ضرر و زیان قوم به حج نرفته برای سعودی ها
«ای قوم به حج رفته کجایید؟» مولوی امسال شامل ایرانی ها نمی شود. مشخص هم نیست که تا چه زمانی ایرانی ها به حج نخواهند رفت. بعد از حوادث مختلف حج سال گذشته، فعلا خبری از حج و زیارت نیست.
هفته نامه صدا نوشت: تحریم حج از طرف ایران؛ ضرر 3 میلیارد دلاری برای عربستان، بر اساس گزارش های بین المللی، تحریم حج از طرف ایران، میلیاردها دلار برای عربستان خسارت به بار می آورد.
«ای قوم به حج رفته کجایید؟» مولوی امسال شامل ایرانی ها نمی شود. مشخص هم نیست که تا چه زمانی ایرانی ها به حج نخواهند رفت. بعد از حوادث مختلف حج سال گذشته، فعلا خبری از حج و زیارت نیست. فعلا خبری از حج نیست و احتمالا حجاج ایرانی می توانند امسال را به ادامه شعر مولوی بسنده کنند؛ اینکه «معشوق همین جاست بیایید بیایید/ معشوق تو همسایه و دیوار به دیوار/ در بادیه سرگشته شما در چه هوایید» شاید به همین دلیل هم احمد توکلی، نماینده مجلس نهم در واکنش به تعلیق حج عمره پیشنهاد داده است همه کسانی که قصد سفر عمره داشتند، هزینه آن را صرف مدرسه سازی کنند.
خبر مختصر و گویا بود؛ «سفر حج تعلیق شد.» بعد از کلی کشمکش بین ایران و عربستان و ماجراهای پیش آمده، علی جنتی وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی اعلام کرد: «پس از مطالعات و بررسی های انجام شده به سازمان حج دستور داده شد تا زمانی که افراد مجرم محاکمه شوند و مورد مجازات قرار بگیرند، فعلا عمره متوقف شود. همچنین پروازهای ایران فعلا تعلیق خواهد شد.»
البته تا همین امروز هم آخرین پرواز حجاج ایرانی به عربستان به 25 فروردین سال 94 بر می گردد. همان موقع سعید چلندری مدیر کل فرودگاه امام خمینی (ره) اعلام کرد با دستور سازمان حج و زیارت کل پروازهای عمره تا اطلاع بعدی لغو شده است و از این رو فرودگاه امام تا اطلاع ثانوی هیچ پرواز عمره ای نخواهد داشت.
به هر حال به گفته جنتی با توجه به اتفاقی که افتاده، حیثیت عمومی ملت ایران خدشه دار شده و یک خواست عمومی بین ملت شکل گرفته است و باید واکنشی نشان داده شود. او ادامه داد بسیاری از مراجع عظام تقلید ابراز نگرانی کردند، مخصوصا اینکه در گذشته هم برخی برخوردها با زائران و روحانیون کاروان ها صورت گرفته بود؛ به همین دلیل با توجه به بررسی های صورت گرفته تصمیم بر توقف عمره گرفته شد.
شنبه هفته گذشته، سعید اوحدی، رییس سازمان حج و زیارت از بازگشت هیئت ایرانی مذاکره کننده حج به کشور خبر داد و در خصوص پنج بند تفاهمنامه پیشنهادی با سعودی ها به توافق نرسیدیم. از طرفی وزارت خارجه عربستان برای حمایت کنسولی زائران پیشنهاد نداد و روز یکشنبه آخرین فرصت برای اعلام نظر آنان تعیین شده است.
حفظ کرامت، عزت و حرمت زائران ایرانی، تضمین برای تامین امنیت حجاج، ارائه راهکار برای حمایت و پشتیبانی کنسولی زائران ایرانی اعزامی به حج و صدور ویزای حجاج ایرانی در داخل کشور، مهمترین محورهای مورد تاکید هیات ایرانی در مذاکرات حج بود.
اوحدی همچنین گفته بود: یکشنبه آخرین فرصت برای عربستان است تا موافقت کامل خود را با خواسته ها و مطالبات منطقی جمهوری اسلامی اعلام و تفاهمنامه را ارسال کند. در صورت عدم اعلام و ارسال تفاهمنامه، سازمان حج و زیارت و بعثه مقام معظم رهبری بیانیه خود را در خصوص تصمیم گیری حج تمتع 95 صادر می کند.
در نهایت با پاسخگو نبودن عربستان این شد که سازمان حج و زیارت در خصوص حجم تمتع سال جاری بیانیه ای منتشر کرد. در این اطلاعیه آمده است: «به اطلاع مردم شریف ایران و مشتاقان زیارت بیت الله الحرام می رساند بعثه مقام معظم رهبری و سازمان حج و زیارت برای حضور حجاج کشورمان در مراسم سال 1395 طبق روال سال های گذشته اقدامات گسترده و مستمری را انجام داده اند:
1- نگاه جمهوری اسلامی ایران به ج و عمره، نگاهی معنوی، وحدت آفرین، توسعه بخش اخوت دینی و اسلامی و پرهیز از فرقه گرایی و طایفه گری بوده و هست و شرکت باشکوه حجاج ایرانی در نمازهای جماعت مسجدالحرام و مسجدالنبی (ص)، توجه جدی به تلاوت قرآن کریم و اهتمام به دعا و مناجات با حضرت احدیت، شاهد بر این است که جمهوری اسلامی ایران به مراسم حج نگاهی فراملی داشته و دارد.
2- جمهوری اسلامی ایران از حج گذشته، برنامه ریزی برای حج امسال را آغاز و نسبت به فراهم ساختن مقدمات برگزاری حج 95 اقدامات لازم را به عمل آورد و از آن زمان تاکنون هیچگونه تردیدی برای اقامه حج نداشته و همچنان مصمم به برگزاری حجی با شکوه می باشد.
3- دور اول مذاکرات حج تمتع امسال علی رغم پیگیری های جمهوری اسلامی ایران برای امضای به موقع تفاهمنامه حج، به علت همکاری نکردن مسئولان سعودی تحت تاثیر مسائل سیاسی، به جای دی ماه 94 با 3 ماه تاخیر در اواخر فروردین 95 انجام شد که به دلیل عدم قبول صدور ویزا در داخل کشور و عدم امکان استفاده از هواپیمای جمهوری اسلامی و موارد دیگر ناتمام ماند.
4- برای دور دوم مذاکرت علی رغم وعده های مسئولان عربستان، روادید برای سفر دوم هیات ایرانی با 45 روز تاخیر و پس از انتصاب وزیر جدید حج عربستان صادر شد و نهایتا هیات جمهوری اسلامی ایران با دعوت رسمی وزیر جدید حج عربستان و قول مساعد حل مشکلات در مورخ پنجم خرداد ماه 95 عازم این کشور شد.
5- در گفتگوهای این دوره ضمن حل مشکل صدور روادید در ایران و استفاده از هواپیمایی جمهوری اسلامی ایران در انتقال حجاج کشورمان، تلاش گردید تا با توجه به حوادث تلخ گذشته شرایط اعزام حجاج ایرانی با اطمینان از «تامین امنیت و حفظ عزت و کرامت حجاج» فراهم آید که به علت ناهماهنگی در سطوح عالی عربستان و تاثیر نگاه سیاسی بر مسائل حج، به این مطالبات پاسخ مثبت داده نشد.
