کلیات
یوزپلنگ یا یوز جانوری مهرهدار و پستاندار از راستهٔ گوشتخواران، خانوادهٔ گربهسانان است. این جانور در گذشته در بیشتر مناطق آفریقا و گستره وسیعی از آسیای مرکزی و شبهقاره هند یافت میشد، اما امروزه با کاهش شدید جمعیت روبرو شدهاست. از میان چهار زیرگونهٔ یوزپلنگ، یکی از زیرگونهها که با نام «یوزپلنگ آسیایی» شناخته میشود در خطر جدی انقراض است و تعداد کمی از آن در دشتهای مرکزی ایران به بقا ادامه میدهند.
بدن یوزپلنگ در درازای چندین میلیون سال به گونهای پیشرفت پیدا کردهاست که این جانور بتواند بهطور معمول توانایی حرکت با سرعتی برابر با ۱۱۰ کیلومتر در ساعت را داشته باشد و البته برای مدت کوتاه با سرعتی برابر با ۱۲۰ کیلومتر بر ساعت هم توانایی دویدن را دارد. سرعت یوزپلنگ در عرض ۲ ثانیه پس از شروع دویدن به ۷۵ کیلومتر در ساعت میرسد که از شتاب بسیاری از خودروهای مسابقهای نیز بیشتر است. البته میانگین سرعت حرکتی یوزپلنگ برابر با ۶۴ کیلومتر بر ساعت است. اندام باریک، پاهای لاغر و بلند، قفسه سینهای کم پهنا ولی عمیق و جمجمهای کوچک، ظریف و گرد، یوز را به سریعترین جانور روی زمین تبدیل کردهاست.
این جانور به آسانی از دیگر گربهسانان تشخیصپذیر است و آن را نه تنها از روی خالهای روی بدن میتوان متمایز کرد، که بدن باریک و کشیده، سر کوچک، چشمهای بالا قرار گرفته و گوشهای کوچک و تا حدودی پهن شمایلی یکتا به او میدهند. طعمهٔ معمول یوزپلنگ ها آهوها (به ویژه آهوی تامسون)، ایمپالا و دیگر پستانداران سمدار حداکثر تا ۴۰ کیلوگرم وزن هستند. یک نر بالغ تنها هر چند روز یک بار شکار میکند اما مادههای دارای توله تقریباً هر روز به شکار میپردازند. در حالی که سایر گربهسانان شکارچیان شب هستند، یوزها عمدتاً روزها فعال بوده و اغلب در اوایل بامداد و غروب آفتاب به سراغ طعمههای خود میروند.
واژهشناسی
واژهٔ یوزپلنگ از ترکیب دو واژهٔ «یوز» و «پلنگ» تشکیل شدهاست. یوز بُن مضارعِ مصدر «یوزیدن» به معنای «جَستن، جهیدن و طلب کردن» بوده و ازاینرو یوزپلنگ به معنای پلنگی است که به دنبال شکار خود گشته و آن را با جستن و دنبالکردن میگیرد. در فارسی میانه هم نام این جاندار «یوز» (با واو مجهول) بودهاست.
نام یوزپلنگ در زبان انگلیسی چیتا (Cheetah) است. این واژه برگرفته از واژهٔ سانسکریت چیتراکایاه (चित्रकायः) به معنای «دارای بدن رنگارنگ» است و از طریق واژهٔ هندیِ چیتا (चीता) وارد انگلیسی شدهاست. نام سردهای که یوز تنها عضو آن است نیز Acynonix است و تشکیلیافته از دو بخش برآمده از واژگان «ثابت» و «پنجه» در زبان یونانی. این نام اشاره به ویژگی یکتای جمعنشدنی پنجهها در این جانور دارد؛ ویژگیای که در هیچ گربهسان دیگری دیده نمیشود.
پیدایش و پراکنش
زیرخانواده گربهایان کوچک در میوسن پسین – نزدیک به ۹ میلیون سال پیش – پا بر روی زمین گذاشت و نسبهای گوناگون از آن در دوره به نسبت کوتاهی میان ۱۰٫۸ تا ۶٫۲ میلیون سال پیش شکل گرفتند. روشهای بررسی ژنتیکی نشان میدهند که قدیمیترین نیای گربهایان امروزی در ۱۰٫۸ میلیون سال پیش در آسیا زندگی میکرد. نسبهای گوناگون در زمانهای مختلفی از این نسب اصلی جدا شدند و جدایی نسب یوز در نزدیکی ۷٫۲ میلیون سال پیش پدید آمد. نسب یوز به عنوان نسبی از گربههای بزرگجثه، لاغر و دارای پاهای درازی شناخته میشود که امروزه از آن تنها یوز (Acinonyx jubatus) باقی ماندهاست. این نسب در دوره پلیوسن پسین–پلیستوسن در بیشتر اوراسیا پراکنده بود و سنگوارههایی از یوزمانندها و گربههای یوزنما مربوط به این دوره در آفریقا، اوراسیا و آمریکای شمالی یافت شدهاند.
