هنگام نماز مغرب و عشا

(مسأله 735) مغرب، موقعی است که سرخی طرف مشرق -که بعد از غروب آفتاب پیدا می شود- از بین برود1.

این مسأله در رساله آیت الله مظاهری نیست.

1- اراکی، گلپایگانی، فاضل، صافی: از بالای سر انسان بگذرد.

*****

خوئی، تبریزی: مسأله- احتیاط واجب آن است که قبل از این که سرخی طرف مشرق -که بعد از غروب آفتاب پیدا می شود- از بالای سر انسان بگذرد انسان نماز مغرب را بجا نیاورد.

سیستانی: مسأله- اگر انسان شک در غروب آفتاب داشته باشد و احتمال بدهد پشت کوهها یا ساختمانها یا درختان مخفی شده باشد، باید قبل از این که سرخی طرف مشرق - که بعد از غروب آفتاب پیدا می شود- از بالای سر انسان بگذرد، نماز مغرب را بجا نیاورد. و اگر شک هم نداشته باشد، بنابراحتیاط واجب باید تا وقت مذکور صبر کند.

بهجت: مسأله- مغرب موقعی است که آفتاب از زمینی که مسطّح است غروب کند. و منطقه ای که پستی و بلندی دارد، مغرب آن موقعی است که اگر زمین مسطح بود آفتاب غروب می کرد، ولی احتیاط مستحب این است که سرخی طرف مشرق که بعد از غروب آفتاب پیدا می شود از بین برود.

مکارم: مسأله- مغرب موقعی است که قرص آفتاب در افق پنهان شود و احتیاط آن است که صبر کند تا سرخی طرف مشرق -که بعد از غروب آفتاب پیدا می شود- از بالای سر بگذرد و به طرف مغرب برگردد. هنگام مغرب وقت نماز مغرب و عشا وارد می شود و تا نیمه شب ادامه دارد.

زنجانی: مسأله- مغرب موقعی است که سرخی طرف مشرق -که در هنگام غروب آفتاب پدیدار می گردد- از بین برود.

وحید: مسأله- احتیاط واجب آن است که نماز مغرب را از پنهان شدن قرص خورشید تأخیر بیندازد تا سرخی طرف مشرق -که بعد از غروب آفتاب پیدا می شود- از بالای سر انسان بگذرد.

(مسأله 736) نماز مغرب و عشا هر کدام وقت مخصوص و مشترکی دارند1: وقت مخصوص نماز مغرب از اوّل مغرب است، تا وقتی که از مغرب به اندازهٔ خواندن سه رکعت نماز بگذرد، که اگر کسی مثلاً مسافر باشد و تمام نماز عشا را سهواً در این وقت بخواند2 احتیاط مستحب آن است که بعد از نماز مغرب نماز عشا را دوباره بخواند3 و وقت مخصوص نماز عشا 4 موقعی است که به اندازهٔ خواندن نماز عشا به نصف شب مانده باشد که اگر کسی تا این موقع نماز مغرب را عمداً 5 نخواند6 باید اوّل نماز عشا و بعد از آ ن نماز مغرب بخواند7 و بین وقت مخصوص نماز مغرب و وقت مخصوص نماز عشا، وقت مشترک نماز مغرب و عشا است که اگر کسی در این وقت اشتباهاً نماز عشا را پیش از نماز مغرب بخواند و بعد از نماز ملتفت شود8، نمازش صحیح است و باید نماز مغرب را بعد از آن بجا آورد9

1- صافی: بنابر قول مشهور...

بهجت: وقت مخصوص و مشترک و وقت فضیلتی دارند...

2- نوری: صحیح است [و]...

3- اراکی، گلپایگانی، فاضل، بهجت، صافی،: اگر کسی مثلاً مسافر باشد و تمام نماز عشا را سهواً در این وقت بخواند نمازش باطل است (صافی: بنابراحتیاط)...

زنجانی: اگر کسی مثلا مسافر باشد و سهواً یا به جهت ندانستن مسأله تمام نماز عشا را در این وقت بخواند ، نمازش باطل است...

مکارم: وقت مخصوص نماز مغرب از اوّل مغرب است تا به اندازهٔ سه رکعت، و اگر کسی مسافر باشد و تمام نماز عشا را در این وقت بخواند باطل است هرچند از روی سهو باشد...

سبحانی: اگر کسی مثلا مسافرباشد وتمام نماز عشا را سهوا در این وقت بخواند نمازش باطل است ...

4- بهجت: برای شخص مختار...

زنجانی: برای افراد غیر معذور...