6- با وجود ادعای طرف سعودی برای حل مسائل کنسولی، تاکنون هیچ توافق مکتوبی در این خصوص بین مسئولان وزارت امور خارجه عربستان با وزارت امور خارجه سوئیس بر اساس کنوانسیون های بین المللی صورت نگرفته است.
7- عربستان سعودی علی رغم تبلیغات سوء رسانه های خود تحت تاثیر فای سیاسی بین دو کشور، حج را به مسائل سیاسی گره زده و بر همین مبنا متن تفاهمنامه متداول و هر ساله را تغییر داده است لذا این دولت سعودی است که ضمن بهره برداری سیاسی از حج و حرمین شریفین، با حق مسلم مردم شریف ایران برای انجام مناسک حج مخالفت به عمل آورده و صدّ عن سبیلِ الله نموده است.
8- اکنون با عنایت به از دست دادن زمان برای برنامه ریزی و تدارکات امور حجاج ایرانی و عدم تامین مطالبات به حق جمهوری اسلامی اعلام می شود که به دلیل استمرار کارشکنی های دولت سعودی، زائرین عزیز جمهوری اسلامی ایران از حضور در مراسم حج تمتع سال جاری محروم می شوند که مسئولیت آن بر عهده دولت عربستان سعودی است.»
به این ترتیب به گفته اوحدی، عربستان برای نپذیرفتن زائران ایرانی اراده جدی دارد و با سناریوی وقت کشی مانع امضای تفاهمنامه شد. عربستان در طول مذاکرات بیش از 11 مورد محدودیت را در تفاهمنامه قید کرده بود که در سال های قبل این محدودیت ها را نداشتیم.
به گزارش بانک اطلاع رسانی سازمان حج و زیارت، سعید اوحدی گفته بود محدودیت در استفاده زائران ایرانی از هواپیمای شرکت های داخلی و موضوع صدور ویزا از جمله این بندهای منفی تفاهمنامه حج بود که بعد از ساعت ها رایزنی نظر آنها در این باره تغییر کرد.
تفاهمنامه پیشنهادی عربستان کاملا یکطرفه بود و روح تفاهمنامه های قبلی در آن جریان نداشت. برداشت ما این بود که اگر دولت عربستان اعتقاد دارد حج از مسائل سیاسی جداست، پس چرا چنین تفاهمنامه ای را آن هم با تاخیر و با اعمال محدودیت، تنظیم می کند. ممنوعیت نصب پرچم جمهوری اسلامی ایران در ساختمان های محل اسکان زائران و اعمال محدودیت در تعداد درمانگاه های ایران در عربستان در موسم حج، اعمال محدودیت در انتقال دارو برای استفاده زائران ایرانی در عربستان، اعلام جزییات اطلاعات پزشکان ایرانی اعزامی به حج و همچنین تعیین ظرفیت برای پزشکان از بندهای منفی دیگر این تفاهمنامه بود.
استفاده زائران از «مچ بند الکترونیکی» از دیگر موارد این بندها بود. دولت عربستان صراحتا اعلام کرد این مچ بندها را خودش طراحی می کند و مجوز استفاده از مچ بندهایی که از سوی طرف ایرانی طراحی شود را نمی دهد. آنها تاکید کردند که زائران ایرانی حق برگزاری هیچ مراسمی را در هتل ها ندارند. استفاده از خدمات کنسولی در هنگام حج، به خاطر قطع روابط سیاسی، سفارت و کنسولگری در این کشور وجود ندارد و باید مرکزی باشد که مجوز خروج برای این زائران صادر کند.
البته «عادل الجبیر» وزیر امور خارج عربستان دلیل عدم توافق بین دولت متبوع خود و ایران بر سر شرکت زائران ایرانی در حج تمتع امسال را به گردن ایران انداخت و گفت امتیازخواهی مقامات ایرانی در جریان مذاکرات و نیز اصرار آنها به برپایی تظاهرات (برائت از مشرکین) در حج حج تمتع، دلیل عدم توافق دو کشور بر سر حضور زائران ایرانی در حج تمتع امسال بود.
به گزارش عصر ایران به نقل از روزنامه «وال استریت ژورنال آمریکا»، عادل الجبیر وزیر امور خارجه سعودی در نشست خبری با «فیلیپ هاموند» همتای بریتانیایی خود در جده با طرح این موضوع مدعی شد: «ایران خواستار حق برگزاری تظاهرات و گرفتن امتیازات در این زمینه خارج از چارچوب طبیعی بود. این کارها باعث ایجاد هرج و مرج در مراسم حج می شود و قابل قبول نیست.»
خبر لغو حج، خیلی سریع دست به دست چرخید و رسانه های خارجی و بین المللی هم درباره آن مطالبی منتشر کردند. روزنامه گاردین در گزارشی با اشاره به تعلیق سفر حج عمره از سوی ایران نوشت با اوج گیری تنش ها میان دو کشور، تصمیمی مبنی بر تعلیق سفر حج عمره از سوی دولت ایران گرفته شد. حدود 500 هزار ایرانی سالانه برای سفر عمره به عربستان سعودی می روند.
بلومبرگ در گزارشی با عنوان «ایران در میان اختلاف با عربستان، سفر حج را بایکوت کرد» نوشت: «تحریم حج توسط ایران نشان از وخامت روابط این کشور با عربستان دارد. روابطی که با کشته شدن صدها ایرانی در عربستان تیره و تار است.» بلومبرگ در گزارش خود از رقابت ایران و عربستان در منطقه بر سر نفت هم مطالبی را بیان کرد و آن را دلیلی بر تشدید این اوضاع دانست.
این رسانه همچنین به ماجرای سال 1987 اشاره کرد و نوشت سال 1987 هم ایران برای مدت سه سال سفر حج را تحریم کرد. ماجرایی که در پی آن بر اثر درگیری نیروهای امنیتی عربستان با زائران ایرانی بیش از 400 نفر از ایرانی ها کشته شدند. همچنین در حادثه سال گذشته حج 460 نفر از ایرانی ها جان خود را از دست دادند.
در ادامه رویترز هم در گزارشی به اختلاف های دو کشور در منطقه و تحریم حج از طرف ایران اشاره کرد و نوشت هشت ماه از آخرین حج می گذرد و عربستان هنوز گزارشی درباره علت کشته شدن 700 نفر در حادثه منا منتشر نکرده است. آماری که بالاترین میزان مرگ و میر در زیارت سالانه از سال 1990 تا به حال بوده است.
لغو سفر حج به ضرر کیست؟
تحریم حج از طرف ایران می تواند میلیاردها دلار زیان برای عربستان به بار آورد. سهمیه حجاج ایرانی در سال 94 در سراسر کشور مانند سال 93، 61 هزار نفر بود که 53 درصد آنها را زائران خانم و 47 درصد را زائران مرد تشکیل می داده اند.
