کاسبی بزرگ در سینمای ایران در سایه عدم شفافیت

مجموعه تحقیقات «تابناک» پیرامون حضور نمایندگان سینمای ایران در رویدادهای بین‌المللی حکایت از آن دارد که برخی عامل و دلال‌های پخش و نمایش فیلم در فضای بین‌المللی در سایه عدم شفافیت و همچنین اطلاعات محدودی که در این زمینه در دسترس عموم اهالی سینماست، اقدامات نامتعارفی انجام داده اند که با توجه به عدم شفافیت بستر لازم برای تداوم چنین اتفاقاتی همچنان مساعد است.

به گزارش «تابناک»؛ فقدان ساختارهای منسجم نظیر کمپانی‌های تولید و توزیع بین‌المللی قدرتمند در سینمای ایران و همچنین ارتباط نامناسب اغلب سینماگران کشورمان با همکارانشان در دیگر کشورها که بخشی از آن به عدم برخورداری از دانش ارتباطی و بخشی دیگر به واسطه عدم شناخت و بهره برداری مناسب از فرصت‌ها برای ایجاد چنین ارتباطاتی باعث شده تا برخی اشخاص تحت پوشش پخش کننده اما در عمل به عنوان دلال پخش و نمایش فیلم‌های ایران در فضای بین‌المللی، این نقش را ایفا کنند و حدفاصلِ سینماگران ایرانی با سینماگران و رویدادهای سینمایی بین‌المللی شوند.

همان گونه که از تعبیر «دلال» مشخص است، تلاش می‌کند با برجسته‌تر کردن ضعف‌های یک کالا، آن را با پایین‌ترین قیمت و حیله‌های متعدد با صاحب کالا معامله کند و در عوض به فروشنده با بالاترین قیمت ممکن بفروشد. دلال در این مسیر کوشش می‌کند نقص‌هایی که یک شرکت معتبر آن را نمی‌پوشاند، پوشش دهد و در عین حال با تکیه بر تبلیغات سیاه، رقبا را ضعیف جلوه دهد. قاعدتاً این شیوه‌ها از سلامت اقتصادی و همچنین رویکرد حرفه‌ای برخوردار نیست؛ اما با توجه به آنکه فضای اقتصادی در عرصه سینما حتی در حوزه بین‌الملل نیز آنچنان که باید شفاف نیست، بستر لازم برای چنین تحرکاتی فراهم است.

در جریان تحقیقات سرویس فرهنگی «تابناک» برای مشخص شدن گره‌های کنونی سینمای ایران در عرصه بین‌الملل، مشخص شد بسیاری از سینماگران از حداقل حقوق‌ و مزایای حضور آثارشان در رویدادهای سینمایی نه تنها محروم هستند بلکه در یگ گام پیشتر، اساساً نسبت به برخورداری از چنین حقوقی کم‌اطلاع یا بی‌اطلاع هستند.

«تابناک» مشخصاً به برخی دلال‌های پخش بین‌المللی فیلم برخورد که با تکنیک‌هایی هم از جیب فیلمسازان و هم از جیب دولت اقدام برمی‌داشتند و در نهایت درآمدهای واقعی حاصل از نمایش فیلم‌ها در رویدادهای بین‌المللی را نیز از تهیه‌کننده‌ها و کارگردان‌ها پنهان می‌کردند.

بر اساس بررسی‌های «تابناک» برخی از این دلال‌ها که خود را پخش کننده بین‌المللی فیلم یا کارشناس حوزه بین‌الملل سینما نیز معرفی می‌کنند، در مواجهه با فیلمسازان کم‌اطلاع، اقدام به دریافت مبالغ قابل توجهی برای ثبت نام فیلم‌ها در جشنواره‌های متعدد کرده و تأکید می‌کنند باید تعداد قابل توجهی جشنواره ثبت نام کرد و در نهایت از میان جشنواره‌هایی که چراغ سبز نشان می‌دهند، روی گزینه بهتر متمرکز شد. فیلمسازان در مقابل این پیشنهاد منطقی، چندین هزار دلار به این اشخاص پرداخت می‌کند و این جزو دستمزدی است که بابت این امور از فیلمساز می‌گیرند و گاهی بخشی از جایزه نقدی جشنواره را مابه‌ازای این خدمات برمی‌دارند!