5- [کلمهٔ «عمداً» در رسالهٔ آیات عظام: گلپایگانی، صافی، زنجانی و بهجت و سبحانی نیست]

6- زنجانی: اگر کسی بدون عذر تا این موقع نماز مغرب و عشا را نخواند ...

7- بهجت: ولی احتیاط در این است که در صورت اضطرار و تأخیر نماز از نیمه شب، آخر شب را ملاک برای وقت مخصوص نماز عشا قرار دهد؛ بنابراین اگر به مقدار پنج رکعت به آخر شب وقت دارد هر دو نماز را به قصد ما فی الذمّه بخواند، و اگر کمتر وقت دارد، اگر چه یک رکعت باشد، اوّل نماز عشا را به قصد این که احتمالاً وظیفهٔ او نماز عشا است بخواند، بعد نماز مغرب را قضا کند و بعد از آن احتیاطاً نماز عشا را دو مرتبه به نیّت قضا بخواند...

نوری: ولی اگر نماز عشا را در صورتی که مسافر نیست در وقت مخصوص نماز مغرب سهواً بخواند و تا آخر نماز متوجّه نشود تا عدول به نماز مغرب کند، نماز عشا صحیح است و باید نماز مغرب را بعد از آن بخواند...

8- زنجانی: متوجّه شود...

9- زنجانی: ولی اگر در اثر ندانستن مسأله نماز عشا را پیش از نماز مغرب بخواند بنابراحتیاط نمازش باطل است.

*****

خوئی، تبریزی: مسأله- وقت نماز مغرب و عشا تا نیمه شب امتداد دارد، ولی نماز عشا در صورتی که با التفات قبل از نماز مغرب خوانده شود باطل است. مگر اینکه از وقت، بیش از مقدار اداء نماز عشا نمانده باشد که در این صورت لازم است نماز عشا را قبل از نماز مغرب بخواند. اگر کسی اشتباهاً نماز عشا را پیش از نماز مغرب بخواند و بعد از نماز ملتفت شود نمازش صحیح است و باید نماز مغرب را بعد از آن بجا آورد.

. سیستانی: وقت نماز مغرب و عشا برای شخص مختار تا نیمه شب امتداد دارد؛ و امّا برای شخص مضطرّ –که یا از روی فراموشی یا به سبب خواب یا حیض و مانند اینها نماز را پیش از نیمه شب نخوانده- وقت نماز مغرب و عشا تا طلوع فجر ادامه دارد ولی در هر صورت در حال التفات ترتیب بین آن دو معتبر است، یعنی نماز عشا در صورتی که با التفات قبل از نماز مغرب خوانده شود باطل است...

وحید: مسأله- وقت نماز مغرب و عشا برای مختار تا نیمه شب امتداد دارد ، و امّا برای مضطر به جهت خواب یا فراموشی یا حیض یا غیر این ها تا طلوع فجر صادق امتداد دارد ، و چون نماز عشا را در صورت تذکر باید بعد از نماز مغرب خواند در صورتی که با التفات قبل از نماز مغرب خوانده شود باطل است ، مگر این که از وقت بیش از مقدار ادای نماز عشا نمانده باشد که در این صورت لازم است نماز عشا را قبل از نماز مغرب بخواند. اگر کسی اشتباها نماز عشا را پیش از نماز مغرب بخواند و بعد از نماز ملتفت شود نمازش صحیح است ، و باید نماز مغرب را بعد از آن بجا آورد.

مظاهری: مسأله- وقت نماز مغرب و عشا بعد از مغرب است تا اوّل اذان صبح و وقت فضیلت آن ها از مغرب است تا وقتی که سرخی طرف مغرب از بین برود (یک ساعت و نیم بعد از غروب آفتاب). و وقت فضیلت عشا ادامه دارد تا ثلث شب (تقریبا ساعت نه و نیم) و وقت نماز صبح از اوّل طلوع فجر است تا طلوع آفتاب و وقت فضیلت آن از طلوع فجر است تا وقتی که سرخی طرف مشرق پیدا شود (تقریبا یک ساعت بعد از طلوع فجر). [و نیز رجوع کنید به ذیل مسأله 731]

(مسأله 737) وقت مخصوص و مشترک که معنی آن در مسأله پیش گفته شد، برای اشخاص فرق می کند، مثلاً اگر به اندازهٔ خواندن دو رکعت نماز از اوّل ظهر بگذرد، وقت مخصوص نماز ظهر کسی که مسافر است تمام شده و داخل وقت مشترک می شود، و برای کسی که مسافر نیست، باید به اندازهٔ خواندن چهار رکعت نماز بگذرد.