به گزارش پایگاه خبری شبکه العالم، بنا بر اعلام مرکز آمار و سرشماری عربستان، تعداد کل حجاج در سال 94 کمتر از 2 میلیون نفر بوده است. به نوشته خبرگزاری رسمی عربستان، در حج سال گذشته یک میلیون و 952 هزار و 817 حاجی از داخل و خارج عربستان حضور داشتند. از این تعداد یک میلیون و 384 هزار و 941 نفر از خارج عربستان (کلیه کشورهای جهان) بودند و 567 هزار و 876 نفر هم از داخل عربستان برای حج به مکه مکرمه عزیمت کردند. به هر حال حالا که ایران حج را تحریم کرده است، عربستان باید به فکر ضرر و زیان ناشی از نتیجه اقداماتش هم باشد. به گزارش فوربز، با شکسته شدن روابط دیپلماتیک ایران و عربستان، تحریم حج می تواند میلیاردها دلار ضرر برای عربستان به همراه داشته باشد.
فوربز همچنین نوشت هر سال 100 هزار ایرانی برای حج تمتع و 500 هزار ایرانی برای حج عمره به عربستان می روند. حجاج ایرانی بیش از 5 درصد از دو میلیون مسلمانی را تشکیل می دهند که در سال 2015 برای حج به این کشور رفته اند.
به گزارش این مجله، حج یک مزیت بزرگ اقتصادی برای عربستان سعودی است. یک اقتصاددان عربستانی مدعی است که این کشور در سال 2014، 18.6 میلیارد دلار از حج عمره و 8.5 میلیارد دلار از حج تمتع درآمد کسب کرده است. این میزان 10 درصد از درآمدهای نفتی عربستان محسوب می شود. بر اساس گزارش اتاق بازرگانی مکه، هر زائر خراجی به طور متوسط 5 هزار دلار خرج می کند.
فوربز در ادامه گزارش خود نوشت: اگر آن رقم را با تعداد زائران مطابقت دهیم، 50 میلیون دلار درآمد از حج دولت سعودی از دست می رود. با این فرض که زائران عمره همان پول را صرف سفر خود می کنند، ضرر عربستان به 3 میلیارد دلار می رسد.
سی ان ان هم در گزارشی در این باره نوشت ایران سفر حج را به دلیل عدم تضمین امنیت شهروندان خود ممنوع کرد. طبق این گزارش، 24 سپتامبر سال گذشته، 769 نفر در حادثه رمی جمرات در منا کشته شدند. رسانه های دولتی ایران، تعداد کشته شدگان این کشور را 464 نفر عنوان کردند. همچنین ایران مدعی بود که تلفات و مرگ و میر کلی این حادثه بالاتر از این میزان بوده است.
سی ان ان همچنین نوشت با تحریم حج توسط ایران، اقتصاد عربستان لطمه می خورد چرا که این کشور حدود 18 میلیارد دلار در سال از گردشگری مذهبی درآمد به دست می آورد که ایرانی ها با حدود 600 هزار زائر در سال، یکی از بزرگترین بازدیدکنندگان آن هستند. البته علاوه بر این آمار و ارقام همیشه هم شایعاتی در فضای مجازی از میزان درآمد بالای عربستان از حجاج ایرانی دست به دست می شود که با خاطرات خرید بعضی زائران در بازارهای عربستان و کالاهای گران تر فروخته شده به آنها با هم آمیخته شده است اما آمارها نشان می دهد که تعداد زائران ایرانی خانه خدا حتی در شرایطی که حج عمره با بالاترین ظرفیت در جریان بود، کمتر از تعداد مسافرت ایرانی ها به ترکیه بوده است.
بررسی ها نشان می دهد تا سال 2010 میزان درآمد عربستان از محل حج، 90 هزار میلیارد تومان بوده است. بر این اساس سهم ایران از درآمد حج عربستان کمی بیش از یک درصد است. با این حال طی چند وقت گذشته بسیاری به خصوص کاربران شبکه های اجتماعی معتقدند ایران بهتر است با توجه به اتفاقاتی که افتاده است حداقل اعزام حجاج برای حج عمره را متوقف و تحریم کند تا کشور عربستان در سیاست های خود و عملکردش نسبت به ایران تجدید نظر کند.
بر اساس آمارهای رسمی سازمان حج و زیارت که مدتی قبل هم رییس این سازمان در مصاحبه ای آنها را دوباره مورد تایید قرار داد، به صورت میانگین در سال های گذشته 500 هزار نفر ایرانی هر سال به سفر حج عمره رفته و 100 هزار نفر نیز به حج واجب مشرف شده اند و این اعداد یعنی سالانه حدود 600 هزار نفر از ایران راهی خانه خدا می شوند تا در مراسم حج عمره و حج واجب شرکت کنند؛ زائرانی که سالانه درآمد بسیار زیادی برای این کشور به همراه دارند.
بر اساس آمارها و ارقام اعلام شده از سوی سازمان حج و زیارت هم اکنون قیمت اعزام حجاج به حج عمره بین یک میلیون و 700 هزار تومان تا دو میلیون و 800 هزار تومان قیمت دارد و قیمت امتیاز اعزام زائران به حج واجب هم 9 میلیون تومان تا 12 میلیون و 700 هزار تومان است که قیمت ها با توجه به نوع خدمات، هتل و ... متفاوت است اما در این میان با توجه به اعداد بالا با یک ضرب و جمع می توان تا حدودی به درآمد کشور عربستان از سفر زائران ایرانی پی برد.
اگر سالانه عدد میانگین اعزام ایرانی ها به حج عمره یعنی 500 هزار نفر را در عدد 2 میلیون و 250 هزار تومان (میانگین عدد یک میلیون و 700 هزار تومان و 2 میلیون و 800 هزار تومان هزینه سفر عمره) ضرب کنیم به عدد یک هزار و 125 میلیارد تومان می رسیم که در واقع گردش مالی اعزام زائران و پول ثبت نام آنها برای حج عمره است. اعدادی که تقریبا بیش از 70 درصد آن یعنی 787 میلیارد تومان آن به جیب سعودی ها می رود زیرا علاوه بر هتل و برگزاری و ... آنها 50 درصد اعزام مسافران را نیز با پروازهای خود در قراردادها بر عهده گرفته اند.
حالا اگر به این عدد میزان درآمد کشور عربستان از اعزام حجاج واجب ایرانی را هم اضافه کنیم، در مجموع به درآمدی بیش از 1500 میلیارد تومان خواهیم رسید. درآمدی که شاید اعداد آن در مقایسه با درآمدهای نفتی عربستان چندان نباشد اما در مقایسه با خود عدد نسبتا بزرگی است، عددی که باید به این میزان مخارج حجاج و پولی که در این کشور هزینه می کنند را نیز اضافه کرد.
البته روزنامه شرق در گزارشی در این باره نوشت: «بر اساس اعلام یک کارشناس حوزه گردشگری، دولت عربستان سعودی از زائران ایرانی خانه خدا به صورت میانگین سالانه بیش از 30 هزار میلیارد ریال درآمد کسب می کند. بر اساس آخرین آمارهای منتشر شده توسط صندوق بین المللی پول و منابع خبری وابسته به دولت عربستان، درآمد سالانه عربستان از حج واجب و عمره معادل 30 میلیارد دلار تخمین زده شده است. در همین حال سایت شبکه العربیه چندی پیش، درآمد حاصل از موسم حج سال 94 (بدون احتساب عمره) را 32 میلیارد ریال عربستان (معادل 8.5 میلیارد دلار) اعلام کرده بود.»
10 سال پیش، در سال 2004 میلادی، درآمد عربستان از موسم حج برابر با 2.5 میلیارد ریال عربستان (معادل 1.38 میلیارد دلار) بود و به این ترتیب، ظرف مدت 10 سال، درآمد عربستان از حج، بیش از شش برابر شده است.
