شام و بين النهرين را چه شد؟

روابط دو سرزمين شام كه امروزه آن را با نام سوريه مي شناسيم و بين النهرين كه همان عراق كنوني است، تاريخ بسيار جالب و عبرت آموزي دارد و براي هر نسل و قومي قابل استفاده و ره گشا مي باشد.

شام يا سوريه:

شام یا شامات یا سوریه بزرگ سرزمینی است در آسیای غربی در حدّ فاصل دریای مدیترانه، سواحل غربی فرات، مرز شمالی حجاز، مرز جنوبی روم شرقی قدیم و ترکیه فعلی قرار دارد. این سرزمین در حال حاضر شامل کشورهای سوریه، اردن، لبنان و فلسطین است و مرزبندی جدیدش در تحولات پس از جنگ جهانی اول روی داده است.

 يا به عبارت ديگر، شام اصطلاحی تاریخی جغرافیایی است که‌ به‌ منطقه‌ نسبتاً گسترده‌ای از خاورمیانه‌ اطلاق می‌شود که‌ در جنوب رشته‌کوههای توروس، شمال صحرای عرب، غرب میانرودان ـ بین‌النهرین ـ و در جوار کرانۀ شرقی دریای مدیترانه‌ قرار دارد. این منطقه‌ دربرگیرنده ‌سرزمین‌هایی است که‌ کشورهای کنونی سوریه، اردن، لبنان، فلسطین و اسرائیل برآن بنا شده‌ هستند. گاهی بخش‌هایی از غرب عراق را نیز جزو سرزمین شام به‌ شمار می‌آورند.

منطقه شامات پیش از آنکه تحت سلطه مسلمانان در آید، در تصرف امپراتوری روم شرقی بود. قبل از اسلام قبایل بزرگ عربی از جزیرة العرب به این دیار کوچیده بودند که مهترین آن قبایل عبارت بودند از قضاعه، جذام، لخم، کلب، تَنوخ، سلیح، و بهراء. آنان به دلیل زندگی طولانی در جوار رومیان، غالبا به کیش نصرانی در آمده و آداب و رسوم آنها را پذیرفته بودند. (گیتاشناسی کشورها‌، ص 184؛ تاریخ خلفا، جعفریان،‌ ص 44؛ فرهنگ معین، ج 5، ص 821).

بين النهرين (عراق):

در كتاب، لغت نامه دهخدا به نقل از دائرة المعارف اسلامی، آمده است: سرزمين بین النهرین ناحیه ای در آسیای غربی در امتداد رودهای دجله و فرات و بین آنهاست که از جنوب به شمال از خلیج فارس تا کوههای ارمنستان و از شرق به غرب از فلات ایران تا بیابان شام امتداد دارد.

از نواحی کوهستانی شمالی مسیر دجله و فرات به طرف جنوب از شیب این ناحیه می کاهد و بعد به دشتهای سبز مرکزی بین النهرین می رسد که زمانی به علت وجود شبکه بسیار وسیع آبیاری بسیار حاصل خیز بوده است و این دو رود در جنوب به یکدیگر پیوسته و شط العرب و دلتای آن را می سازند که نیزارهای فراوان دارد.

قسمت جنوبی بین النهرین مهد تمدن بشر بوده است و از این جهت حتی بر مصر نیز تقدم دارد در همین جا است که شهرهای: اریدو، اور، لارسا، لاگاش، نبپو، اکدوبابل، پیدایش یافت.

تمدن در این ناحیه در هزاره چهارم قبل از میلاد مسیح استقرار یافته تا پیش از قرن 18 قبل از میلاد جز دوره های موقت، بین النهرین مرکب از کشورهای بسیار بود که بیشتر آنها در جنگ های حمدایی از بین رفته و سرانجام دو دولت آشور در بین النهرین علیا و بابل در بین النهرین سفلی که تمدن مشترکی داشتند بوجود آمدند.

پس از تصرف به دست هخامنشیان در 539 قبل از میلاد به عنوان یک واحد سیاسی از بین رفت ولی اهمیت فرهنگی و اقتصادی آن باقی ماند.

