«يئل ياتار، توفان ياتار، ياتماز حسينين پرچمي»
نگاهي به مراسم عزاداري حسينيه اعظم زنجان
"ميراث معنوي"، موضوعي است كه از چندين سال پيش در بخش فرهنگي يونسكو براي حفاظت از ميراث فرهنگي معنوي تمام ملت‌ها، تعريف شده و از آن پس براي اين امر، برنامه‌ريزي‌هاي لازم انجام مي‌شود.
يونسكو، در كنوانسيون ميراث معنوي سال 2003، ميراث معنوي يا ميراث غيرملموس را رفتارها، شيوه‌ها، ارائه نمودها، دانش، مهارت‌ها و نيز وسايل، اشياء و مصنوعات دستي و فضاهاي فرهنگي مرتبط با آنها مي‌داند كه جوامع و گروه‌ها، آنها را به‌عنوان بخشي از ميراث فرهنگي خود مي‌شناسند.
اين ميراث معنوي غيرمادي از نسلي به نسل ديگر منتقل مي‌شود و به طور مداوم توسط گروه‌ها و جوامع در برابر محيط، طبيعت و تاريخ آنها، مجدداً خلق و آفريده مي‌شود.
به گزارش خبرگزاري دانشجويان ايران(ايسنا)، منطقه زنجان، آيين‌هاي عزاداري ماه محرم همه ساله در سراسر ايران با شور و عشق خاص مردم به اباعبدالله الحسين(ع) برگزار مي‌شود. اين دسته‌ها از ديرباز همواره در قالب هيات‌هاي مذهبي و راه‌اندازي دسته‌جات و تكايا برگزار شده است.
در همين راستا، "مراسم عزاداري حسينيه اعظم زنجان"، كه در هشتمين روز ماه محرم در زنجان برگزار مي‌شود، در تاريخ 15 دي‌ماه 87 با شماره ثبتي 10 به عنوان دهمين مورد از ميراث معنوي ثبت شده در كشور و نخستين گونه از جنبه منحصر به‌فرد آيين‌هاي عزاداري در فهرست ميراث معنوي كشور به ثبت رسيد.
ويژگيهاي مراسم حسينيه اعظم زنجان
هر ساله از اول تا سيزدهم محرم، مراسم عزاداري حسينيه در زنجان برگزار مي‌شود و مهمترين و باعظمت‌ترين روز برگزاري آن، هشتم محرم(شب تاسوعا) است.
اين مراسم سال‌هاست شكوه و عظمت خاص خود را دارد و مي‌رود تا سال به سال با افزايش خيل عظيم عزاداران شركت‌كننده، به عنوان بزرگترين مجمع عاشقان امام حسين (ع) در جهان شناخته شود.
با اينكه زنجان از نظر وسعت شهر كوچكي است؛ اما سال‌هاست كه در اين دسته عزاداري بيش از 200 هزار نفر شركت مي‌كنند. جذب گردشگر مذهبي، گوياي آن است كه مردم از اقصي نقاط كشور و حتي بسياري از كشورهاي خارجي براي شركت در اين حركت عظيم، به شهر زنجان مي‌آيند تا خود را در درياي خروشان عزاداران ابا عبدالله الحسين(ع) غرق كنند.
در طي اين چند روز، مردم به سبب اعتقادات و باورهاي قلبي خود قرباني و نذوراتي را به اين حسينيه اهدا مي‌كنند. از ديگر جنبه‌هاي حائز اهميت اين مراسم، تعداد قرباني ذبح شده است كه حسينيه اعظم زنجان را به عنوان دومين قربانگاه جهان اسلام بعد از منا در مكه(سالانه بيش‌از 7 هزار راس قرباني) و نخستين قربانگاه در جهان تشيع مبدل ساخته است.
حضور گسترده زنان در حاشيه اين مراسم از ديگر امور منحصر به‌فرد اين مراسم است. البته در گذشته زنان تنها به عنوان تماشاگر در اين مراسم حضور مي‌يافتند، اما از سال قبل زنان نيز توانستند به صورت يك دسته مجزا در پشت سر دسته حركت كنند كه اين امر، به عنوان الگوي زيبنده پرچمدار كربلا حضرت زينب(س)، معنويت خاصي به اين مراسم مي‌دهد.