امروزه باور بر این است که نزدیکترین گونهها به یوز، شیر کوهی و جگواروندی هستند. اینها همه عضو طایفه Acinonychini بهشمار میروند که بر پایهٔ بررسیهای مولکولی، در ۶٫۹ میلیون سال پیش از دیگر گربهها جدا شدند.
زیرگونهها
گونه یوز دارای دو زیرگونه اصلی است: زیرگونهٔ آسیایی و زیرگونهٔ آفریقایی. هر چند در این مورد اختلاف نظر وجود دارد و برخی متخصصان تعداد بیشتری زیرگونه را در نظر میگیرند؛ از جمله زیرگونهٔ شمالغربی آفریقا (با نام علمی Acinonyx jubatus hecki) که یکی از چندین زیرگونهٔ مشتقشده از زیرگونهٔ آفریقایی است. شاهیوز نیز شکلی از یوز آفریقایی است با خالهای درشت و پیوسته بر روی پوست که نه زیرگونهای جدا، بلکه ریختی از این جاندار بهشمار میرود. عامل پدید آمدن چنین رنگآمیزی در پوست شاهیوز یک چیرگی است که اغلب در یوزهای جنوب آفریقا پدید میآید.
کراوسمان و مورالس زیرگونههای یوز را ۵ عدد و به صورت زیر برمیشمارند:
- A. j. hecki در شمال غربی آفریقا
- A. j. fearsoni در شرق آفریقا
- A. j. jubatus در جنوب آفریقا
- A. j. soemmerringi در شمال شرقی آفریقا
- A. j. venaticus در شمال آفریقا تا شبهقارهٔ هند (امروزه تنها در ایران) در بین دو زیرگونهٔ اصلی، زیرگونهٔ آفریقایی که در بسیاری از بخشهای این قاره پراکندگی دارد وضعیت نسبتاً بهتری را دارد. به نظر میرسد که در حدود ۵ تا ۱۵ هزار یوز هنوز در آفریقا باقیماندهاند. اما زیرگونهٔ آسیایی آن که به یوزپلنگ ایرانی یا یوزپلنگ آسیایی مشهور است و روزگاری در بخشهای وسیعی از خاورمیانه و هند پراکندگی داشت، اکنون تنها محدود به چند ده رأس در نواحی شرقی ایران شدهاست.
توضیحاتی که همین مقدارش نیز پس از مرگ دکتر امامی ارائه میشود؛ مرگ فردی که استاد جامعه شناسی بوده و بسیاری بر این باورند، خودکشی با خصایص وی همخوانی ندارد و از این روی، ابهاماتی برایشان مطرح شده که بی پاسخ هستند؛ ابهامهایی که موجب شده تفسیرهای افراد از ماجرا به تنها نکات مطرح در این خصوص تبدیل شوند و اذهان عمومی به فراخور آنها جهت بیابند.
کد خبر: ۷۷۳۴۸۶ تاریخ انتشار : ۱۳۹۶/۱۱/۲۳
کد خبر: ۷۶۳۰۸۸ تاریخ انتشار : ۱۳۹۶/۱۰/۲۰
حیات وحش؛
توله يوزپلنگ كشف شده از قاچاقچيان حيات وحش در تهران پس از انتقال به جايگاه مخصوص در پارک پرديسان رها شد. بنا بر اعلام دامپزشک این مرکز، توله یوز سالم است اما با کمبود وزن و رشد مواجه و وضعیت تغدیه آن مناسب نبوده است. در تابناک میبینید.
کد خبر: ۷۵۸۹۲۳ تاریخ انتشار : ۱۳۹۶/۱۰/۰۵
کد خبر: ۷۵۳۹۴۶ تاریخ انتشار : ۱۳۹۶/۰۹/۱۹
حیات وحش؛
کفتارها پس از این که شیر غذایش را تمام کرد به سراغ غذای او میآیند، ولی سروصدای آنها باعث بازگشت شیر شد. در حیات وحش یوزپلنگ ها حتی به شکل کل یالدار که هم میپردازند، اما آیا میدانید چند یوزپلنگ لازم است تا یک کل یالدار شکار شود؟جواب این سوال را در این ویدیو تابکان بیابید.
