گیربکس CVT؛ جعبه‌دنده‌ای بی‌دنده که رانندگی را نرم و بی‌وقفه می‌کند

به گزارش تابناک، گیربکس‌های CVT یا Continuously Variable Transmission یکی از متفاوت‌ترین و درعین‌حال misunderstood‌ترین نوع جعبه‌دنده‌ها در صنعت خودروسازی به حساب می‌آیند. برخلاف تصور عمومی، این نوع گیربکس نه برای خودرو‌های ضعیف ساخته شده و نه الزاماً کُند است، بلکه هدف از طراحی آن دستیابی به راندمه‌ی بالا، مصرف سوخت پایین و سواری نرم‌تر بوده است.

در گیربکس‌های معمولی، دنده‌ها به‌صورت مشخص و پله‌پله انتخاب می‌شوند؛ مثلاً از دنده یک به دو و سپس سه. اما در گیربکس CVT هیچ دنده‌ی مشخصی وجود ندارد. این سیستم با استفاده از دو پولی مخروطی شکل و یک تسمه فلزی یا زنجیری، نسبت انتقال نیرو را به‌صورت کاملاً پیوسته تغییر می‌دهد. به زبان ساده، گیربکس CVT مانند دو چرخ‌دنده مخروطی روبه‌روی هم عمل می‌کند که تسمه بینشان مدام در حال حرکت است و این حرکت باعث می‌شود دور موتور همیشه در بهترین محدوده باقی بماند. نتیجه، نرمی مطلق در شتاب‌گیری و کاهش محسوس مصرف سوخت است.

این گیربکس‌ها سال‌ها پیش بیشتر در اسکوتر‌ها و ماشین‌های شهری کوچک دیده می‌شدند، اما پیشرفت تکنولوژی باعث شد امروزه شرکت‌های بزرگی مانند تویوتا، نیسان، سوبارو، هوندا و میتسوبیشی از CVT در محصولات خود استفاده کنند. برای مثال، گیربکس X-Tronic نیسان یکی از معروف‌ترین CVT‌های جهان است که در مدل‌هایی، چون نیسان آلتیما، نیسان قشقایی (Qashqai) و نیسان سنترا نصب شده و عملکردی فوق‌العاده نرم دارد. تویوتا نیز در مدل‌هایی مانند کرولا، راو۴ و یاریس کراس از نسخه‌ای پیشرفته از CVT بهره می‌برد که با اضافه‌کردن یک دنده‌ی فیزیکی ابتدایی، شتاب اولیه را طبیعی‌تر کرده است.

در واقع، مزیت اصلی CVT در حفظ همیشگی موتور در بهترین نقطه‌ی گشتاور و توان است. وقتی با خودرویی که گیربکس CVT دارد رانندگی می‌کنی، خبری از تعویض ناگهانی دنده نیست؛ موتور با یک صدای ثابت، اما پیوسته گاز می‌خورد و سرعت ماشین بالا می‌رود. همین موضوع باعث می‌شود در ترافیک یا هنگام رانندگی روزمره، حس آرامش بیشتری داشته باشی. البته در رانندگی اسپرت، برخی رانندگان ممکن است حس مصنوعی‌بودن شتاب‌گیری را تجربه کنند، چون گیربکس CVT «دنده» به معنای واقعی ندارد تا تعویضش حس شود.

اما خودروسازان برای رفع همین مشکل، نسخه‌هایی از CVT را توسعه داده‌اند که به‌صورت مصنوعی چند «دنده‌ی مجازی» شبیه‌سازی می‌کنند تا حس اسپرت‌تری ایجاد شود. برای مثال، سوبارو در مدل Forester یا XV با سیستم Lineartronic خود، حالت دستی و تعویض با پدال پشت فرمان را اضافه کرده است تا راننده حس کنترل بیشتری داشته باشد.

در بازار ایران هم خودرو‌هایی با گیربکس CVT حضور دارند. از معروف‌ترین آنها می‌توان به تویوتا کرولا، نیسان جوک،‌ام‌جی GT، چری تیگو ۷، تیگو ۸ پرو، آریزو ۶ پرو،‌ام‌وی‌ام X۵۵ پرو و حتی آریا و ریسپکت شرکت مدیران خودرو اشاره کرد. جالب است بدانیم که اغلب این خودرو‌ها به دلیل مصرف پایین و استهلاک کمتر CVT، مورد استقبال افرادی قرار گرفته‌اند که بیشتر به استفاده شهری و اقتصادی اهمیت می‌دهند.

یکی از چالش‌های مهم CVT، مسئله‌ی خنک‌کاری و نگهداری است. چون تسمه و پولی در معرض فشار و اصطکاک مداوم قرار دارند، دمای روغن در این گیربکس‌ها باید دقیق کنترل شود. اگر روغن مخصوص CVT در زمان مقرر تعویض نشود، احتمال خرابی سیستم بالا می‌رود. به همین دلیل کارشناسان توصیه می‌کنند که دارندگان خودرو‌های دارای CVT حتماً از روغن‌های تاییدشده توسط کارخانه (مثلاً Toyota CVT Fluid TC یا Nissan NS-۳) استفاده کنند و دوره‌ی تعویض را جدی بگیرند.

از نظر دوام، اگر به‌درستی نگهداری شوند، CVT‌ها عمر بالایی دارند و نرم‌تر از هر نوع گیربکس دیگری عمل می‌کنند. مصرف سوخت کمتر و شتاب خطی، دو مزیت بزرگ آنها هستند. در عوض، اگر فردی مدام با شتاب‌های ناگهانی یا سربالایی‌های طولانی رانندگی کند، فشار زیادی به تسمه وارد می‌شود و این همان نقطه ضعف ذاتی CVT نسبت به گیربکس‌های اتومات معمولی است.

در مقایسه با گیربکس‌های دوکلاچه (DCT) که بیشتر برای خودرو‌های اسپرت یا پرشتاب طراحی شده‌اند، گیربکس CVT بیشتر روی راحتی و بازدهی تمرکز دارد. اگر بخواهیم ساده بگوییم: DCT برای رانندگی سریع و هیجان‌انگیز ساخته شده، اما CVT برای کسانی که نرمی، صرفه‌جویی و آرامش می‌خواهند. به همین دلیل است که خودروسازان بزرگ ژاپنی معمولاً از CVT استفاده می‌کنند، درحالی‌که برند‌های اروپایی مثل فولکس‌واگن و آئودی بیشتر به سراغ دوکلاچه رفته‌اند.