تاريخي بودن مراسم حسينيه بر اساس تحقيقات به عمل آمده، ثابت شده است، به گونه‌اي كه برخي مورخان قدمت برگزاري اين مراسم را حداقل از زمان قاجار مي‌دانند كه اين مراسم در حسينيه برگزار مي‌شده است.
جايگاه دين اسلام و سادگي و بي‌پيرايگي انجام مراسم، باعث شده كه اين رونق رو به افزايش مراسم، هر سال نسبت به سال قبل بيشتر شود.
اين مراسم شكوهمند هر ساله از طريق شبكه‌هاي برون‌مرزي(جام جم) و رسانه‌هاي ملي، شبكه وب(اينترنت) به صورت مستقيم پخش شده، خيل عظيمي از ايرانيان مقيم خارج از كشور نيز بدين گونه نظاره‌گر اين مراسم شكوهمند هستند.
بهره‌برداري از نذورات اين مراسم در امور خيريه و عام‌المنفعه نيز در نوع خود بي‌نظير است؛ به طوري كه در آيين سوگواري هشتم ماه محرم سال گذشته، 11 هزار و 482 راس دام نذري توسط عاشقان سالار شهيدان، حضرت امام حسين(ع)، به هيات حسينيه اعظم زنجان اهدا شد. همچنين 6384 راس گاو، شتر، گوسفند، بز و شترمرغ به صورت زنده تحويل و 1642 راس دام نيز شامل گاو، گوسفند و بز در مسير حركت دسته عزاداري قرباني و ذبح شد.
دوستداران اباعبدالله الحسين(ع) همچنين بهاي 3456 راس گوسفند نذري را به صورت نقدي تقديم هيات امناي حسينيه اعظم كردند.
قدمت مسجد حسينيه
همان‌طور كه تاريخ سنگ‌نوشته نشان مي‌دهد، اهالي محل، اين مسجد را در سال 1261 هجري قمري تعمير كرده‌اند. سند مكتوب تاريخي ديگري كه متعلق به حمام قديمي معروف به حمام "كهنه" كه نزديك حسينيه است و در تملك اين مسجد بوده و مدت‌ها از طرف حسينيه به فردي بنام "تورك علي" اجاره داده شده بود، نشان مي‌دهد كه تاريخ احداث آن سال 1292 قمري است.
البته گفته‌هاي شفاهي نيز به زمان‌هاي پيش از اين سال‌ها(مطابق اسناد ذكر شده) اشاره دارد، به گونه‌اي كه مي‌گويند در تاريخ 114 هجري قمري زنگ بزرگي به مسجد اهداء شده و اين زنگ تا چهل يا پنجاه سال پيش موجود بود كه بعد شكسته شده و از بين رفته است. همراه اين زنگ مقاديري وسايل ديگر مثل طبل و شيپور و چند قطعه شمشير و يك عدد كشكول هم بوده كه از آنها هم فعلاً اثري نيست. شايد در زمان رضاخان به علت تعطيلي مساجد، اين اشياء جمع‌آوري و احتمالاً به مراكز فرهنگي و باستاني برده‌اند يا اصلاً معدوم كرده‌اند.
آن‌چه در اينجا قابل توجه است، اينكه در سال 1322 هجري قمري، حسينيه اعظم مدرسه و مسجد بوده است. زيرا اداره كل اوقاف و امور خيريه زنجان در توضيحاتي در وقف‌نامه، آورده است كه: متولي، منافع قريه مذكور را در وهله اول به تعميرات مدارس و مساجد اختصاص داده و در تامين آب به مصرف برساند و نه عشر ديگر را به حضرات طلاب محصلين ساكنين در حجرات هر مدرسه بپردازد؛ آن هم از قرار هر حجره سه نفر طلبه. در ضمن مشروط به اينكه هر طلبه بيش از يك ماه در خارج مدرسه نماند و اگر بيرون رود و برگردد، بايد لااقل دو ماه تمام در حجره خود مقيم باشد تا شهريه دريافت كند.