این کشور سالانه پذیرای 22 میلیون زائر از کشورهای مختلف اسلامی است که از این تعداد بیش از دو میلیون زائر مربوط به حج تمتع است. به هر حال، حالا که دیگر قرار نیست از ایران زائری وارد عربستان شود. مشخص نیست این تحریم چند سال طول خواهد کشید و این بار کدام کشور برای آشتی و از سرگیری روابط پیش قدم خواهد شد.
تحریم های حج توسط ایران
1- اولین تحریم
سال 1322 اولین باری بود که ایران سفر حج را تحریم کرد. در این سال، یکی از حجاج ایرانی به نام ابوطالب یزدی حین انجام طواف در مسجد الحرام دچار حالت تهوع شده و ناخواسته صحن مسجد را آلوده کرده است اما ماموران عربستان سعودی او را دستگیر کردند و دادگاهی در این کشور با شهادت برخی از اتباع سعودی او را به اتهام تلاش برای آلوده کردن خانه خدا محاکمه و به اعدام محکوم کرد؛ حکمی که تنها دو روز بعد در ملاء عام به اجرا گذاشته شد.
این ماجرا واکنش زیادی از سوی مردم و مراجع مذهبی در ایران، عراق و سایر کشورهای اسلامی به همراه داشت و دولت ایران طی یادداشتی به وزارت خارجه عربستان نسبت به این اقدام رژیم سعودی اعتراق کرد اما دولت ریاض اقدام خود را مطابق با قوانین شرع دانست. سفارت ایران نیز که پاسخ سعودی ها را غیرمنطقی می دید تاکید کرد تا وقتی که جان و حیثیت ایرانیان در عربستان محفوظ نباشد و دولت عربستان عذرخواهی نکند، ایران در سیاست خود نسبت به عربستان تجدید نظر نخواهد کرد. به این ترتیب به نظر می رسد مسئله تضمین امنیت جان ایرانی ها تقریبا یک قرنی است که به چالش دو کشور تبدیل شده است.
تحریم های حج توسط ایران
2- تحریم سیاسی
دومین تحریم سفر حج از طرف ایران، 44 سال بعد و به سال های بعد از انقلاب بر می گردد. در تابستان سال 1366 در جریان مراسم «برائت از مشرکین» حجاج ایرانی که در شهر مکه برگزار می شد، پلیس عربستان با تظاهرات کنندگان ایرانی درگیر شد. برخوردها با باتوم و چماق آغاز شد اما بر اساس گزارش های موجود در میان نیروهای پلیس عده ای هم با لباس شخصی حاضر بودند و با چماق های میخ دار و میله های آهنی مردم را کتک می زدند.
روایت شده است که ارتش عربستان حجاج ایرانی و غیر ایرانی را به رگبار مسلسل های دستی بست و عده ای نیز به دلیل ازدحام جمعیت زیر دست و پا ماندند. در این تظاهرات 402 نفر کشته شدند که 275 نفر از آنها ایرانی، 85 نفر عربستانی و 42 تن از حاجیان دیگر کشورها بودند. حدود 650 نفر هم زخمی شدند که نزدیک به نیمی از آنها ایرانی بودند.
این حادثه اعتراض شدید جمهوری اسلامی را به دنبال داشت و امام خمینی (ره) با صدور پیامی این حادثه را «لکه ننگی بر دامن حکومت سعودی» دانست که «تا قیام قیامت با آب زمزم و کوثر پاک نمی شود». البته ماجرا به این ختم نشد و چند روز بعد از حادثه در تهران، معترضان خشمگین به سفارت عربستان حمله کردند.
کمتر از یک سال بعد در اردیبهشت 1367 عربستان اقدام به قطع یکجانبه مناسبات سیاسی با جمهوری اسلامی ایران کرد و این قطع رابطه حدود سه سال به طول انجامید. در این سه سال هم حج تمتع از طرف ایرانی ها دیگر انجام نشد. اما در نهایت در اسفند ماه سال 1369 و پس از چند نوبت دیدار وزرای خارجه ایران و عربستان، دو کشور بیانیه مشترکی در زمینه برقراری مجدد روابط سیاسی منتشر کردند و از سال 1370 اعزام حجاج ایرانی به عربستان از سر گرفته شد. در بهشت زهرای تهران بنای یادبودی بر آرامگاه کشته شدگان واقعه حج 1366 ساخته شده است.
تحریم های حج توسط ایران
3- حج خونین
ماجرای آخرین تحرم حج توسط ایران از همان ابتدای سال 94 شروع شد. هشتم فروردین ماه جاری دو نوجوان 14 و 15 ساله پس از انجام حج عمره و در حال بازگشت به ایران، در فرودگاه جده با مشکلاتی از جانب ماموران مستقر در فرودگاه مواجه شدند. همان زمان صدها نفر در مقابل سفارت عربستان سعودی در تهران تجمع کرده و در اعتراض به «بی حرمتی به دو نوجوان ایرانی در فرودگاه جده» شعار سر دادند. معترضان خواستار حمایت دولت و بسته شدن سفارت عربستان شدند.
خبرگزاری آسوشیتدپرس درباره این تجمع نوشت: بیش از 300 نفر در برابر سفارت عربستان در شمال تهران در روز شنبه (24 فروردین/11 آوریل) تجمع کرده و خواستار بسته شدن سفارت شدند. آنها خواستار لغو حج عمره شده و از حسن روحانی، رییس جمهور ایران درخواست کمک کردند. همچنین بعضی از مراجع تقلید ایرانی و برخی از مقامات و نمایندگان مجلس، خواستار توقف سفر حج عمره به عربستان سعودی شده بودند. البته عربستان قول پیگیری ماجرا و مجازات دو مامور خاطی را داده بود اما تا به امروز خبری از این موضوع نیست.
بعد از این ماجرا، شهریور سال 94، در موسم حج هم اتفاق های زیادی رخ داد. جرثقیلی در پروژه توسعه مسجدالحرام سقوط کرد و باعث کشته شدن 107 نفر شد. در این میان، 11 نفر از کشته شدگان ایرانی بودند. تنها چند روز بعد از حادثه جرثقیل، فاجعه منا رخ داد. همزمان با عید قربان در مراسم رمی جمرات در «خیابان 204» نزدیک تقاطع آن با «خیابان 223» در منطقه منا ازدحام حجاج باعث کشته شدن تعدادی از زائران شد.
بر اساس گزارش های بین المللی و طبق گفته های مقامات عربستان در این حادثه 769 نفر کشته شدند که در این میان 464 نفرشان ایرانی بودند. بعد از این ماجرا، دی ماه سال 94، اعدام شیخ نمر، فقیه شیعه توسط عربستان رخ داد. ایرانی ها بار دیگر به نشانه اعتراض مقابل سفارت عربستان سعودی تجمع کردند. اجتماع کنندگان مقابل سفارت عربستان شعارهایی علیه رژیم آل سعود سر دادند. مجموعه ای از این ماجراها به اینجا رسید که ایران بار دیگر، حج را تحریم کرد.