این مسأله در رساله آیات عظام: خوئی، تبریزی ، زنجانی، سیستانی، وحید، سبحانی و مظاهری نیست.

(مسأله 738) اگر پیش از خواندن نماز مغرب، سهواً مشغول نماز عشا شود و در بین نماز بفهمد که اشتباه کرده، چنانچه به رکوع رکعت چهارم نرفته است1، باید نیّت را به نماز مغرب برگرداند و نماز را تمام کند و بعد نماز عشا را بخواند2 و اگر به رکوع رکعت چهارم رفته باید نماز را تمام کند، بعد نماز مغرب را بخواند3، امّا اگر تمام آنچه را خوانده، در وقت مخصوص نماز مغرب خوانده باشد4 و پیش از رکوع رکعت چهارم یادش بیاید، باید نیّت را به نماز مغرب برگرداند و نماز را تمام کند و بعد از آن عشا را بخواند5، ولی احتیاط مستحب آن است که بعد از نماز عشا دوباره مغرب و عشا را بخواند واین احتیاط خیلی خوب است.

1- گلپایگانی،‌صافی، فاضل، بهجت، نوری: چنانچه تمام آنچه را خوانده یا مقداری از آن را در وقت مشترک خوانده و به رکوع رکعت چهارم نرفته است...

2- زنجانی: و اگر مقداری از آن را در وقت مختص مغرب خوانده باشد احتیاط مستحب آن است که نماز مغرب را قبل از نماز عشا اعاده کند...

فاضل: و چنانچه در وقت مختص مغرب بفهمد اشتباه کرده بنابراحتیاط واجب نمازش باطل است و اگر به رکوع رکعت چهارم رفته بايد نماز عشا را تمام کند، بعد نماز مغرب را بخواند.[پایان مسأله]

3- سبحانی: [پایان مسأله]

گلپایگانی، صافی: و احتیاط لازم آن است که بعد از نماز مغرب، نماز عشا را اعاده نماید...

اراکی: اگر به رکوع رکعت چهارم رفته، نمازش باطل است اگر چه احتیاط مستحبّ این است که همین نماز را هم قطع نکند...

خوئی، تبریزی، وحید: اگر به رکوع رکعت چهارم رفته باشد، باید نماز را به هم زند و بعد از خواندن نماز مغرب نماز عشا را بجا آورد.[پایان مسأله]

زنجانی: اگر به رکوع رکعت چهارم رفته باشد، بنابراحتیاط باید نماز را تمام کرده و بعد از خواندن نماز مغرب نماز عشا را اعاده کند.[پایان مسأله]

سیستانی: اگر به رکوع رکعت چهارم رفته است، می تواند نماز عشا را تمام کرده و بعد نماز مغرب را بجا آورد.[پایان مسأله]

نوری: اگر به رکوع رکعت چهارم رفته نماز عشای او صحیح است و باید نماز مغرب را بعد از آن بخواند.[پایان مسأله]

4- اراکی: نمازش باطل است.[پایان مسأله]

بهجت: نمازش خالی از اشکال نیست، حتّی اگر به مغرب عدول کرده باشد [پایان مسأله]

5- گلپایگانی، صافی: (گلپایگانی: می تواند) احتیاطاً نیّت را به نماز مغرب برگرداند و نماز را تمام کند و دوباره نماز مغرب و بعد نماز عشا را بخواند (گلپایگانی: و می تواند رها کند و هر دو نماز را به ترتیب بجا آورد).

مظاهری: رجوع کنید به ذیل مسأله 732.

*****

مکارم: مسأله- هرگاه از روی غفلت یا فراموشی شروع به نماز عشا کند و در اثنا بفهمد که نماز مغرب را نخوانده باید نیّت را به نماز مغرب برگرداند، مگر اینکه وارد رکوع رکعت چهارم شده باشد که در این صورت عدول جایز نیست و باید ادامه دهد و نماز مغرب را بعد بجا آورد.

(مسأله 739) آخر وقت نماز عشا نصف شب است1. واحتیاط واجب آن است که برای نماز مغرب و عشا و مانند اینها شب را از اوّل غروب تا اذان صبح حساب کرد و برای نماز شب و مانند آن تا اوّل آفتاب حساب نمایند[1].

این مسأله در رساله آیت الله مظاهری نیست.

1- خوئی، تبریزی: و شب از اوّل غروب است تا اوّل آفتاب[2].