سومين سند مكتوب بيان‌گر آن است كه مسجد و مدرسه حسينيه، يكي از مساجد و مدارس قديمي زنجان بوده و در فتنه بابيه تخريب شده و در نيمه دوم قرن سيزدهم به علت خراب بودن، مورد استفاده قرار نمي‌گرفته است كه سپس مردي به نام "ميرزا عليا شرف‌خان خطيب‌لو" مقتول به سال 1331 هجري قمري، با هزينه خود آن را تعمير و راه‌اندازي كرد، ولي مدرسه آن كه در فتنه بابيه تخريب شده بود، به حالت خرابه باقي ماند و سپس از بين رفت.
همچنين بر مبناي اشياء تاريخي(عَلَم فلزي) كه متعلق به تكيه حسينيه بوده، تاريخ ساخت آن علم سال 1221 هجري قمري بوده كه در روي عَلَم حك شده است.
مدرك شفاف‌تر كتيبه سنگي در ديوار حسينيه نصب شده، تاريخ 1261 هجري قمري را نشان مي‌دهد كه اين تاريخ مربوط به تعمير برخي از ديوارها و فضاي عمومي حسينيه است؛ اين سند سنگ نوشته‌اي است كه در راهرو و مدخل ورودي مسجد حسينيه هم اكنون بر ديوار نصب شده و اشعار زير بر روي آن كنده‌كاري شده است:
بعد حمد خداي عز و جل/ كه كريم است و قادر و منان/ جمعي از مومنين اهل محل/ همه در زهد بوذر و سلمان/ سيد و ميرشان محمد علي/ صاحب جاه و فر و عزت و شان/ در درياي پاك پيغمبر/ پور هم‌اسم موسي عمران/ مسجدي خواستند بي‌مانند/ طرح از لطف حضرت يزدان/ چون به پايان رسيد اين مسجد/ هاتفي سفت اين در غلطان/ حبذا مسجدي كه در منظر/ آمده رشك روضه رضوان/ سال تاريخ او طلب كردم/ روزي از صوفي خجسته بيان/ كلك بگرفت و ريخت از كلكش/ بر ورق اين جواهر الوان/ بود از وجه پاك اين معبد/ طلعت مسجد الحرام عيان.
يونسكو، در كنوانسيون ميراث معنوي سال 2003، ميراث معنوي يا ميراث غيرملموس را رفتارها، شيوه‌ها، ارائه نمودها، دانش، مهارت‌ها و نيز وسايل، اشياء و مصنوعات دستي و فضاهاي فرهنگي مرتبط با آنها مي‌داند كه جوامع و گروه‌ها، آنها را به‌عنوان بخشي از ميراث فرهنگي خود مي‌شناسند.
اين ميراث معنوي غيرمادي از نسلي به نسل ديگر منتقل مي‌شود و به طور مداوم توسط گروه‌ها و جوامع در برابر محيط، طبيعت و تاريخ آنها، مجدداً خلق و آفريده مي‌شود.
به گزارش خبرگزاري دانشجويان ايران(ايسنا)، منطقه زنجان، آيين‌هاي عزاداري ماه محرم همه ساله در سراسر ايران با شور و عشق خاص مردم به اباعبدالله الحسين(ع) برگزار مي‌شود. اين دسته‌ها از ديرباز همواره در قالب هيات‌هاي مذهبي و راه‌اندازي دسته‌جات و تكايا برگزار شده است.
در همين راستا، "مراسم عزاداري حسينيه اعظم زنجان"، كه در هشتمين روز ماه محرم در زنجان برگزار مي‌شود، در تاريخ 15 دي‌ماه 87 با شماره ثبتي 10 به عنوان دهمين مورد از ميراث معنوي ثبت شده در كشور و نخستين گونه از جنبه منحصر به‌فرد آيين‌هاي عزاداري در فهرست ميراث معنوي كشور به ثبت رسيد.
ويژگيهاي مراسم حسينيه اعظم زنجان
هر ساله از اول تا سيزدهم محرم، مراسم عزاداري حسينيه در زنجان برگزار مي‌شود و مهمترين و باعظمت‌ترين روز برگزاري آن، هشتم محرم(شب تاسوعا) است.