سلسله هخامنشی در 231 ق.م به دست اسکندر مقدونی منقرض شد و پس از سلوکیان و اشکانیان به تصرف ساسانیان در آمد و با حمله مسلمین به ایران، بین النهرین و ایران جزء سرزمین های خلافت اسلامی گردید.

در سال 145 هجری قمری منصور خلیفه عباسی که بغداد را بنا نمود و پایتخت خلافت عباسی قرار داد، بین النهرین رونق گرفت لیکن در حمله هلاکو خان مغول بین النهرین ویران شد و شبکه آبیاری آن از بین رفت.

در سال 1638 به تصرف دولت عثمانی درآمد که در این دوران توجهی به عمران آن نشد. در قرن 19 میلادی بین النهرین اهمیت سوق الجیشی برای انگلستان داشت و در جنگ جهانی اول از میدان های عمده جنگ بود و سپس کشور عراق در آن تاسیس یافت.

بین النهرین به جهت معادن نفت اهمیت بین المللی دارد و از کاوشهایی که برای تحقیق در بقایای آثار تمدن قدیم در این سرزمین صورت گرفته نتایج گرانبهائی به دست آمده است.

اما پس از بعثت پیامبر اسلام، دو جنگ به نام‌های سریه موته و غزوه تبوک بر ضد رومیان در منطقه شامات درگرفت. پس از رحلت پیامبر اکرم، شام در سال چهاردهم هجرت در عصر خلافت ابوبکر فتح شد و باقی مناطق نیز به مرور زمان در عصر خلافت عمر تصرف شد.

پس از فتح شام، حکومت آنجا به خاندان اميه (يزيد و معاويه بن ابي سفيان) واگذار شد. معاويه از آن تاریخ تا سال 35 قمری از سوی خلفای سه گانه حاکم بود تا اینکه در سال 35 با خلافت امام علی، از حکمرانی شام عزل شد، ولی او زیر بار نرفت و این نزاع به جنگ صفین منتهی شد.

پس از شهادت امام علی، معاویه با نیرنگ امام حسن مجتبي (ع) مجبور به پذيرش صلح كرد و خود به حکومت رسید و شام را مرکز حکومت امویان قرار داد و تا سال 127 قمری پایتخت باقی ماند. از آن پس عباسیان، حمدانیان، فاطمیان مصر، سلاجقه و عثمانیان بر آن دیار حکومت کردند تا اینکه در قرون اخیر پس از سلطه غربیان، این سرزمین از هم متلاشی و به چند کشور عربی تقسیم شد.

پس از اين بيان تاريخي سريع كه مهمترين مقطع آن انتقال پايتختي جهان اسلام در زمان خلافت علي (ع) از مدينه به شهر كوفه يكي از شهرهاي عراق و عزل معاويه امير منطقه شام توسط خليفه مسلمين و امتناع معاويه از پذيرش اين حكم ، سبب شد روابط بين اين دو سرزمين تيره و تار شد و اين وضعيت در طول سلطهء بني اميه بر جهان اسلام ادامه داشت.

تارخ معاصر دو كشور عراق و سوريه:

اين دو كشور پس از تحولات فراوان پس از جنگهاي جهاني اول و دوم، سر انجام به استقلال ظاهري رسيدند اما دخالتهاي قدرتهاي استعماري و تعيين تكليف آنها براي اين دو كشور ادامه داشت، مانند تعيين ملك فيصل از سرزمين شام به پادشاهي عراق و ... اما پس از اينكه حزب بعث در دو كشور به قدرت رسيد تا حدودي تقابل ظاهري بين دو كشور از بين رفت اما دشمني هاي تاريخي همچنان در نهان مانده بود. و سران دو كشور در بدترين شرايط تصميمات غير منتظره اي كه به ضرر طرف ديگر تمام مي شد، اتخاذ مي كردند. مانند بيرون كشيدن نيروهاي عراقي در جنگ با اسرائيل غاصب به بهانهء جدي نبودن سوريه و مصر در جنگ با دشمن. كه اين تصميم بسيار به ضرر سوريه تمام شد و جبهه جنگ با دشمن را تضعيف كرد.