«ای قوم به حج رفته کجایید؟» مولوی امسال شامل ایرانی ها نمی شود. مشخص هم نیست که تا چه زمانی ایرانی ها به حج نخواهند رفت. بعد از حوادث مختلف حج سال گذشته، فعلا خبری از حج و زیارت نیست. فعلا خبری از حج نیست و احتمالا حجاج ایرانی می توانند امسال را به ادامه شعر مولوی بسنده کنند؛ اینکه «معشوق همین جاست بیایید بیایید/ معشوق تو همسایه و دیوار به دیوار/ در بادیه سرگشته شما در چه هوایید» شاید به همین دلیل هم احمد توکلی، نماینده مجلس نهم در واکنش به تعلیق حج عمره پیشنهاد داده است همه کسانی که قصد سفر عمره داشتند، هزینه آن را صرف مدرسه سازی کنند.
خبر مختصر و گویا بود؛ «سفر حج تعلیق شد.» بعد از کلی کشمکش بین ایران و عربستان و ماجراهای پیش آمده، علی جنتی وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی اعلام کرد: «پس از مطالعات و بررسی های انجام شده به سازمان حج دستور داده شد تا زمانی که افراد مجرم محاکمه شوند و مورد مجازات قرار بگیرند، فعلا عمره متوقف شود. همچنین پروازهای ایران فعلا تعلیق خواهد شد.»
البته تا همین امروز هم آخرین پرواز حجاج ایرانی به عربستان به 25 فروردین سال 94 بر می گردد. همان موقع سعید چلندری مدیر کل فرودگاه امام خمینی (ره) اعلام کرد با دستور سازمان حج و زیارت کل پروازهای عمره تا اطلاع بعدی لغو شده است و از این رو فرودگاه امام تا اطلاع ثانوی هیچ پرواز عمره ای نخواهد داشت.
به هر حال به گفته جنتی با توجه به اتفاقی که افتاده، حیثیت عمومی ملت ایران خدشه دار شده و یک خواست عمومی بین ملت شکل گرفته است و باید واکنشی نشان داده شود. او ادامه داد بسیاری از مراجع عظام تقلید ابراز نگرانی کردند، مخصوصا اینکه در گذشته هم برخی برخوردها با زائران و روحانیون کاروان ها صورت گرفته بود؛ به همین دلیل با توجه به بررسی های صورت گرفته تصمیم بر توقف عمره گرفته شد.
شنبه هفته گذشته، سعید اوحدی، رییس سازمان حج و زیارت از بازگشت هیئت ایرانی مذاکره کننده حج به کشور خبر داد و در خصوص پنج بند تفاهمنامه پیشنهادی با سعودی ها به توافق نرسیدیم. از طرفی وزارت خارجه عربستان برای حمایت کنسولی زائران پیشنهاد نداد و روز یکشنبه آخرین فرصت برای اعلام نظر آنان تعیین شده است.
حفظ کرامت، عزت و حرمت زائران ایرانی، تضمین برای تامین امنیت حجاج، ارائه راهکار برای حمایت و پشتیبانی کنسولی زائران ایرانی اعزامی به حج و صدور ویزای حجاج ایرانی در داخل کشور، مهمترین محورهای مورد تاکید هیات ایرانی در مذاکرات حج بود.
اوحدی همچنین گفته بود: یکشنبه آخرین فرصت برای عربستان است تا موافقت کامل خود را با خواسته ها و مطالبات منطقی جمهوری اسلامی اعلام و تفاهمنامه را ارسال کند. در صورت عدم اعلام و ارسال تفاهمنامه، سازمان حج و زیارت و بعثه مقام معظم رهبری بیانیه خود را در خصوص تصمیم گیری حج تمتع 95 صادر می کند.
در نهایت با پاسخگو نبودن عربستان این شد که سازمان حج و زیارت در خصوص حجم تمتع سال جاری بیانیه ای منتشر کرد. در این اطلاعیه آمده است: «به اطلاع مردم شریف ایران و مشتاقان زیارت بیت الله الحرام می رساند بعثه مقام معظم رهبری و سازمان حج و زیارت برای حضور حجاج کشورمان در مراسم سال 1395 طبق روال سال های گذشته اقدامات گسترده و مستمری را انجام داده اند:
1- نگاه جمهوری اسلامی ایران به ج و عمره، نگاهی معنوی، وحدت آفرین، توسعه بخش اخوت دینی و اسلامی و پرهیز از فرقه گرایی و طایفه گری بوده و هست و شرکت باشکوه حجاج ایرانی در نمازهای جماعت مسجدالحرام و مسجدالنبی (ص)، توجه جدی به تلاوت قرآن کریم و اهتمام به دعا و مناجات با حضرت احدیت، شاهد بر این است که جمهوری اسلامی ایران به مراسم حج نگاهی فراملی داشته و دارد.
2- جمهوری اسلامی ایران از حج گذشته، برنامه ریزی برای حج امسال را آغاز و نسبت به فراهم ساختن مقدمات برگزاری حج 95 اقدامات لازم را به عمل آورد و از آن زمان تاکنون هیچگونه تردیدی برای اقامه حج نداشته و همچنان مصمم به برگزاری حجی با شکوه می باشد.
3- دور اول مذاکرات حج تمتع امسال علی رغم پیگیری های جمهوری اسلامی ایران برای امضای به موقع تفاهمنامه حج، به علت همکاری نکردن مسئولان سعودی تحت تاثیر مسائل سیاسی، به جای دی ماه 94 با 3 ماه تاخیر در اواخر فروردین 95 انجام شد که به دلیل عدم قبول صدور ویزا در داخل کشور و عدم امکان استفاده از هواپیمای جمهوری اسلامی و موارد دیگر ناتمام ماند.
4- برای دور دوم مذاکرت علی رغم وعده های مسئولان عربستان، روادید برای سفر دوم هیات ایرانی با 45 روز تاخیر و پس از انتصاب وزیر جدید حج عربستان صادر شد و نهایتا هیات جمهوری اسلامی ایران با دعوت رسمی وزیر جدید حج عربستان و قول مساعد حل مشکلات در مورخ پنجم خرداد ماه 95 عازم این کشور شد.
5- در گفتگوهای این دوره ضمن حل مشکل صدور روادید در ایران و استفاده از هواپیمایی جمهوری اسلامی ایران در انتقال حجاج کشورمان، تلاش گردید تا با توجه به حوادث تلخ گذشته شرایط اعزام حجاج ایرانی با اطمینان از «تامین امنیت و حفظ عزت و کرامت حجاج» فراهم آید که به علت ناهماهنگی در سطوح عالی عربستان و تاثیر نگاه سیاسی بر مسائل حج، به این مطالبات پاسخ مثبت داده نشد.
6- با وجود ادعای طرف سعودی برای حل مسائل کنسولی، تاکنون هیچ توافق مکتوبی در این خصوص بین مسئولان وزارت امور خارجه عربستان با وزارت امور خارجه سوئیس بر اساس کنوانسیون های بین المللی صورت نگرفته است.
7- عربستان سعودی علی رغم تبلیغات سوء رسانه های خود تحت تاثیر فای سیاسی بین دو کشور، حج را به مسائل سیاسی گره زده و بر همین مبنا متن تفاهمنامه متداول و هر ساله را تغییر داده است لذا این دولت سعودی است که ضمن بهره برداری سیاسی از حج و حرمین شریفین، با حق مسلم مردم شریف ایران برای انجام مناسک حج مخالفت به عمل آورده و صدّ عن سبیلِ الله نموده است.
