پیامد‌های منفی شدن تراز تجاری کشور در آذرماه ۱۴۰۱
به گزارش «تابناک»، حسن کاظم زاده تحلیلگر بازار‌های مالی در فردا نامه نوشت: تراز ارزی آذرماه ۱۴۰۱ منفی شد. رشد شدید واردات در پاییز باعث شد تا جمع وارد در این فصل و امسال به شدت از صادرات غیرنفتی پیش بگیرد و سنگین‌ترین تراز منفی فصلی در سال‌های اخیر تجربه شود. سیاست کنترل قیمت‌های داخلی از طریق افزایش واردات، سیاستی است که معمولا در دوران فراوانی درآمد‌های نفتی در دولت‌های ایران تجربه شده است، اما وضعیت پاییز ۱۴۰۱ بسیار شدید بوده و واردات به شدت از صادرات پیشی گرفته است.
در ماه‌های اخیر خصوصا از شهریور به بعد تراز تجاری مدام در حال منفی شدن است و واردات به سرعت در حال پیش گرفتن از صادرات غیرنفتی بوده و به نظر می‌رسد بخش قابل توجهی از درآمد‌های نفتی ماهانه به پوشش این ناترازی اختصاص پیدا کرده است.
صادرات و واردات در پاییز ۱۴۰۱
در فصل پاییز واردات ۴.۶ میلیارد دلار از صادرات بیشتر بوده و همه‌ی رکورد‌ها را جا به جا کرده است. تراز تجاری منفی ۴.۶ میلیارد دلار نه تنها در یک فصل بلکه حتی در یکسال کامل هم تجربه نشده بود. سال ۹۶ که تراز تجاری صادرات غیرنفتی و واردات به شدت منفی بود، واردات حدود ۷.۳ میلیارد دلار از صادرات بیشتر بود و بعد از آن و در دوره خروج آمریکا از برجام هیچ وقت حتی در یکسال کامل واردات به اندازه از صادرات بیشتر نبود.
این تراز تجاری منفی در فصل پاییز در صورت عدم کنترل واردات یا افت درآمد صادرات غیرنفتی یا نفتی می‌تواند در ماه‌های آتی بسیار خطرناک باشد و ناترازی ارزی بوجود بیاورد.
نکته نگران کننده دیگر تداوم دو فصل با تراز تجاری منفی سنگین در سال ۱۴۰۱ است. در واقع تابستان هم یکی از فصل‌هایی بود که تراز تجاری به شدت منفی بود و رکود بالاترین تراز تجاری منفی از ابتدای سال ۹۹ را به خود اختصاص داده بود. حالا فصل پاییز به تنهایی دوبرابر تابستان تراز تجاری منفی داشته.
در واقع در سال‌های اخیر و دوران بازگشت تحریم ها، همواره اگر در فصلی واردات به شدت از صادرات پیشی می‌گرفته، بلافاصله در فصل بعد این ناترازی جبران می‌شده و وضعیت کمی بهبود پیدا می‌کرده. اما در دو فصل اخیر نه تنها بهتر نشده بلکه در پاییز نسبت به تابستان وضعیت بسیار بدتر شده است.
یکی دیگر از شاخص‌های مهم در بررسی تراز تجاری، وضعیت آن در ۱۲ ماهه منتهی به ماه مورد بررسی است. در واقع این شاخص وضعیت واردات و صادرات و نسبت این دو به هم را در ۱۲ ماه گذشته بررسی می‌کند. همانگونه که در تصویر ۲ قابل مشاهده است، با تداوم تراز‌های تجاری منفی در ماه‌های اخیر، در ۱۲ ماهه منتهی به انتهای آذرماه کسری تجاری ۱۲ ماه به حدود ۸.۷ میلیارد دلار رسیده که و از زمان بازگشت مجدد تحریم‌ها بی سابقه بوده است.
در این ۱۲ ماه، تنها در فروردین و خرداد تراز تجاری منفی نبود و در بقیه ماه‌ها همواره واردات از صادرات غیرنفتی بیشتر بوده. از سوی دیگر از تیرماه که تراز تجاری ماهانه منفی شده، هر ماه شدت تراز منفی بیشتر شده و با شدت بیشتر شاهد پیش گرفتن واردات از صادرات هستیم.