این اشخاص همزمان با ارائه لیست فیلم‌هایی که از صاحبین اکثر آنها چنین مبالغی دریافت کرده‌اند به برخی مراکز سینمایی، کمک‌های ارزی دولتی نیز دریافت کرده‌اند که انتظار می‌رود لیست آنها از سوی سازمان سینمایی منتشر شود تا اهالی سینما دریابند چه اشخاصی با پوشش پخش کننده هم از آنها بابت ثبت نام فیلمشان مبالغ کلانی را طلب کرده‌اند و هم مبالغی را برای همین خدمات از دولت مطالبه و در موارد متعددی دریافت کرده‌اند. این شفاف سازی باعث خواهد شد تا بخشی از این کسب برچیده و مشخص شود چه فضای آلوده‌ای در این حوزه حکم‌فرماست.

اتفاق جالب‌تر اینکه این اشخاص که خود را به عنوان نماینده سینمای ایران در عرصه بین‌الملل جا زده‌اند و با توجه به تایید این موضوع توسط فیلمسازان برای استفاده از آنها به عنوان کانال ارتباطی، موفق بوده‌اند، پول فیلمساز و بخش دولتی را در مواردی همزمان در جیب گذاشته‌اند. جشنواره‌ها از اشخاص باسابقه در حوزه پخش مبلغی برای ثبت نام دریافت نمی‌کنند و بدین ترتیب این دلال‌ها پول ثبت نام فیلم در جشنواره‌های متعدد را دو بار (یک بار از فیلمساز، یک بار از نهادهای سینمایی) دریافت می‌کنند. همین رویکرد درباره تبلیغات برای فیلم‌ها در حوزه بین‌الملل نیز صادق است و برخی پخش کننده‌ها درآمدهای کلانی از این طریق به جیب می‌زنند که فقط کسر کوچکی از آن را صرف کرده‌اند!

اتفاق قابل تأمل دیگر، درباره حق پخش فیلم‌های سینمایی در جشنواره‌های بین المللی است. رقابت فیلمسازان ایرانی برای حضور آثارشان در فستیوال‌های بین‌المللی آنچنان تنگاتنگ است که کمتر به مزایای این رویدادها توجه می‌کنند. بر اساس گزارش «فیلم میکر / filmmaker» جشنواره‌های بین‌المللی در حدی «حق پخش فیلم / Screening Fee» برای نمایش فیلم‌ها در جشنواره‌هایشان را به صاحبین فیلم‌ها می‌دهند که برخی فیلم‌های مستقل آسیایی و اروپایی می‌توانند کل بودجه فیلم‌شان را از محل اسکرین فی بازگردانند و اکران عمومی یا فروش رایت اثرشان به وی او ‌دی‌ها، فرصت سوددهی پروژه‌هایشان باشد!

این دلال‌ها مبالغ اسکرین فی را از فیلمسازهای کم‌اطلاع یا به کل پنهان می‌کنند و یا اگر احتمال دهند فیلمساز از این موضوع اطلاع دارد یا به طریقی پی می‌برند، این رقم را بسیار پایین عنوان می‌کنند و بخش اعظمی از اسکرین فی فیلم را به جیب می‌زنند! قاعدتاً پس از این گزارش، شماری از فیلمسازان به دنبال این مطالبات از پخش کننده‌ها خواهند رفت و فضای جدی‌تر شکل می‌گیرد اما واقعیت آن است با توجه به نقشی که این دلال‌ها می‌توانند بالقوه در تخریب چهره یا فرصت‌های حضور بین‌الملل یک فیلمساز یا آثارش داشته باشند، احتمالاً فیلمسازان ترجیح خواهند داد همکاری‌شان را با این دلال‌ها محدود کنند.