گلپایگانی، صافی، نوری: و شب را باید از اوّل غروب تا اذان صبح حساب کرد(گلپایگانی، صافی: بنابراحتیاط) نه تا اوّل افتاب[3]. (صافی: ولی اگر تا موقعی که به اندازه خواندن نماز عشا به نصف شب «از اوّل غروب تا طلوع صبح» بیشتر نمانده باشد، احتیاط این است که نماز عشا را بخواند و بعد به قصد ما فی الذمّه نماز مغرب را بخواند و عشا را اعاده نماید و اگر نماز مغرب را نخوانده باشد تا به اندازه نماز عشا به نصف شب « از اوّل غروب تا طلوع آفتاب» بیشتر نمانده باشد نماز عشا را رجاءً به قصد ادا بخواند و بعد، نماز مغرب و عشا را قضا نماید.)

بهجت: ولی رعایت احتیاطی که در مسأله [736] گفته شد بنماید. و مقصود از نصف شب نصف ما بین غروب آفتاب و طلوع فجر است نه طلوع آفتاب.

*****

سیستانی: مسأله- آخر وقت نماز عشا برای شخص مختار- همچنان که گذشت – نصف شب است و شب از اوّل غروب است تا طلوع فجر.

زنجانی: مسأله- آخر وقت نماز مغرب برای افراد غیر معذور موقعی است که به اندازه خواندن نماز عشا به نصف شب وقت مانده باشد و آخر وقت نماز عشا برای افراد غیر معذور نصف شب است و شب را باید از اوّل غروب تا طلوع فجر حساب کرد نه تا اوّل آفتاب[4] .

وحید : مسأله- آخر وقت نماز عشا برای مختار نصف شب است ، و بنابراحتیاط واجب شب را از اوّل غروب تا اذان صبح حساب کنند نه تا اوّل آفتاب.

(مسأله 740) اگر از روی معصیت، یا به واسطهٔ عذری1 نماز مغرب یا نماز عشا را تا نصف شب نخواند، بنابراحتیاط واجب باید تا قبل از اذان صبح، بدون این که نیّت ادا و قضا کند بجا آورد.

این مسأله در رساله آیت الله مظاهری نیست.

1- فاضل: اگر بواسطه عذری...

سیستانی: اگر از روی اختیار...

*****

زنجانی: مسأله- اگر بواسطه عذری؛ مانند خواب یا فراموشی یا حائض بودن، نماز مغرب و عشا را تا نصف شب نخواند نمازش قضا نشده و باید آن را تا قبل از اذان صبح بخواند و می تواند در آن نیّت ادا کند، و احتیاط مستحب آن است که نماز را بدون نیّت ادا و قضا بجا آورد؛ و اگر از روی معصیت نماز مغرب و عشا را تا نصف شب نخواند نماز وی قضا شده است، ولی احتیاط مستحب آن است که تا قبل از اذان صبح، بدون این که نیّت ادا و قضا کند آن نماز را بجا آورد. و کسی که بدون عذر شرعی قبل از خواندن نماز عشا بخوابد و تا نصف شب بیدار نشود بنابراحتیاط واجب باید آن روز را روزه بگیرد.

مکارم: مسأله- هر گاه عمداً نماز مغرب و عشا را تا نصف شب نخواند وقت آن گذشته و باید قضا کند، امّا اگر بواسطه عذری نخوانده باشد باید تا قبل از نماز صبح بجا آورد و نماز او اداء است.

وحید: مسأله- اگر عمدا نماز مغرب یا عشا را تا نصف شب نخواند، احوط آن است که تا قبل از اذان صبح بدون اینکه نیّت ادا و قضا کند آن نماز را بجا آورد.

1 - امام ، اراکی، فاضل، سبحانی: بنابراین تقریباً یازده ساعت و یک ربع بعد از ظهر شرعی، آخر وقت نماز مغرب و عشا است.

مکارم: روی این حساب در نیمهٔ اول سال تقریباً ساعت دوازده و پانزده دقیقه بعد از ظهر آخر وقت نماز مغرب و عشا است و ساعت یک بامداد اول وقت نماز شب است و در نیمه دوم سال ساعت یازده و پانزده دقیقه بعد از ظهر آخر وقت نماز مغرب و عشا و ساعت دوازده شب، اول وقت نماز شب است هر چند در ایام سال کمی تفاوت دارد.

2- خوئی، تبریزی: بنابراین دوازده ساعت بعد از ظهر شرعی ، آخر وقت نماز مغرب و عشا است.

3- گلپایگانی، صافی: بنابراین تقریباً‌یازده ساعت و یک ربع بعد از ظهر شرعی؛‌آخر وقت نماز مغرب و عشا است.

4 - زنجانی: بنابراین در مناطق ایران –مثلا – تقریبا یازده ساعت و بیست دقیقه یا کمی بیشتر بعد از ظهر شرعی آخر وقت اختیاری نماز مغرب و عشا است.