8- اکنون با عنایت به از دست دادن زمان برای برنامه ریزی و تدارکات امور حجاج ایرانی و عدم تامین مطالبات به حق جمهوری اسلامی اعلام می شود که به دلیل استمرار کارشکنی های دولت سعودی، زائرین عزیز جمهوری اسلامی ایران از حضور در مراسم حج تمتع سال جاری محروم می شوند که مسئولیت آن بر عهده دولت عربستان سعودی است.»
به این ترتیب به گفته اوحدی، عربستان برای نپذیرفتن زائران ایرانی اراده جدی دارد و با سناریوی وقت کشی مانع امضای تفاهمنامه شد. عربستان در طول مذاکرات بیش از 11 مورد محدودیت را در تفاهمنامه قید کرده بود که در سال های قبل این محدودیت ها را نداشتیم.
به گزارش بانک اطلاع رسانی سازمان حج و زیارت، سعید اوحدی گفته بود محدودیت در استفاده زائران ایرانی از هواپیمای شرکت های داخلی و موضوع صدور ویزا از جمله این بندهای منفی تفاهمنامه حج بود که بعد از ساعت ها رایزنی نظر آنها در این باره تغییر کرد.
تفاهمنامه پیشنهادی عربستان کاملا یکطرفه بود و روح تفاهمنامه های قبلی در آن جریان نداشت. برداشت ما این بود که اگر دولت عربستان اعتقاد دارد حج از مسائل سیاسی جداست، پس چرا چنین تفاهمنامه ای را آن هم با تاخیر و با اعمال محدودیت، تنظیم می کند. ممنوعیت نصب پرچم جمهوری اسلامی ایران در ساختمان های محل اسکان زائران و اعمال محدودیت در تعداد درمانگاه های ایران در عربستان در موسم حج، اعمال محدودیت در انتقال دارو برای استفاده زائران ایرانی در عربستان، اعلام جزییات اطلاعات پزشکان ایرانی اعزامی به حج و همچنین تعیین ظرفیت برای پزشکان از بندهای منفی دیگر این تفاهمنامه بود.
استفاده زائران از «مچ بند الکترونیکی» از دیگر موارد این بندها بود. دولت عربستان صراحتا اعلام کرد این مچ بندها را خودش طراحی می کند و مجوز استفاده از مچ بندهایی که از سوی طرف ایرانی طراحی شود را نمی دهد. آنها تاکید کردند که زائران ایرانی حق برگزاری هیچ مراسمی را در هتل ها ندارند. استفاده از خدمات کنسولی در هنگام حج، به خاطر قطع روابط سیاسی، سفارت و کنسولگری در این کشور وجود ندارد و باید مرکزی باشد که مجوز خروج برای این زائران صادر کند.
البته «عادل الجبیر» وزیر امور خارج عربستان دلیل عدم توافق بین دولت متبوع خود و ایران بر سر شرکت زائران ایرانی در حج تمتع امسال را به گردن ایران انداخت و گفت امتیازخواهی مقامات ایرانی در جریان مذاکرات و نیز اصرار آنها به برپایی تظاهرات (برائت از مشرکین) در حج حج تمتع، دلیل عدم توافق دو کشور بر سر حضور زائران ایرانی در حج تمتع امسال بود.
به گزارش عصر ایران به نقل از روزنامه «وال استریت ژورنال آمریکا»، عادل الجبیر وزیر امور خارجه سعودی در نشست خبری با «فیلیپ هاموند» همتای بریتانیایی خود در جده با طرح این موضوع مدعی شد: «ایران خواستار حق برگزاری تظاهرات و گرفتن امتیازات در این زمینه خارج از چارچوب طبیعی بود. این کارها باعث ایجاد هرج و مرج در مراسم حج می شود و قابل قبول نیست.»
خبر لغو حج، خیلی سریع دست به دست چرخید و رسانه های خارجی و بین المللی هم درباره آن مطالبی منتشر کردند. روزنامه گاردین در گزارشی با اشاره به تعلیق سفر حج عمره از سوی ایران نوشت با اوج گیری تنش ها میان دو کشور، تصمیمی مبنی بر تعلیق سفر حج عمره از سوی دولت ایران گرفته شد. حدود 500 هزار ایرانی سالانه برای سفر عمره به عربستان سعودی می روند.
بلومبرگ در گزارشی با عنوان «ایران در میان اختلاف با عربستان، سفر حج را بایکوت کرد» نوشت: «تحریم حج توسط ایران نشان از وخامت روابط این کشور با عربستان دارد. روابطی که با کشته شدن صدها ایرانی در عربستان تیره و تار است.» بلومبرگ در گزارش خود از رقابت ایران و عربستان در منطقه بر سر نفت هم مطالبی را بیان کرد و آن را دلیلی بر تشدید این اوضاع دانست.
این رسانه همچنین به ماجرای سال 1987 اشاره کرد و نوشت سال 1987 هم ایران برای مدت سه سال سفر حج را تحریم کرد. ماجرایی که در پی آن بر اثر درگیری نیروهای امنیتی عربستان با زائران ایرانی بیش از 400 نفر از ایرانی ها کشته شدند. همچنین در حادثه سال گذشته حج 460 نفر از ایرانی ها جان خود را از دست دادند.
در ادامه رویترز هم در گزارشی به اختلاف های دو کشور در منطقه و تحریم حج از طرف ایران اشاره کرد و نوشت هشت ماه از آخرین حج می گذرد و عربستان هنوز گزارشی درباره علت کشته شدن 700 نفر در حادثه منا منتشر نکرده است. آماری که بالاترین میزان مرگ و میر در زیارت سالانه از سال 1990 تا به حال بوده است.
لغو سفر حج به ضرر کیست؟
تحریم حج از طرف ایران می تواند میلیاردها دلار زیان برای عربستان به بار آورد. سهمیه حجاج ایرانی در سال 94 در سراسر کشور مانند سال 93، 61 هزار نفر بود که 53 درصد آنها را زائران خانم و 47 درصد را زائران مرد تشکیل می داده اند.
به گزارش پایگاه خبری شبکه العالم، بنا بر اعلام مرکز آمار و سرشماری عربستان، تعداد کل حجاج در سال 94 کمتر از 2 میلیون نفر بوده است. به نوشته خبرگزاری رسمی عربستان، در حج سال گذشته یک میلیون و 952 هزار و 817 حاجی از داخل و خارج عربستان حضور داشتند. از این تعداد یک میلیون و 384 هزار و 941 نفر از خارج عربستان (کلیه کشورهای جهان) بودند و 567 هزار و 876 نفر هم از داخل عربستان برای حج به مکه مکرمه عزیمت کردند. به هر حال حالا که ایران حج را تحریم کرده است، عربستان باید به فکر ضرر و زیان ناشی از نتیجه اقداماتش هم باشد. به گزارش فوربز، با شکسته شدن روابط دیپلماتیک ایران و عربستان، تحریم حج می تواند میلیاردها دلار ضرر برای عربستان به همراه داشته باشد.
فوربز همچنین نوشت هر سال 100 هزار ایرانی برای حج تمتع و 500 هزار ایرانی برای حج عمره به عربستان می روند. حجاج ایرانی بیش از 5 درصد از دو میلیون مسلمانی را تشکیل می دهند که در سال 2015 برای حج به این کشور رفته اند.