کد خبر: ۷۴۹۲۲۲ تاریخ انتشار : ۱۳۹۶/۰۸/۳۰
حیات وحش؛
سه ویدیو دیدنی از حیات وحش را اکنون در یک مجموعه در تابناک تماشا میکنید. شیرهای کوهی برای شکار به کمین طعمه مینشینند و او را غافلگیر میکنند. در این ویدیو نفسگیر دو زوج که تصور میکنند یک روباه یا گربه دم کوتاه را تعقیب میکنند با قدرت کمین زدن شیر کوهی مواجه میشوند. کرکسها هم میتوانند با تعداد کافی شکار یوزپلنگ را از او بگیرند. در این ویدیو تاثیر گذار تعدادی کرکس به صرف اتکا به تهدید یک یوزپلنگ را مجبور میکنند که دست از شکار خود بکشد و فرار کند. پلنگها گروهی زندگی نمیکنند و باید از قلمرو شکار خود حفاظت کنند، به این منظور با ادرار روی درختان و بوتهها مرزهای قلمرو خود را مشخص میکنند. در این ویدیو توضیحاتی راجع به پوست اضافه زیر گردن پلنگ خواهید دید که توضیح میدهد چگونه به پلنگ در دفاع از قلمرو خود کمک میکند.
کد خبر: ۷۴۶۰۴۴ تاریخ انتشار : ۱۳۹۶/۰۸/۱۹
حیات وحش؛
یوزپلنگ ها سریعترین حیوانات زمینی دنیا هستند اما شگفتیهای این گربههای سریع به اینجا ختم نمیشود، عدم توان غرش، پنجههایی که نمیتوانند به تو بکشند و شکار در طول روز از دیگر ویژگیهای این گربههای بزرگ است. در این ویدیو با جزئیات بیشتری از این ویژگیهای جالب آشنا شوید.
کد خبر: ۷۴۶۰۰۲ تاریخ انتشار : ۱۳۹۶/۰۸/۱۹
با افشای فیلم مرگ ماده یوز توران،
یوزپلنگ آسیایی که تنها چند قلاده از آن در کشورمان باقی مانده، با سرعت زیاد به سمت انقراض پیش میرود و به رغم انتظارها، سازمان محیط زیست کشورمان نیز با این انقراض همراهی میکند!
کد خبر: ۷۴۵۸۶۶ تاریخ انتشار : ۱۳۹۶/۰۸/۲۱
حیات وحش؛
در تقابلی عجیب، فشار گرسنگی باعث میشوند که یوزپلنگ ها برای شکار به قلمرو شیرهای بیشه بیایند اما عنترهای دم کوتاه شکارچیان ناخواسته را از قلمرو متحدان خود دور میکنند، آیا این اقدام منجر به نجات غزال خواهد شد؟
کد خبر: ۷۳۰۷۳۷ تاریخ انتشار : ۱۳۹۶/۰۶/۲۵
پیشنهاد تشکیل یک کمیته تخصصی در گفتوگو با «تابناک»؛
ادعا شده دو نفر از محیطبانان در پارک ملی توران دو یوزپلنگ را دو دقیقه نگاه کردهاند اما دوربین نداشتهاند تا تصاویر آنها راثبت کنند. یعنی پروژه یوز، برای محیطبانان یکی از اصلیترین زیستگاههای یوز، دوربین هم تهیه نکرده تا چنین لحظات ارزشمندی ثبت شود؟ این سوالهای بیجواب یعنی هرج و مرج.
کد خبر: ۷۲۷۸۱۹ تاریخ انتشار : ۱۳۹۶/۰۶/۱۵
مروری بر روزنامههای سه شنبه چهاردهم شهریور؛
گزارش هایی در نقد بخشنامه وزارت صنعت و معدن، مبنی بر حذف درج قیمت روی کالاها و گزارش وضعیت نابسامان مسلمانان میانماری از خطوط مشترک خبری تحلیلی روزنامههای امروز است. علاوه بر این، شکستن محاصره سه ساله دیرالزور، عدم اجازه ایران برای بازرسی از مراکز نظامی، اظهارات عیسی کلانتری در مورد مسأله آب به عنوان مهمترین چالش زیست محیطی ایران و گشایش خطوط اعتباری جدید برای بخش خصوصی، از موضوعاتی است که روزنامههای امروز درباره آن گزارش هایی نوشته اند.
