چرا مخاطبان همچنان معتقد به حفظ برجام هستند؟/ چرا تقاضا برای ساخت «بمب اتم» شدت گرفته است؟

بین الملل تابناک: مصطفی نجفی ـ مذاکرات هسته‌ای میان ایران و گروه ۴+۱ از هفته‌های گذشته بعد از یک وقفه چند ماهه از سر گرفته شد که همچنان نیز ادامه دارد؛ مذاکراتی حول پرونده هسته‌ای ایران که حدود ۱۸ سال ادامه دارد و چشم انداز روشنی در رابطه با آن وجود ندارد.

هم اکنون که مذاکرات هسته‌ای بین ایران و گروه ۴+۱ در شهر وین اتریش در جریان است، تحلیل‌ها و نظریات مختلفی پیرامون آینده این مذاکرات مطرح شده است. برخی ناظران و کارشناسان معتقدند می‌توان به آینده مذاکرات امیدوار بود؛ به این جهت که طرفین راهی جز مذاکره و توافق ندارند. در مقابل عده‌ای برآنند که اختلافات میان طرفین آنچنان زیاد است که احتمالا باید منتظر شکست مذاکرات بود.

بنابراین، تابناک با طرح یک سوال و انتشار یک نظرسنجی از مخاطبان خود، پیرامون آینده مساله هسته‌ای نظرخواهی کرده است. در این نظرسنجی که از دوشنبه هفته گذشته از سوی تابناک مطرح شد، مخاطبان به این پرسش پاسخ دادند که «در صورت شکست مذاکرات هسته‌ای ایران و ۴+۱ در وین، ایران باید چه سیاستی در پیش بگیرد؟»

۱ـ ماندن در برجام و تلاش برای احیای آن با ادامه مذاکرات

۲ ـ خروج از برجام و توسعه فعالیت‌های هسته‌ای غیرنظامی

۳ ـ خروج از برجام، خروج از NPT و آغاز فعالیت‌های نظامی هسته‌ای برای ساخت بمب

در این نظرسنجی مخاطبان تابناک در پاسخ به سوال مطرح، با سه گزینه فوق روبه رو بودند. بیش از ۲۱ هزار تن در این نظرسنجی شرکت کردند که ۴۶.۳۸ درصد مخاطبان گزینه ۱ (ماندن در برجام و تلاش برای احیای آن با ادامه مذاکرات)، ۱۴.۲۶درصد گزینه ۲ (خروج از برجام و توسعه فعالیت‌های هسته‌ای غیرنظامی) و ۳۹.۳۶درصد گزینه ۳ (خروج از برجام، خروج از NPT و آغاز فعالیت‌های نظامی هسته‌ای برای ساخت بمب) را انتخاب کردند.

- اینکه مردم به گزینه ۱ که همان ماندن در برجام و ادامه مذاکرات رای داده اند، به معنای آن است که آن‌ها همچنان به احیای این توافق و مزایای احتمالی آن امیدوارند. در واقع مخاطبانی که این گزینه را انتخاب کرده اند، مزایای ماندن در برجام را بیشتر از مضرات آن می‌دانند.

- گزینه دوم حد وسط و بینابین گزینه‌های ۱ و ۳ است که ۱۴ درصد از آرای مخاطبان را به خود اختصاص داده است. براساس آن، هرچند ایران باید از برجام خارج شود، نباید اهداف نظامی را در برنامه هسته‌ای خود دنبال کند.

- اینکه چرا ۴۰ درصد از مخاطبان گزینه ۳ را انتخاب کرده اند نیز قابل تامل و توجه است. آن‌ها نه تنها معتقد به خروج از برجام، بلکه بر این باورند ایران باید با خروج از NPT، فعالیت‌های نظامی هسته‌ای خود را از سر گیرد و سلاح هسته‌ای بسازد.

در راستای بررسی تحلیلی و کارشناسی رای مردم به این سه گزینه، با دکتر رحمان قهرمان پور و دکتر حمید رضا عزیزی، دو تن از کارشناسان و صاحب نظران حوزه سیاست خارجی و مساله هسته ای، گفت‌وگو کردیم.

رحمان قهرمان پور در رابطه با نتایج این نظرسنجی عنوان کرد: دلیل انتخاب گزینه اول می‌تواند دو مساله عمده باشد: نخست اینکه بسیاری از مردم بین برجام و بهبود وضعیت اقتصادی و کاهش تورم و گرانی‌ها یک نسبت مستقیمی احساس می‌کنند و بر این باورند اگر برجام احیا، تحریم‌های خارجی لغو شود و فروش نفت تسهیل شود و پول حاصل از فروش آن به کشور برگردد، طبیعتا دولت این پول را در جامعه به ویژه در بخش تولید و خدمات تزریق می‌کند و قدری اوضاع اقتصادی بهتر می‌شود؛ بنابراین، همچنان خواهان این هستند که برجام احیا بشود.

اگر دلیل اول را ایجابی بدانیم، دلیل دوم سلبی است که براساس آن مردم فکر می‌کنند با تقابل سیاسی، نظامی و جنگ، مساله‌ای حل نخواهد شد. مخصوصا تجارب زیادی که در منطقه در ده سال گذشته داشتیم روی افکار عمومی ایران تأثیرگذار بوده است و افکار عمومی بر این باور هستند که خروج از برجام نمی‌تواند مساله‌ای را حل کند و از طرف دیگر خروج از NPT می‌تواند منجر به یک تقابل نظامی بشود که نگرانی‌ها را بیشتر خواهد کرد. به همین دلیل، خواهان این هستند که برجام به عنوان یک گزینه همچنان در دستور کار باشد.