به گزارش این مجله، حج یک مزیت بزرگ اقتصادی برای عربستان سعودی است. یک اقتصاددان عربستانی مدعی است که این کشور در سال 2014، 18.6 میلیارد دلار از حج عمره و 8.5 میلیارد دلار از حج تمتع درآمد کسب کرده است. این میزان 10 درصد از درآمدهای نفتی عربستان محسوب می شود. بر اساس گزارش اتاق بازرگانی مکه، هر زائر خراجی به طور متوسط 5 هزار دلار خرج می کند.
فوربز در ادامه گزارش خود نوشت: اگر آن رقم را با تعداد زائران مطابقت دهیم، 50 میلیون دلار درآمد از حج دولت سعودی از دست می رود. با این فرض که زائران عمره همان پول را صرف سفر خود می کنند، ضرر عربستان به 3 میلیارد دلار می رسد.
سی ان ان هم در گزارشی در این باره نوشت ایران سفر حج را به دلیل عدم تضمین امنیت شهروندان خود ممنوع کرد. طبق این گزارش، 24 سپتامبر سال گذشته، 769 نفر در حادثه رمی جمرات در منا کشته شدند. رسانه های دولتی ایران، تعداد کشته شدگان این کشور را 464 نفر عنوان کردند. همچنین ایران مدعی بود که تلفات و مرگ و میر کلی این حادثه بالاتر از این میزان بوده است.
سی ان ان همچنین نوشت با تحریم حج توسط ایران، اقتصاد عربستان لطمه می خورد چرا که این کشور حدود 18 میلیارد دلار در سال از گردشگری مذهبی درآمد به دست می آورد که ایرانی ها با حدود 600 هزار زائر در سال، یکی از بزرگترین بازدیدکنندگان آن هستند. البته علاوه بر این آمار و ارقام همیشه هم شایعاتی در فضای مجازی از میزان درآمد بالای عربستان از حجاج ایرانی دست به دست می شود که با خاطرات خرید بعضی زائران در بازارهای عربستان و کالاهای گران تر فروخته شده به آنها با هم آمیخته شده است اما آمارها نشان می دهد که تعداد زائران ایرانی خانه خدا حتی در شرایطی که حج عمره با بالاترین ظرفیت در جریان بود، کمتر از تعداد مسافرت ایرانی ها به ترکیه بوده است.
بررسی ها نشان می دهد تا سال 2010 میزان درآمد عربستان از محل حج، 90 هزار میلیارد تومان بوده است. بر این اساس سهم ایران از درآمد حج عربستان کمی بیش از یک درصد است. با این حال طی چند وقت گذشته بسیاری به خصوص کاربران شبکه های اجتماعی معتقدند ایران بهتر است با توجه به اتفاقاتی که افتاده است حداقل اعزام حجاج برای حج عمره را متوقف و تحریم کند تا کشور عربستان در سیاست های خود و عملکردش نسبت به ایران تجدید نظر کند.
بر اساس آمارهای رسمی سازمان حج و زیارت که مدتی قبل هم رییس این سازمان در مصاحبه ای آنها را دوباره مورد تایید قرار داد، به صورت میانگین در سال های گذشته 500 هزار نفر ایرانی هر سال به سفر حج عمره رفته و 100 هزار نفر نیز به حج واجب مشرف شده اند و این اعداد یعنی سالانه حدود 600 هزار نفر از ایران راهی خانه خدا می شوند تا در مراسم حج عمره و حج واجب شرکت کنند؛ زائرانی که سالانه درآمد بسیار زیادی برای این کشور به همراه دارند.
بر اساس آمارها و ارقام اعلام شده از سوی سازمان حج و زیارت هم اکنون قیمت اعزام حجاج به حج عمره بین یک میلیون و 700 هزار تومان تا دو میلیون و 800 هزار تومان قیمت دارد و قیمت امتیاز اعزام زائران به حج واجب هم 9 میلیون تومان تا 12 میلیون و 700 هزار تومان است که قیمت ها با توجه به نوع خدمات، هتل و ... متفاوت است اما در این میان با توجه به اعداد بالا با یک ضرب و جمع می توان تا حدودی به درآمد کشور عربستان از سفر زائران ایرانی پی برد.
اگر سالانه عدد میانگین اعزام ایرانی ها به حج عمره یعنی 500 هزار نفر را در عدد 2 میلیون و 250 هزار تومان (میانگین عدد یک میلیون و 700 هزار تومان و 2 میلیون و 800 هزار تومان هزینه سفر عمره) ضرب کنیم به عدد یک هزار و 125 میلیارد تومان می رسیم که در واقع گردش مالی اعزام زائران و پول ثبت نام آنها برای حج عمره است. اعدادی که تقریبا بیش از 70 درصد آن یعنی 787 میلیارد تومان آن به جیب سعودی ها می رود زیرا علاوه بر هتل و برگزاری و ... آنها 50 درصد اعزام مسافران را نیز با پروازهای خود در قراردادها بر عهده گرفته اند.
حالا اگر به این عدد میزان درآمد کشور عربستان از اعزام حجاج واجب ایرانی را هم اضافه کنیم، در مجموع به درآمدی بیش از 1500 میلیارد تومان خواهیم رسید. درآمدی که شاید اعداد آن در مقایسه با درآمدهای نفتی عربستان چندان نباشد اما در مقایسه با خود عدد نسبتا بزرگی است، عددی که باید به این میزان مخارج حجاج و پولی که در این کشور هزینه می کنند را نیز اضافه کرد.
البته روزنامه شرق در گزارشی در این باره نوشت: «بر اساس اعلام یک کارشناس حوزه گردشگری، دولت عربستان سعودی از زائران ایرانی خانه خدا به صورت میانگین سالانه بیش از 30 هزار میلیارد ریال درآمد کسب می کند. بر اساس آخرین آمارهای منتشر شده توسط صندوق بین المللی پول و منابع خبری وابسته به دولت عربستان، درآمد سالانه عربستان از حج واجب و عمره معادل 30 میلیارد دلار تخمین زده شده است. در همین حال سایت شبکه العربیه چندی پیش، درآمد حاصل از موسم حج سال 94 (بدون احتساب عمره) را 32 میلیارد ریال عربستان (معادل 8.5 میلیارد دلار) اعلام کرده بود.»
10 سال پیش، در سال 2004 میلادی، درآمد عربستان از موسم حج برابر با 2.5 میلیارد ریال عربستان (معادل 1.38 میلیارد دلار) بود و به این ترتیب، ظرف مدت 10 سال، درآمد عربستان از حج، بیش از شش برابر شده است.
این کشور سالانه پذیرای 22 میلیون زائر از کشورهای مختلف اسلامی است که از این تعداد بیش از دو میلیون زائر مربوط به حج تمتع است. به هر حال، حالا که دیگر قرار نیست از ایران زائری وارد عربستان شود. مشخص نیست این تحریم چند سال طول خواهد کشید و این بار کدام کشور برای آشتی و از سرگیری روابط پیش قدم خواهد شد.
تحریم های حج توسط ایران
1- اولین تحریم
سال 1322 اولین باری بود که ایران سفر حج را تحریم کرد. در این سال، یکی از حجاج ایرانی به نام ابوطالب یزدی حین انجام طواف در مسجد الحرام دچار حالت تهوع شده و ناخواسته صحن مسجد را آلوده کرده است اما ماموران عربستان سعودی او را دستگیر کردند و دادگاهی در این کشور با شهادت برخی از اتباع سعودی او را به اتهام تلاش برای آلوده کردن خانه خدا محاکمه و به اعدام محکوم کرد؛ حکمی که تنها دو روز بعد در ملاء عام به اجرا گذاشته شد.