کد خبر: ۷۲۷۴۲۰ تاریخ انتشار : ۱۳۹۶/۰۶/۱۴
حیات وحش؛
یوزپلنگ به عنوان سریع ترین حیوان جهان یکی از شگفتی های حیات وحش محسوب می شود. در سینسیناتی در ایالت اوهایوی آمریکا، با طراحی یک روش بسیار پیچیده، یک یوزپلنگ را در مسیر مستقیم هدایت کردند و از حرکت او، تصاویر اسلوموشن بسیار دیدنی و باکیفیت ثبت کردند. این ویدیو را در «تابناک» می بینید.
کد خبر: ۶۶۴۵۶۵ تاریخ انتشار : ۱۳۹۵/۱۱/۱۹
وقتی سخن از سریع ترین جاندار روی زمین باشد چه چیزی به ذهن شما میرسد؟ شاید «یوسین بولت» قهرمان دو صد متر! اما این گونه نیست. رکورد سریع ترین جاندار روی زمین از آن «سارا» یزپلنگ باغ وحش Cincinnati Zoo است. متاسفانه این حیوان دوست داشتنی روز گذشته در سن 15 سالگی از میان رفت.
کد خبر: ۵۶۲۸۶۸ تاریخ انتشار : ۱۳۹۴/۱۱/۰۳
سفر به دنیای گوناگون با «تابناک باتو»؛
جدیدترین اخبار گوناگون را در «تابناک با تو» از دست ندهید. در این صفحه شما هر روز گزیدهای از آخرین اخبار پیرامون موضوعات خانواده، سلامت و بهداشت، ادبیات، سرگرمی و دانستنیها، آشپزی، فیلم و عکسهایی از سراسر جهان، دکوراسیون و ... را دنبال خواهید کرد. همچنین تابناک با تو هر روزه آماده است، مطالب ارسالی شما را نیز ـ متناسب با موضوعات نامبرده ـ در سایت منتشر کند.
کد خبر: ۵۵۰۵۳۳ تاریخ انتشار : ۱۳۹۴/۰۹/۰۷
کد خبر: ۴۰۹۱۸۵ تاریخ انتشار : ۱۳۹۳/۰۳/۲۸
معاون آموزش و پژوهش سازمان حفاظت محیط زیست از ورود یوزپلنگ ایرانی به کتابهای استان شناسی پایه دبیرستان خبر داد.
کد خبر: ۴۰۲۱۸۱ تاریخ انتشار : ۱۳۹۳/۰۲/۳۱
کد خبر: ۳۸۲۷۹۹ تاریخ انتشار : ۱۳۹۲/۱۲/۰۸
مدیر پروژه حفاظت از یوزپلنگ ایرانی گفت: بنا به سند مکتوب به دست آمده از سوی فدراسیون فوتبال، نظر دادم که گویا جای پیگیری بیشتر دارد. باید کنکاش کنیم که نامه فدراسیون فوتبال کشورمان، جواب فیفا به درخواست بوده یا نظر فدراسیون فوتبال کشورمان، چراکه آقای کفاشیان اظهارنظر متفاوتی با این نامه داشته است.
کد خبر: ۳۷۱۸۷۷ تاریخ انتشار : ۱۳۹۲/۱۰/۲۵
آمار نگرانکننده از جمعیت یک میراث جهانی؛
با پایان نخستین پایش جمعیت یوز آسیایی، آماری منتشر شده که اگر نگوییم فاجعه است، دستکم حکایت از بحرانی دارد که اگر شب و روز را از مسئولان محیط زیستی برباید، اتفاق عجیبی روی نداده است. این پایش حکایت دارد که رشد جمعیت یوز به شدت منفی است و زادآوری بسیار پایینی در این گونه به ثبت رسیده است؛ در یک کلام، یوز ایرانی به نابودی نزدیکتر از هر زمانی است!
کد خبر: ۳۰۸۵۱۳ تاریخ انتشار : ۱۳۹۱/۱۲/۲۶
گسترده شدن سایه مرگ بر سر گونههای در خطر انقراض؛
دشمن طبیعی یوز، سگ گله و پلنگ است و افزون بر خطر تهاجم این حیوانات، گاه چوپانان هم به محض رویارویى با این حیوان، با تصور احتمال حمله یوز به دامهایشان، به حیوان حمله میکنند، در حالی که یوز هرگز به دامهای اهلی حمله نمیکند.
کد خبر: ۲۸۷۹۷۸ تاریخ انتشار : ۱۳۹۱/۰۹/۰۸