این کارشناس مسائل هسته‌ای در ادامه در رابطه با رای مخاطبان به گزینه سوم گفت: در مورد گزینه سوم باید ببینیم ترکیب افراد چگونه است. بخشی از افرادی که می‌گویند باید به سمت خروج از NPT و ساخت بمب برویم، بر این باورند اگر آمریکا و اروپا ببینند که ایران در این مسیر گام بردارد، به خواسته‌های ایران تن می‌دهند. این افراد الزاما طرفدار ساخت بمب نیستند، بلکه می‌گویند از این به عنوان یک حربه و ابزار چانه زنی استفاده کنیم که غرب امتیازات مورد نیاز را به ما بدهد و وقتی این امتیازات را به ما داد، دوباره به تعهدات قبلی در چارچوب برجام یا هر قالب جدیدی برگردیم.

بخشی از این افرادی که طرفدار ساخت بمب اتم هستند، می‌گویند که ما خود بمب را نسازیم چراکه فشار روی ایران بیشتر می‌شود، بلکه به آستانه ساخت بمب برسیم. یعنی اگر غربی‌ها ببینند ایران توانایی ساخت بمب را دارد، باز هم در برابر ایران کوتاه می‌آیند؛ مثل وضعیتی مثل ژاپن. خب تعدادی از این‌ها هم واقعا بر این باورند که ساختن بمب برای ایران بازدارندگی نامتعارف هسته‌ای ایجاد می‌کند و اصولاً هیچ کشوری نمی‌تواند ایران را تهدید کند و غرب مجبور است به یک ایران هسته‌ای کنار بیاید؛ بنابراین، می‌خواهم بگویم ترکیب کسانی که خواهان خروج از پیمان منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای هستند، الزاما ترکیب یکسانی ندارند.

حمید رضا عزیزی، پژوهشگر مهمان در «بنیاد علم و سیاست آلمان» نیز در رابطه با نظرسنجی به تابناک گفت: به نظر من این نظرسنجی دو جنبه دارد: یکی درباره خود نظرسنجی است و یکی هم درباره نتایج آن. درباره خود نظرسنجی باید گفت هیچ نظرسنجی در ایران فارغ از اینکه چه میزان شرکت کننده داشته باشد، نمی‌تواند آیینه‌ای برای انعکاس تمامی دیدگاه در ایران باشد. به همین جهت با وجود اینکه تعداد قابل توجهی از کاربران در این نظرسنجی شرکت کردند، نمی‌توان با قاطعیت گفت نظر مردم ایران با همین درصد و آرا در نظرسنجی است.

بنابراین اگر در نظر بگیریم که نتایج این نظرسنجی بازتاب دیدگاه‌های یک طیف فعال از جامعه باشد، نشان دهنده این است که هنوز اکثریت با خروج از برجام مخالف هستند. از سوی دیگر، من فکر می‌کنم گزینه اول و دوم را باید در کنار هم قرار دهیم. به خاطر اینکه آن ۱۴ درصدی هم که موافق خروج از برجام، اما توسعه فعالیت‌های غیرنظامی هسته‌ای هستند، به طور ضمنی به یک نوع توافق هسته‌ای اشاره دارد، چون فعالیت غیرنظامی هسته‌ای نهایتا کارکردش این است که ایران ابزار مذاکراتی خودش را تقویت کند؛ لذا برداشت من این است که ۶۰ درصد شرکت کنندگان با وجود همه مسائلی که وجود داشته، هنوز هم خواهان نوعی توافق ـ چه برجام چه غیر از برجام ـ هستند و خواهان نظامی شدن فعالیت هسته‌ای ایران نیستند.

این کارشناس سیاست خارجی افزود: اما ۴۰ درصد دیگر هم مهم است. به نظر من انتخاب گزینه سوم را باید انتخاب براساس استیصال دانست که می‌تواند یک نشانه هشدار دهنده باشد. اینکه در داخل کشور به واسطه فشار‌های اقتصادی که طی سال‌های اخیرـ به ویژه از زمان ترامپ ـ تشدید شده، به نظر می‌رسد که این دیدگاه را در بین یکسری از قشرها تقویت کرده و شکل داده است. آن‌ها معتقدند به لحاظ تحت فشار قرار گرفتن در حال پرداخت هزینه‌ای هستیم که مثل این است که اکنون فعالیت نظامی داریم. پس وقتی در حال پرداخت هزینه‌های گزاف هستیم و فشار را متحمل می‌شویم، چرا بمب نسازیم؟! به این دلیل می‌گویم این دیدگاه از سر استیصال است که پشتوانه قوی تحلیلی در بین بسیاری از این افراد وجود ندارد. به خاطر اینکه آن فشاری که ایران در صورت نظامی شدن فعالیت هسته اش متحمل خواهد شد ـ به لحاظ تحریم‌ها و فشار‌های اقتصادی و دیپلماتیک ـ بسیار از فشار‌های فعلی بیشتر خواهد بود.

وی در نهایت اظهار داشت: به صورت کلی این نظرسنجی نشان می‌دهد، یک نوع دیدگاه قطبی در جامعه بر سر این مساله در حال شکل گرفتن است. هرچند هنوز بخش عمده‌ای از جامعه از یک نوعی از توافق هسته‌ای حمایت می‌کنند، این دیدگاه نیز در حال تقویت است که این تلاش‌ها بی فایده است و باید به سمت ساخت سلاح هسته‌ای رفت.