این ماجرا واکنش زیادی از سوی مردم و مراجع مذهبی در ایران، عراق و سایر کشورهای اسلامی به همراه داشت و دولت ایران طی یادداشتی به وزارت خارجه عربستان نسبت به این اقدام رژیم سعودی اعتراق کرد اما دولت ریاض اقدام خود را مطابق با قوانین شرع دانست. سفارت ایران نیز که پاسخ سعودی ها را غیرمنطقی می دید تاکید کرد تا وقتی که جان و حیثیت ایرانیان در عربستان محفوظ نباشد و دولت عربستان عذرخواهی نکند، ایران در سیاست خود نسبت به عربستان تجدید نظر نخواهد کرد. به این ترتیب به نظر می رسد مسئله تضمین امنیت جان ایرانی ها تقریبا یک قرنی است که به چالش دو کشور تبدیل شده است.
تحریم های حج توسط ایران
2- تحریم سیاسی
دومین تحریم سفر حج از طرف ایران، 44 سال بعد و به سال های بعد از انقلاب بر می گردد. در تابستان سال 1366 در جریان مراسم «برائت از مشرکین» حجاج ایرانی که در شهر مکه برگزار می شد، پلیس عربستان با تظاهرات کنندگان ایرانی درگیر شد. برخوردها با باتوم و چماق آغاز شد اما بر اساس گزارش های موجود در میان نیروهای پلیس عده ای هم با لباس شخصی حاضر بودند و با چماق های میخ دار و میله های آهنی مردم را کتک می زدند.
روایت شده است که ارتش عربستان حجاج ایرانی و غیر ایرانی را به رگبار مسلسل های دستی بست و عده ای نیز به دلیل ازدحام جمعیت زیر دست و پا ماندند. در این تظاهرات 402 نفر کشته شدند که 275 نفر از آنها ایرانی، 85 نفر عربستانی و 42 تن از حاجیان دیگر کشورها بودند. حدود 650 نفر هم زخمی شدند که نزدیک به نیمی از آنها ایرانی بودند.
این حادثه اعتراض شدید جمهوری اسلامی را به دنبال داشت و امام خمینی (ره) با صدور پیامی این حادثه را «لکه ننگی بر دامن حکومت سعودی» دانست که «تا قیام قیامت با آب زمزم و کوثر پاک نمی شود». البته ماجرا به این ختم نشد و چند روز بعد از حادثه در تهران، معترضان خشمگین به سفارت عربستان حمله کردند.
کمتر از یک سال بعد در اردیبهشت 1367 عربستان اقدام به قطع یکجانبه مناسبات سیاسی با جمهوری اسلامی ایران کرد و این قطع رابطه حدود سه سال به طول انجامید. در این سه سال هم حج تمتع از طرف ایرانی ها دیگر انجام نشد. اما در نهایت در اسفند ماه سال 1369 و پس از چند نوبت دیدار وزرای خارجه ایران و عربستان، دو کشور بیانیه مشترکی در زمینه برقراری مجدد روابط سیاسی منتشر کردند و از سال 1370 اعزام حجاج ایرانی به عربستان از سر گرفته شد. در بهشت زهرای تهران بنای یادبودی بر آرامگاه کشته شدگان واقعه حج 1366 ساخته شده است.
تحریم های حج توسط ایران
3- حج خونین
ماجرای آخرین تحرم حج توسط ایران از همان ابتدای سال 94 شروع شد. هشتم فروردین ماه جاری دو نوجوان 14 و 15 ساله پس از انجام حج عمره و در حال بازگشت به ایران، در فرودگاه جده با مشکلاتی از جانب ماموران مستقر در فرودگاه مواجه شدند. همان زمان صدها نفر در مقابل سفارت عربستان سعودی در تهران تجمع کرده و در اعتراض به «بی حرمتی به دو نوجوان ایرانی در فرودگاه جده» شعار سر دادند. معترضان خواستار حمایت دولت و بسته شدن سفارت عربستان شدند.
خبرگزاری آسوشیتدپرس درباره این تجمع نوشت: بیش از 300 نفر در برابر سفارت عربستان در شمال تهران در روز شنبه (24 فروردین/11 آوریل) تجمع کرده و خواستار بسته شدن سفارت شدند. آنها خواستار لغو حج عمره شده و از حسن روحانی، رییس جمهور ایران درخواست کمک کردند. همچنین بعضی از مراجع تقلید ایرانی و برخی از مقامات و نمایندگان مجلس، خواستار توقف سفر حج عمره به عربستان سعودی شده بودند. البته عربستان قول پیگیری ماجرا و مجازات دو مامور خاطی را داده بود اما تا به امروز خبری از این موضوع نیست.
بعد از این ماجرا، شهریور سال 94، در موسم حج هم اتفاق های زیادی رخ داد. جرثقیلی در پروژه توسعه مسجدالحرام سقوط کرد و باعث کشته شدن 107 نفر شد. در این میان، 11 نفر از کشته شدگان ایرانی بودند. تنها چند روز بعد از حادثه جرثقیل، فاجعه منا رخ داد. همزمان با عید قربان در مراسم رمی جمرات در «خیابان 204» نزدیک تقاطع آن با «خیابان 223» در منطقه منا ازدحام حجاج باعث کشته شدن تعدادی از زائران شد.
بر اساس گزارش های بین المللی و طبق گفته های مقامات عربستان در این حادثه 769 نفر کشته شدند که در این میان 464 نفرشان ایرانی بودند. بعد از این ماجرا، دی ماه سال 94، اعدام شیخ نمر، فقیه شیعه توسط عربستان رخ داد. ایرانی ها بار دیگر به نشانه اعتراض مقابل سفارت عربستان سعودی تجمع کردند. اجتماع کنندگان مقابل سفارت عربستان شعارهایی علیه رژیم آل سعود سر دادند. مجموعه ای از این ماجراها به اینجا رسید که ایران بار دیگر، حج را تحریم کرد.
غیر قابل انتشار: ۰
در انتظار بررسی: ۴۹
انتشار یافته: ۳
حتما هم انتظار دارید این طومار رو کسی بخونه؟ضمنا دست از توهم بردارید.
همین چند روز پیش سهمیه کشوری مثل مالزی 150 هزار نفر در حج افزایش پیدا کرد. اینهمه کشور مسلمان هستن که درخواست افزایش سهمیه دارند که الان با عدم حضور ایران فرصت خوبی برای اونها ایجاد شده.
با سلام لطفا سفر حج را با ارقام مالی مثایسه نکنید. این بزرگترین لطمه ای است که می توان به کشور وارد کرد. اهمیت مناسک حج در روح معنوی و سیاسی آن برای جهان اسلام است و قطعا همراه ساختن آن با اعداد و ارقام کاسبکارانه به حیثیت اسلامی کشور لطمه می زند امید است به سرعت این مسئله مهم را پو شش داده و رسانه ها همگام با هم به ابعاد مهم حج اشاره نمایند. آخه مگه حج فقط اقتصاد هستش؟؟؟حج رفتن حق ملت مسلمانه.