اين مراسم سال‌هاست شكوه و عظمت خاص خود را دارد و مي‌رود تا سال به سال با افزايش خيل عظيم عزاداران شركت‌كننده، به عنوان بزرگترين مجمع عاشقان امام حسين (ع) در جهان شناخته شود.
با اينكه زنجان از نظر وسعت شهر كوچكي است؛ اما سال‌هاست كه در اين دسته عزاداري بيش از 200 هزار نفر شركت مي‌كنند. جذب گردشگر مذهبي، گوياي آن است كه مردم از اقصي نقاط كشور و حتي بسياري از كشورهاي خارجي براي شركت در اين حركت عظيم، به شهر زنجان مي‌آيند تا خود را در درياي خروشان عزاداران ابا عبدالله الحسين(ع) غرق كنند.
در طي اين چند روز، مردم به سبب اعتقادات و باورهاي قلبي خود قرباني و نذوراتي را به اين حسينيه اهدا مي‌كنند. از ديگر جنبه‌هاي حائز اهميت اين مراسم، تعداد قرباني ذبح شده است كه حسينيه اعظم زنجان را به عنوان دومين قربانگاه جهان اسلام بعد از منا در مكه(سالانه بيش‌از 7 هزار راس قرباني) و نخستين قربانگاه در جهان تشيع مبدل ساخته است.
حضور گسترده زنان در حاشيه اين مراسم از ديگر امور منحصر به‌فرد اين مراسم است. البته در گذشته زنان تنها به عنوان تماشاگر در اين مراسم حضور مي‌يافتند، اما از سال قبل زنان نيز توانستند به صورت يك دسته مجزا در پشت سر دسته حركت كنند كه اين امر، به عنوان الگوي زيبنده پرچمدار كربلا حضرت زينب(س)، معنويت خاصي به اين مراسم مي‌دهد.
تاريخي بودن مراسم حسينيه بر اساس تحقيقات به عمل آمده، ثابت شده است، به گونه‌اي كه برخي مورخان قدمت برگزاري اين مراسم را حداقل از زمان قاجار مي‌دانند كه اين مراسم در حسينيه برگزار مي‌شده است.
جايگاه دين اسلام و سادگي و بي‌پيرايگي انجام مراسم، باعث شده كه اين رونق رو به افزايش مراسم، هر سال نسبت به سال قبل بيشتر شود.
اين مراسم شكوهمند هر ساله از طريق شبكه‌هاي برون‌مرزي(جام جم) و رسانه‌هاي ملي، شبكه وب(اينترنت) به صورت مستقيم پخش شده، خيل عظيمي از ايرانيان مقيم خارج از كشور نيز بدين گونه نظاره‌گر اين مراسم شكوهمند هستند.
بهره‌برداري از نذورات اين مراسم در امور خيريه و عام‌المنفعه نيز در نوع خود بي‌نظير است؛ به طوري كه در آيين سوگواري هشتم ماه محرم سال گذشته، 11 هزار و 482 راس دام نذري توسط عاشقان سالار شهيدان، حضرت امام حسين(ع)، به هيات حسينيه اعظم زنجان اهدا شد. همچنين 6384 راس گاو، شتر، گوسفند، بز و شترمرغ به صورت زنده تحويل و 1642 راس دام نيز شامل گاو، گوسفند و بز در مسير حركت دسته عزاداري قرباني و ذبح شد.
دوستداران اباعبدالله الحسين(ع) همچنين بهاي 3456 راس گوسفند نذري را به صورت نقدي تقديم هيات امناي حسينيه اعظم كردند.
قدمت مسجد حسينيه
همان‌طور كه تاريخ سنگ‌نوشته نشان مي‌دهد، اهالي محل، اين مسجد را در سال 1261 هجري قمري تعمير كرده‌اند. سند مكتوب تاريخي ديگري كه متعلق به حمام قديمي معروف به حمام "كهنه" كه نزديك حسينيه است و در تملك اين مسجد بوده و مدت‌ها از طرف حسينيه به فردي بنام "تورك علي" اجاره داده شده بود، نشان مي‌دهد كه تاريخ احداث آن سال 1292 قمري است.
