هاله‌اي از ابهام درباره آب تهران
آفتاب ـ با اين‌كه آمارها و مستندات فراواني درباره بالا بودن ميزان نيترات در آب چاه‌هاي تهران موجود است؛ اما هنوز هم معلوم نيست كه بالاخره آب چاه‌هاي تهران آلوده هست يا نه؟
چندين سال است كه مسئولان در بخش‌هاي مختلف اطلاعات ضد و نقيضي درباره آب تهران، به شهروندان داده‌اند. برخي از جمله مهندس مولايي، مديرعامل سابق آبفاي استان تهران به صراحت اعلام كردند كه " ميزان نيترات در آب تهران بيش از حد استاندارد است " – كه البته بعد از چند روز آن‌را تكذيب كردند و برخي گفتند كه اساسا ميزان نيترات در آب تهران حتي كمتر از استانداردهاي جهاني است.
اما مسئولان وزارت نيرو و آبفاي استان تهران پس از آن سر و صداها، بالاخره اعلام كردند كه تنها آب برخي از چاه‌هاي تهران آلوده به نيترات بالاتر از استاندارد است و چون اين آب، وارد شبكه آب سراسري شهر تهران شده و با آن مخلوط مي‌شود، نيترات پايين آب شبكه، آن‌را جبران كرده و خطر آن‌را برطرف مي‌كند.
اين استدلال پس از آن بارها و بارها از سوي مسئولان تكرار شد و ظاهرا نيز توانست بسياري از منتقدان و نگرانی‌های ناشی از آلودگي آب تهران را هرچند به طور موقت راضي برطرف كند.
با اين‌همه هيچ‌كس از مسئولان آب تهران نپرسيد كه اگر ميزان نيترات موجود در آب تهران بالا نيست پس آن‌همه سموم و كودهاي شيميايي كه در كشاورزي استفاده مي‌شود و همچنين فاضلاب تهران كه به سفره‌هاي آب زيرزميني نفوذ مي‌كند چه اثري بر آب مصرفي مردم دارد؟!
فاضلاب تهران
بر اساس گزارش مقدماتي زيست محيطي شهر تهران SEO كه چندي پيش توسط گروه تحقیقاتی کمیته محیط زیست شورای شهر تهران ارائه شد، شهر تهران يكي از معدود پايتخت‌هاي بزرگ جهان است كه علي‌رغم وسعت، جمعيت و قدمت توسعه شبكه آبرساني، فاقد شبكه فاضلاب شهري است. فاضلاب شهري در حال نفوذ به آب‌هاي زيرزميني است و اين در حالي است كه بخشي از آب مصرفي تهران، از منابع زيرزميني تامين مي‌شود.
بنا بر این گزارش، چاه‌هاي جذبي بيشترين سهم را در دفع فاضلاب شهري تهران دارند و از آن‌جا كه فضولات انساني به علت داشتن پروتئين، ابتدا به اوره و سپس به نيترات تبديل مي‌شوند، انتظار مي‌رود ميزان نيترات در سفره‌هاي آب‌هاي زيرزميني تهران، بالاتر از حد استاندارد باشد.
اين گزارش اضافه مي‌كند: با توجه به اين‌كه بيش از 750 ميليون مترمكعب آب در بخش خانگي توسط شهروندان تهراني در سال 86 مصرف شده است، با اعمال ضريب 75 درصد براي تبديل آب مصرفي خانگي براي فاضلاب، ميزان فاضلاب توليدي در اين بخش بيش از 563 ميليون مترمكعب برآورد مي‌شود. از اين ميزان ، صرفا نزديك به 110 ميليون متر مكعب (معادل 19 / 5درصد) توسط شبكه فاضلاب به تصفيه خانه‌هاي اين شبكه منتقل شده است.
تصفيه خانه‌هاي محلي شهر تهران كه تعداد آن‌ها 14 واحد است تنها 25 / 92 درصد از كل جمعيت تهران را تحت پوشش قرار مي‌دهند. به علاوه اين تصفيه خانه‌ها مناطق شرقي و به خصوص مركزي تهران را كه از تراكم جمعيتي بالايي برخوردار است تحت پوشش قرار نمي‌دهد و از آن‌جا كه خاك تهران قابليت تصفيه فاضلاب را ندارد، فاضلاب‌هاي بيمارستاني، كارگاه‌هاي صنعتي و خانگي را جذب نكرده و اين فاضلاب‌ها به آب‌هاي زيرزميني نفوذ كرده، باعث افزايش سطح آلودگي اين آب‌ها مي‌شوند.
گزارش وضعيت محيط زيستي شهر تهران نتيجه مي‌گيرد: با توجه به آن‌كه مشخصات فيزيكي و شيميايي اين فاضلاب‌ها قبل از تصفيه عمدتا از حد مجاز بالاتر است، تخليه اين مواد، از طريق سيستم‌هاي سنتي دفع فاضلاب، منابع آب زيرزميني كه تامين كننده حدود 30 درصد نياز آبي تهران است را آلوده مي‌سازد.
