پاپوش شیمیایی
در حالی که مقدمات برای عملیات پاکسازی شهر استان ادلب د شمال شرقی سوریه از تروریست ها و شورشیان مسلح مخالف دولت سوریه در حال فراهم شدن است، فشارهای دولت های غربی و در راس آنها ایالات متحده برای انتقام جویی از دولت سوریه در این عملیات بالاتر میرود. آمریکا و دولت های غربی با ادعای اینکه دولت سوریه و ارتش این کشور قصد دارد در عملیات ادلب از سلاح شیمیایی علیه تروریست ها استفاده کند، از هم اکنون خود را آماده حملات نظامی به خاک سوریه کرده اند. در این پرونده نگاهی میکنیم به موضوع ادعاهای غربی درمورد حملات شیمیایی در سوریه و سابقه آن.
تکرار ادعاهای سابق
اولین بار، فروردین ماه سال ۱۳۹۶ بود که آمریکا به بهانه حمله شیمیایی در «خان شیخون»، به پایگاه هوایی «الشعیرات» ارتش سوریه در در استان حمص حملات موشکی کرد.
دومین حمله به بهانه سلاح‌های شیمیایی، ۲۵ فروردین سال جاری توسط سه کشور آمریکا، فرانسه و انگلیس انجام شد و آنها جمعا ۱۰۰ موشک به سوریه شلیک کردند.
وزارت دفاع روسیه درباره این حمله اعلام کرده بود که پدافند ارتش سوریه ۷۰ درصد از موشک‌های مهاجمین را ساقط کرد.
همزمان با هشدارها درباره بهانه‌جویی‌های غرب، رسانه‌های آمریکایی از قبیل «بلومبرگ»، از هشدار واشنگتن به مسکو درباره «اقدام نظامی قوی» آمریکا در سوریه خبر دادند.
گمانه‌زنی‌های اخیر درباره حمله احتمالی غرب، در حالی صورت گرفته که ارتش سوریه از چندی قبل در حال تدارک برای عملیات در «ادلب» به منظور پاکسازی آخرین استان در دست تروریست‌ها است.
این اولین بار نیست که همزمان با تدارک ارتش سوریه برای عملیات آزادسازی یک منطقه مهم، مخالفان دولت این کشور درباره توسل ادعایی دمشق به سلاح شیمیایی جنجال به راه می‌اندازند.
پیش از این، در آستانه آزادسازی نهایی شهر «حلب» و همچنین منطقه «غوطه شرقی»، ادعاهای بسیاری درباره حملات شیمیایی ارتش سوریه مطرح شده بود.
سفیر روسیه در آمریکا چندی پیش درباره احتمال نقش‌آفرینی انگلیس در طراحی حمله شیمیایی ساختگی جدید در سوریه هشدار داده است. به نوشته خبرگزاری اسپوتنیک، «آناتولی آنتونوف»، سفیر روسیه در واشنگتن گفت: «امیدواریم ایالات متحده هر آنچه در توان دارد را برای جلوگیری از استفاده از سلاح‌های شیمیایی توسط تروریست‌ها به کار بگیرد و مسئولانه رفتار کند.»
آنتونوف همچنین تأکید کرده که «نیروهای ویژه انگلیس» هم آماده انجام یک حمله شیمیایی ساختگی در سوریه به منظور فراهم آوردن بهانه‌های لازم برای حمله موشکی به سوریه هستند. او گفت: «این اقدام تحریک‌آمیز که با مشارکت فعال نیروهای ویژه انگلیس انجام می‌شود، ممکن است به بهانه‌ای برای حمله موشکی دیگر سه کشور غربی (واشنگتن-لندن و پاریس) به ارتش سوریه و زیرساخت‌های شهری این کشور تبدیل شود.»
وزارت دفاع روسیه پیش از این هشدار داده تروریست‌های «هیئة تحریر الشام» که جبهه النصره رکن اصلی آن است، در شرف انجام یک اقدام تحریک آمیز برای متهم کردن ارتش سوریه به استفاده از سلاح‌های شیمیایی علیه غیرنظامیان در «ادلب» هستند.
به نوشته اسپوتنیک، غیر از این تروریست‌ها، هزاران نفر از دیگر اعضای گروه‌های تروریستی هم به موجب توافقات حاصل‌شده با دمشق، نیروهای خود را به ادلب منتقل کرده‌اند.
مقام‌های روس همچنین پیشتر اعلام کرده بودند که سازمان جاسوسی انگلیس در راستای فراهم کردن بهانه برای حمله آمریکا، فرانسه و انگلیس به سوریه در حال همکاری با تروریست‌ها برای انجام یک سناریو در خصوص استفاده از سلاح شیمیایی در این کشور است.