البته گفته‌هاي شفاهي نيز به زمان‌هاي پيش از اين سال‌ها(مطابق اسناد ذكر شده) اشاره دارد، به گونه‌اي كه مي‌گويند در تاريخ 114 هجري قمري زنگ بزرگي به مسجد اهداء شده و اين زنگ تا چهل يا پنجاه سال پيش موجود بود كه بعد شكسته شده و از بين رفته است. همراه اين زنگ مقاديري وسايل ديگر مثل طبل و شيپور و چند قطعه شمشير و يك عدد كشكول هم بوده كه از آنها هم فعلاً اثري نيست. شايد در زمان رضاخان به علت تعطيلي مساجد، اين اشياء جمع‌آوري و احتمالاً به مراكز فرهنگي و باستاني برده‌اند يا اصلاً معدوم كرده‌اند.
آن‌چه در اينجا قابل توجه است، اينكه در سال 1322 هجري قمري، حسينيه اعظم مدرسه و مسجد بوده است. زيرا اداره كل اوقاف و امور خيريه زنجان در توضيحاتي در وقف‌نامه، آورده است كه: متولي، منافع قريه مذكور را در وهله اول به تعميرات مدارس و مساجد اختصاص داده و در تامين آب به مصرف برساند و نه عشر ديگر را به حضرات طلاب محصلين ساكنين در حجرات هر مدرسه بپردازد؛ آن هم از قرار هر حجره سه نفر طلبه. در ضمن مشروط به اينكه هر طلبه بيش از يك ماه در خارج مدرسه نماند و اگر بيرون رود و برگردد، بايد لااقل دو ماه تمام در حجره خود مقيم باشد تا شهريه دريافت كند.
سومين سند مكتوب بيان‌گر آن است كه مسجد و مدرسه حسينيه، يكي از مساجد و مدارس قديمي زنجان بوده و در فتنه بابيه تخريب شده و در نيمه دوم قرن سيزدهم به علت خراب بودن، مورد استفاده قرار نمي‌گرفته است كه سپس مردي به نام "ميرزا عليا شرف‌خان خطيب‌لو" مقتول به سال 1331 هجري قمري، با هزينه خود آن را تعمير و راه‌اندازي كرد، ولي مدرسه آن كه در فتنه بابيه تخريب شده بود، به حالت خرابه باقي ماند و سپس از بين رفت.
همچنين بر مبناي اشياء تاريخي(عَلَم فلزي) كه متعلق به تكيه حسينيه بوده، تاريخ ساخت آن علم سال 1221 هجري قمري بوده كه در روي عَلَم حك شده است.
مدرك شفاف‌تر كتيبه سنگي در ديوار حسينيه نصب شده، تاريخ 1261 هجري قمري را نشان مي‌دهد كه اين تاريخ مربوط به تعمير برخي از ديوارها و فضاي عمومي حسينيه است؛ اين سند سنگ نوشته‌اي است كه در راهرو و مدخل ورودي مسجد حسينيه هم اكنون بر ديوار نصب شده و اشعار زير بر روي آن كنده‌كاري شده است:
بعد حمد خداي عز و جل/ كه كريم است و قادر و منان/ جمعي از مومنين اهل محل/ همه در زهد بوذر و سلمان/ سيد و ميرشان محمد علي/ صاحب جاه و فر و عزت و شان/ در درياي پاك پيغمبر/ پور هم‌اسم موسي عمران/ مسجدي خواستند بي‌مانند/ طرح از لطف حضرت يزدان/ چون به پايان رسيد اين مسجد/ هاتفي سفت اين در غلطان/ حبذا مسجدي كه در منظر/ آمده رشك روضه رضوان/ سال تاريخ او طلب كردم/ روزي از صوفي خجسته بيان/ كلك بگرفت و ريخت از كلكش/ بر ورق اين جواهر الوان/ بود از وجه پاك اين معبد/ طلعت مسجد الحرام عيان.
