم و کشاورزی استان تحمیل کرد.
هرچند که فرسایش خاک داستان جدیدی در ایران نیست، اما نمی‌توان اثرات گسترده فرسایش خاک و خشکی تالاب‌ها که منجر به تشکیل کانون‌های وسیع گرد و خاک در خوزستان بوده بر روح و روان مردم را نادیده گرفت.
پرده چهارم؛ آتش
تابستان خوزستان تقریبا از نیمه‌های بهار شروع می‌شود. روز‌های گرمی که به بیان خوزستانی‌ها از آسمان آتش می‌بارد. گرمای آفتاب خوزستان در تمام ایران زبانزد است.
در همین چند ماه اخیر یکی از تیتر‌های مکرر رسانه‌ها خبر از افزایش دمای هوا بوده است؛ که در چندین مرتبه منجر به تعطیلی ادارات شده.
دمای استان خوزستان در برخی از روز‌های سال بالای ۵۰ درجه اعلام می‌شود؛ که دمای هوا در زیر تابش مستقیم آفتاب بیشتر از این حرف‌ها است.
در این روز‌ها نهاد‌های رسمی مکررا نسبت به گرمازدگی و کم شدن آب بدن از اثر گرمای شدید هشدار می‌دهند. اما به نظر می‌رسد نحوه مواجهه با عنصر آتش در خوزستان همچنان جدی گرفته نمی‌شود.
شاید کولرگازی در سایر نقاط کشور وسیله‌ای لوکس محسوب شود، اما در خوزستان یک وسیله حیاتی است که باید در هر خانه‌ای وجود داشته باشد. همچنین بدون روشن کردن کولر ماشین (در خودرو‌های عمومی و شخصی) تردد بسیار سخت و دشوار است، اما برای هزینه‌های این چنینی که خاص این استان و استان‌های بسیار گرم است تدبیر جدیدی اندیشیده نشده تا فشار مالی کمتری به مردم وارد شود.
تعداد کم اتوبوس‌های کولردار و ایستگاه‌های مکانیزه مجهز به سیستم سرمایشی و آبسردکن‌های شهری در خوزستان نیز به شدت آزار دهنده است؛ و شاید عجیب به نظر برسد که مسئله فرهنگ‌سازی برای مواجهه صحیح با گرمای شدید آفتاب جزو موضوعات مغفول مانده در استان است. برای مثال استفاده از چتر آفتابی، عینک آفتابی، کلاه و... همچنان در بین مردم فراگیر نشده است.
شاید لازم باشد موضوع نحوه مواجهه با عنصر گرمای آفتاب در خوزستان به یک گفتمان فراگیر تبدیل شود تا مسئولان اینگونه عادی از چنین مسئله مهمی عبور نکنند.
۴ پرونده باز
شکی نیست که وضعیت فعلی استان خوزستان در نحوه مواجهه با این ۴ عنصر آب، هوا، خاک و آتش بیشتر تحت تاثیر یک بی‌تدبیری بلند مدت است که از سوی دیگر ریشه در تغییرات آب‌وهوایی در مقیاسی بزرگ‌تر از ایران دارد. اما به وضوح بی‌عملی و بی‌تدبیری حاصل از سیاست‌های دولت فعلی بیشتر به چشم می‌آید.
شاید دیگر پرداختن به ۴ عنصر فوق در رسانه‌های از ملال‌آورترین موضوعات باشد. موضوعاتی که حتی به کرات از زبان مسئولان عالی رتبه مطرح شد و چندین مرتبه از سوی رهبر انقلاب نسبت به عملکرد ضعیف متولیان در این موضوع انتقاد شد.
اما خبرگزاری تسنیم همچنان از بازگوکردن این درد‌ها ناامید نیست. ان‌شاءالله در روز‌های آینده هر کدام از این سرفصل‌ها، در قالب یک پرونده ویژه و با استفاده از نظرات مسئولان و کارشناسان موشکافی، نقد و ارزیابی خواهد شد. در این سلسله گزارش‌ها تلاش می‌کنیم به دنبال ارائه راهکار‌های عملیاتی در موضوعات عنوان شده باشیم.
البته کلی از مشغله ایشان این است که چطور شو براه بیاندازند.