به نظر می‌رسد افزایش فاصله بین نرخ دلار در سامانه نیما (به عنوان نرخ رسمی ارز در دسترس واردکنندگان) و نرخ دلار آزاد انگیزه برای واردات را افزایش می‌دهد و با افزایش فاصله بین این دو نرخ واردات با شدت بیشتری از صادرات پیش گرفته است. در حالی که در ۹ ماهه‌ی ابتدایی امسال ارزش دلاری صادراتی، ۳.۸ درصد رشد کرده، اما رشد نزدیک به ۱۵ درصدی واردات باعث شده اثر این افزایش صادرات خنثی شود و تراز تجاری با شدت بیشتری منفی شود.
تراز تجاری ۹ ماهه ۱۴۰۱
در آذرماه تراز تجاری منفی ۱۵ ماه گذشته شکسته شد و واردات بیش از ۱.۶ میلیارد دلار بیش از صادرات بود. این سطح از تراز تجاری منفی آن هم در ششمین ماه تراز منفی مداوم واقعا نگران کننده است و نشان می‌دهد عمده‌ی درآمد ارزی نفتی (نفت و گاز) صرف پوشش این ناترازی می‌شود. در ۹ ماهه ابتدای سال ۱۴۰۱ واردات حدود ۶.۵ میلیارد دلار بیش از صادرات بوده و تراز تجاری منفی از کمتر از یک میلیارد دلار در ۹ ماهه ابتدایی سال ۱۴۰۰ به این حد از ناترازی منفی رسیده است.
رشد ۸۰۰ درصدی تراز تجاری منفی در ۹ ماهه امسال نسبت به سال گذشته نشان می‌دهد رشد افسارگسیخته واردات برای کنترل بازار داخل، منجر به ناترازی شدید ارزی شده است. فعلا این ناترازی با درآمد‌های نفتی پوشش داده است.
در سه ماه پایانی سالی، صادرات غیرنفتی به دلیل قطعی گاز در صنایع پتروشیمی و فلزی کاهش پیدا می‌کند. از طرف دیگر فاصله ارز نیمای تثبیت شده در نرخ ۲۸۵۰۰ تومان و نرخ دلار بازار آزاد باعث افزایش انگیزه برای واردات می‌شود و می‌تواند تراز تجاری منفی ۱.۶ میلیارد در آذرماه را به حدود ۲ میلیارد دلار برساند.
از طرف دیگر به دلیل افزایش مصرف گاز و کمبود سوخت مورد نیاز نیروگاه ها، بخشی از مازوت و گازوئیل صادراتی راهی تولید برق می‌شود و درآمد ارزی ناشی از این فراورده‌ها هم کاهش پیدا می‌کند، صادرات برق هم عملا افت پیدا می‌کند.
در حال حاضر با فرض صادرات ۱ میلیون بشکه نفت در روز با نرخ در دسترس حدود ۶۰ دلار، درآمد نفتی می‌تواند حدود ۱.۸ میلیارد دلار باشد. به این ترتیب احتمالا در زمستان، درآمد نفتی نیز جوابگوی ناترازی ارزی نباشد.
اخیرا نیز به وضعیت نگران کننده‌ی تراز تجاری مهرماه مفصلا پرداختیم.
نتیجه گیری
ناترازی ارز در فصل پاییز به بیش از ۴.۵ میلیارد دلار منفی رسیده است و تنها در آذرماه واردات ۱.۶ میلیارد دلار بیش از صادرات بوده است. تثبیت نرخ ارز نیما در ۲۸۵۰۰ تومان و فاصله‌ی آن با ارز آزاد می‌تواند انگیزه برای واردات را افزایش دهد و از طرف دیگر افت صادرات محصولات پتروشیمی و فلزات به دلیل قطعی برق می‌تواند ناترازی ماهانه را به بیش از ۲ میلیارد دلار منفی در ماه برساند.
از طرف دیگر به دلیل مصرف فراورده‌های نفتی در نیروگاه‌ها به جای گاز، درآمد ارزی از محل این فراورده‌ها نیز کاهش خواهد یافت. درآمد نفتی در هر فصل زمستان در بعید است بیش از ۱.۸ میلیارد دلار باشد.
به این ترتیب با ادامه سیاست فعلی که تحریک کننده واردات و تهدید کننده صادرات است، ناترازی ارزی به سطحی خواهد رسید که دیگر درآمد نفتی نیز نتواند پاسخگوی آن باشد. تحریک بیشتر واردات، افت درآمد نفتی به هر دلیلی یا افت صادرات غیرنفتی می‌تواند نتایج فاجعه باری در بازار ارز به بار بیاورد.
