آشکارترشدن شکاف میان اعراب در اجلاس مکه

از زمان روی کار آمدن دونالد ترامپ در آمریکا، عربستان سعودی به عنوان یکی از متحدان اصلی این کشور در خاورمیانه سیاست تهاجمی‌تری را در قبال ایران در پیش گرفته است. با این حال و با وجود تلاش‌های گوناگون و متنوع ریاض، سعودی‌ها تاکنون موفق به شکل‌دهی به یک ائتلاف منطقه‌ای علیه ایران نشده‌اند. اجلاس اخیر سران عربی در مکه و پیامدهای این اجلاس، مهر تأیید جدیدی بر ناکامی ریاض در این عرصه بود.

به گزارش «آزادی»،  به فاصله کمتر از یک هفته از برگزاری اجلاس سران عرب در مکه که به ابتکار عربستان سعودی و با هدف دستیابی به یک موضع واحد در میان کشورهای منطقه در مقابل ایران برگزار شد، اختلافات میان این کشورها در حال نمایان‌تر شدن است و همین امر، از ناکامی اجلاس مذکور در دستیابی به اهداف اساسی خود پرده برمی‌دارد.

در همین راستا، شیخ محمد بن عبدالرحمان آل ثانی، وزیر خارجه قطر، روز یکشنبه در مصاحبه با تلویزیون «الجزیره» فاش کرد که این کشور در جریان بیانیه پایانی اجلاس فوق‌العاده سران کشورهای عضو اتحادیه عرب که «در تضاد با سیاست خارجی دوحه» بوده است، قرار نگرفته است و در اینباره «ملاحظاتی» دارد. در بیانیه پایانی این نشست از ایران به دلیل آنچه «مداخلات منطقه‌ای» خوانده شده، به شدت انتقاد شده بود.

آل ثانی در مصاحبه مذکور در این زمینه اظهار داشت: «بیانیه ایران را محکوم می‌کند اما از یک سیاست میانجی‌گرانه برای گفتگو با تهران سخنی به میان نمی‌آورد».

البته این تمام ماجرا نبود، زیرا با وجود اینکه حضور قطر در اجلاس مکه امیدهایی را برای تنش‌زدایی میان دوحه و کشورهای عضو محور سعودی ایجاد کرده بود، جنگ لفظی میان دو طرف پس از این اجلاس نیز ادامه یافته و حتی تشدید شد. در این راستا، ابراهیم العساف، وزیر خارجه عربستان سعودی درباره مشارکت قطر در نشست مکه گفت که کشورش از گفت‌وگو با قطر استقبال می‌کند، مشروط بر این‌که طرف قطری، طبق گفته وی، به راه درست برگردد.

وزیر خارجه قطر در همان مصاحبه با الجزیره به این اظهارات العساف واکنش نشان داد و گفت: «با تمام احترام به عربستان سعودی یا وزیر سعودی که چنین اظهاراتی را مطرح کرده است، نمی‌دانم چه کسی به آنها قیمومیت به کشورها را اعطا کرده است که این کشورها به راه درست برگردند یا به راه درست برنگردند»؟

وی در ادامه افزود: «اگر مسئله، ارزیابی‌ سیاست‌ها و ارزیابی درست و خطا باشد، عربستان سعودی و دیگر کشورهای محاصره کننده در بسیاری از سیاست‌های‌شان دچار اشتباه شده‌اند و جهانیان آن را مشاهده می‌کنند؛ اشتباهات بزرگ فقط توسط دولت قطر سر نزده است. متأسفانه این اظهارات در خور پاسخ نیست. اگر مسئله بر اساس احترام باشد خوش آمدید، ولی اگر مبتنی بر دیکته و اوامر باشد دین شما برای خودتان و دین ما برای خودمان».

از سوی دیگر، احمد الصحاف، سخنگوی وزارت خارجه عراق در مصاحبه‌ای با خبرگزاری «اسپوتنیک» با اشاره به اینکه عراق در اجلاس مکه اعلام کرد که «جمهوری اسلامی ایران دشمن عراق نیست»، تصریح کرد که «رئیس جمهور این مسئله را در اجلاس سران کشورهای عربی اعلام کرد، لذا در تدوین فرم نهایی بیانیه پایانی، مشارکت نداشتیم».

در این زمینه باید اشاره کرد که پس از اجلاس اخیر، بیانیه‌ای 10 بندی منتشر شد که در بیشتر بندهای آن، تهران به اتهامات واهی متهم و درخواست مقابله با آن مطرح شد. پس از انتشار این بیانیه، برهم صالح، رئیس جمهور عراق، به دلیل متهم کردن ایران به آن معترض شد و گفت که در تدوین آن از نظر عراق استفاده نشده و کشورش به آن معترض است.

وی در این زمینه اظهار داشت: «همزمان که عراق بار دیگر هرگونه اقدامی که امنیت سعودی و برادرانمان در خلیج [فارس] را هدف قرار دهد، محکوم می‌کند، باید توضیح دهم که ما هیچ مشارکتی در مضمون بیانیه پایانی نداریم و عراق به بیانیه پایانی با محتوای فعلی اعتراض دارد».

به این ترتیب، آن‌گونه که مشخص است، عربستان سعودی این بار هم در تلاش خود برای شکل دادن به یک «جبهه واحد عربی» علیه ایران ناکام ماند. این در حالی بود که سعودی‌ها امیدوار بودند در پی حوادث اخیر برای نفتکش‌ها در فجیره امارات و همچنین حمله پهپادی علیه تأسیسات نفتی عربستان و ادعای دست داشتن ایران در این حوادث، بتوانند همراهی دیگر کشورهای عربی را در تقابل خود با ایران جلب نمایند.

در واقع، از همان زمانی که شکاف جدی میان اعضای شورای همکاری خلیج فارس ایجاد و در پی آن، قطر به طور کامل از محور سعودی- اماراتی جدا شد، ناظران و تحلیلگران پیش‌بینی می‌کردند که این امر به طور کامل تحقق ایده منزوی ساختن ایران در منطقه و ایجاد یک دوقطبی عربی- ایرانی را در خاورمیانه ناممکن خواهد ساخت. دقیقاً همین موضوع سبب شده دولت آمریکا نیز در پوشاندن جامه عمل به ابتکار موسوم به «ناتوی عربی» نیز ناموفق باشد، زیرا نه تنها قطر به واسطه تقابل خود با عربستان، بلکه حتی مصر نیز به خاطر نگرانی از کشانده شدن به تقابلی غیرضروری با ایران، از همکاری در قالب این ابتکار خودداری کرده است.