به عنوان نمونه، متوسط BOD5 (اكسيژن مورد نياز بيوشيميايي) و CO2 (اكسيژن مورد نياز شيميايي) فاضلاب ورودي به تصفيه خانه‌هاي آب تهران ، به ترتيب از حد مجاز 30 و 60 براي تخليه به چاه‌هاي جذبي بسيار بالاتر قرار دارد. البته سطح اين پارامترها پس از تصفيه در تصفيه خانه‌هاي موجود، غيراز تصفيه خانه اضطراري جنوب، در سطح استاندارد قرار مي‌گيرد.
اگر اين آمارها را قبول كنيم بايد به اين پرسش، پاسخ دهيم كه چگونه آب تهران با وجود چنين وضعيتي همچنان سالم است؟!
استفاده بي رويه سموم و كودهاي شيميايي
آخرين دستاوردهاي علمي در دنيا جوامع بشري را به كاهش مصرف كودها و سموم شيميايي براي حفظ سلامت محصول ، خاك و مصرف كننده رهنمون شده است. با اين‌همه آمار رسمي مصرف اين مواد در ايران بيش از 3 برابر استانداردهاي علمي در كشورهاي توسعه يافته است.
اين در حالي است كه در چرخه حيات، هيچ آلودگي بيش از اندازه‌اي، به راحتي محو نمي‌شود؛ بلكه تنها جابه جا شده و آثار و پيامدهاي آن نيز از محلي به مكاني ديگر منتقل خواهند شد.
آلودگي هاي شيميايي نيز به همين ترتيب از هوا به خاك و از خاك به آب ها منتقل مي‌شوند. به اين صورت كه وقتي هوا بيش از اندازه آلوده است، ريزش باران‌هاي اسيدي را موجب شده و آلاينده‌ها با باران شسته شده و به خاك مي‌ريزند ؛ در حالي كه بعد از بارش باران يا برف، به ظاهر هوا پاك به نظر مي‌آيد.
همين قاعده درباره آلودگي خاك نيز مصداق دارد ؛ به اين ترتيب كه سموم و آفت كش‌ها و كودهاي شيميايي ، وقتي از حد استاندارد بيشتر به محصول كشاورزي داده شود ، ابتدا خاك را آلوده كرده و سپس به وسيله باران شسته شده و يا همراه جريان آب به رودخانه‌ها و درياها مي‌ريزند و يا به لايه‌هاي زيرين خاك نفوذ كرده ، سفره‌هاي آب زيرزميني را آلوده مي‌سازند.
بر اساس گزارش وضعيت محيط زيست شهر تهران، بخش قابل توجهي از آب‌هاي زيرزميني تهران، دارای غلظت نيترات بين 50 تا 100 و در مواردي نيز بيش از 100 ميكروگرم بر ليتر هستند كه استفاده از آن‌ها خطرناك است؛ هرچند اين گزارش يادآور مي‌شود كه اين امر لزوما به مفهوم آلوده بودن آب شرب تهران نيست، چرا كه صرفا حدود 30 درصد از آب شرب شبكه آبرساني تهران، از منابع زيرزميني تامين مي‌شود.
پرسش جدي كه در اين زمينه همچنان بي پاسخ مانده است اين است كه پس اين‌همه سموم و كودهايي كه مصرف بي رويه و خارج از ضابطه آن از سوي مراكز تحقيقاتي رسمي نيز تاييد شده است به كجا مي‌رود؟ آيا جز سفره‌هاي آب زيرزميني و رودخانه‌ها ، چشمه‌ها و چاه‌ها مامن ديگري براي ورود مي‌يابند؟! و اگر چنين است چگونه مي‌توانيم بگوييم كه نيترات آب آن‌ها در حد خطرناك نيست؟
مقصر كيست؟
به نظر مي‌رسد براي يك‌بار هم كه شده مسئولان بايد بار اين تقصير را نه بر دوش يك سازمان يا وزارتخانه كه بر عهده مجموعه‌اي از عوامل و مسئولان بگذارند و براي حل آن عزمي جدي از آن‌ها طلب كرده و بودجه اي ويژه را به آن اختصاص دهند.
از وزارت جهاد كشاورزي كه مسئول نظارت بر مصرف مواد شيميايي و اصلاح روش‌هاي كشاورزي است گرفته تا سازمان حفاظت محيط زيست كه مسئول حفظ آب و خاك و هوا از آلودگي‌هاست و همچنين وزارت بهداشت و درمان كه مسئوليت سلامت شهروندان را به عهده دارد و همچنين وزارت نيرو كه توسط شركت‌هاي آب و فاضلاب، مسئول تصفيه و پمپاژ آب سالم و بهداشتي براي شهروندان هستند و نيز موظف شده اند در همين راستا ، سيستم تصفيه فاضلاب شهري را راه‌اندازي كنند، و همچنین سازمان حفاظت محیط زیست باید در پروژه عظیم سالم سازی آب تهران مشارکت کنند. سيستمي كه اگر بودجه‌اي ويژه توسط دولت ، به آن اختصاص داده نشود با بودجه موجود، تا 120 سال ديگر تكميل نخواهد شد و تا آن‌زمان چه كسي به داد شهروندان تهراني خواهد رسيد؟!