و با آغاز جنگ تحميلي بعثيان عراقي بر عليه ايران، سوريه كه از مواضع باطل آنها كاملاً با خبر بود، برخلاف نظر بسياري از كشورهاي عربي، از ج. ا. ايران حمايت كرد و همين امر دشمنيهاي بعثيان عراقي را با سوريه دو چندان كرد و در طول هشت سال دفاع مقدس اين دو كشور بدترين تهمتها را بين خود رد و بدل مي كردند . ولي سوريه حافظ الاسد هرگز از مواضع بر حق خود در برابر بعثيان عراق عقب نشيني نكرد و سختيهاي فراواني را تحمل كرد. پس از سقوط صدام و بازگشت بسياري از انقلابيون عراقي به عراق كه در طول بيش از سي سال در دامن سوريه بر عليه نظام فاسد در عراق مبارزه مي كردند، اميد مي رفت روابط اين دو كشور به بهترين شكل بهبود يابد اما عوامل فراواني و به ويژه دو عامل ذيل مانع تحقق اين خواسته دو ملت و دو دولت شد:

- حضور پر شمار اشغالگران غربي به ويژه آمريكا در عراق و به عبارت ديگر در مرزهاي سوريه، و اعلام برخي از مسئولين آنها كه پس از اينكه اوضاع را در عراق سر وسامان داديم به سراغ سوريه خواهيم رفت. كه اين امر خط عمده اي براي امنيت سوريه به شمار مي رفت.

- فرار بسياري از بعثيهاي عراقي به همراه سرمايه هاي هنگفتي كه باخود از عراق خارج كرده بودند به سوريه و مستقر شدن آنها در اين كشور كه پس از مدتي اين بعثيان فراري پس از نا اميد شدن از بازگشت اوضاع سابق و با از دست دادن منافع پليدشان در عراق، به كمك مزدوراني از ساير كشورهاي عربي و به دور از چشم دولت سوريه شروع به انجام فعاليتهاي خرابكارانه در عراق نمودند كه دليل واضح عدم رضايت مسئولين سوري از اينگونه فعاليتها بيانات اخير يكي از مسئولين حكومتي سوريه است كه گفته است: (درصورتي كه بغداد ادله خود را درخصوص عاملان عراقي حاضر در سوريه و متهم به اجراي انفجارهاي تروريستي در عراق ارائه و اتهام آنان را ثابت كند، دمشق فورا آنان را به مقامات عراقي تحويل خواهد داد.)

همچنين يكي ديگر از مسئولين سوري در مصاحبه اي با روزنامه الصباح عراقي گفته است: ( دمشق وعده كرده است كه عاملان عراقي متهم به انجام اعمال تروريستي را كه در سوريه هستند تحويل بغداد بدهد. وي در اين مصاحبه افزوده است: سوريه مايل است كه اتحاديه عرب و سازمان كنفرانس اسلامي در رفع تنش و حل مشكلات به‌وجود آمده ميان سوريه و عراق نقش فعال‌تري ايفا كنند.

اين مقام سوري همچنين گفت: دمشق دولت عراق را حمايت خواهد كرد و به محض اينكه دلايلي متقن درباره دخالت متهمان ارائه كند آنان را به بغداد تسليم خواهد كرد. وي افزود: سوريه پيامي روشن براي عراق ارسال كرده و گفته است كه دمشق به هيچ شخصي در سوريه، چه سوري باشد چه عراقي چه با مليتي ديگر اجازه نمي‌دهد كه به ثبات و امنيت عراق ضربه بزند.

تحقق اين گفته ها، نه فقط به نفع دو كشور سوريه و عراق است بلكه همه امت عربي و اسلامي از آن بهره خواهد برد و موضع آنها از اينكه هست ضعيفتر نخواهد شد.

به اميد دوستي و همكاري همه كشورهاي عربي و اسلامي با همديگر و تقويت مواضع كشورهاي اسلامي در جهان تا هر قدرتي به محض اراده، نتواند به كشرهاي اسلامي حمله كند و آن را به تصرف در آورد. و به اميد خروج كامل اشغالگران غربي از سرزمين علي و حسين و امامان معصوم عليهم السلام. آمين يا رب العامين.