علاوه بر این، وزارت دفاع روسیه پیشتر اعلام کرده نمایندگان گروه موسوم به «کلاه سفیدها» محموله‌های عظیم مواد سمی را به یک انبار مورد استفاده تروریست‌ها در استان ادلب منتقل کرده‌اند. این اولین باری نیست که کشورهای غربی دولت سوریه را به استفاده از سلاح شیمیایی متهم می‌کنند و پیش از این دو بار به همین بهانه حملاتی به این کشور انجام داده‌اند.
پشت پرده حملات شیمیایی
در همین خصوص نشریه الوقت به دلایل این ادعاها و حملات به خاک سوریه پرداخته است. به گفته این نشریه از نگاه اغلب تحلیل گران، سیاست خارجی آمریکا در برابر جنگ داخلی سوریه بسیار ابهام آمیز و منفعل کننده بوده است. با آنکه بیش از شش سال از شروع جنگ داخلی در سوریه می گذرد امریکا نتوانسته است موضعی قاطع در برابر این بحران اتخاذ کند و در مورد تسلیح تمام عیار مخالفان و یا حمله نظامی به سوریه مردد باقی مانده است. این تردید و بی برنامگی در سیاست خارجی امریکا در قبال بحران سوریه بعد از به قدرت رسیدن ترامپ در امریکا شکل دیگری پیدا کرد و پیش بینی ناپذیری ترامپ همراه با نبود استراتژی مشخص باعث پیچدگی این بحران شد.
اما مذاکرات آستانه با ابتکار و محوریت سه کشور ایران، روسیه و ترکیه تلاش کرده است دستاوردهای نظامی و میدانی سوریه را به دستاوردهای سیاسی تبدیل کند. این سه کشور اعتقاد دارند روند بحران سوریه باید از طریق میز مذاکرات حل و فصل شود و روش های نظامی، نه دولت سوریه و نه معارضان را به نتیجه ای ثبات بخش نمی رساند. از این رو در چند دور از این مذاکرات به توافقاتی از جمله تعیین مناطق عدم تنش دست یافته اند. اما در طرف دیگر امریکا به دلیل نبودن در بطن مذاکرات و کاهش وزن خود و همپیانان آن در میدان سوریه سعی می کند با روش هایی دیگر بر این روند تاثیر بگذارد. حمله موشکی به پایگاه نظامی سوریه با بهانه حمله شیمیایی در خان شیخون یکی از روش هایی بود که امریکا در پی تغییر معادلات آن بود.
از این رو بدون مشخص شدن اینکه آیا دولت سوریه یا گروه های تکفیری از تسلیحات شیمیایی استفاده کرده اند، کشتی هاى جنگى ایالات متحده بامداد روز جمعه هفتم آوریل، ده‌ها موشک به سمت پایگاه نظامى الشعیرات سوریه شلیک کردند. این حمله موشکی براساس استراتژی اقدام پیشگیرانه و البته بدون مجوز شورای امنیت سازمان ملل صورت پذیرفت. این در حالی بود که دولت سوریه تمام تسلیحات خود را به سازمان ملل تحویل داده بود.
در حالی که ترامپ در دوران تبلیغات انتخاباتی از هرگونه جنگ افروزی در سوریه انتقاد می کرد، این حمله موشکی بیشتر در راستای سرپوش گذاشتن ترامپ بر مشکلات داخلی خود تفسیر می شد. در حالی که هنوز مرجعی بی طرف در مورد حمله شیمیایی خان شیخون اظهارنظر نکرده و از سوی دیگر دولت سوریه دستاوردهای زیادی در صحنه میدانی به دست آورده اند و به پیشروی ها ادامه می دهد، اتهام زنی های جدیدی درباره احتمال حمله شیمیایی از طرف امریکا مطرح شده است. مقامات دولت ترامپ در اظهاراتی مدعی شده اند که نیروهای ارتش سوریه برای انجام حمله شیمیایی از فرودگاه شعیرات این کشور آماده می شوند.
ادعاهای آمریکا درباره احتمال حمله شیمیایی نیروهای سوری گمراه کننده است . اظهارات مقامات آمریکایی در این باره غیرمستند و توجیه ناپذیر است. به نظر می رسد هدف از چنین ادعاهایی، توجیه تجاوز دوباره به خاک سوریه و توجیه تجاوزگری های ائتلاف تحت رهبری این کشور به بهانه های واهی است.
بدیهی است که هرگونه تجاوز آمریکا به ارتش و یا ملت سوریه در واقع خدمت به گروه های تروریستی است و با اصول و اهداف منشور سازمان ملل و قطعنامه های شورای امنیت درباره مبارزه با تروریسم تناقض دارد. حمله موشکی امریکا به پایگاه شعیرات نه تنها باعث افزایش وزن و قدرت ائتلاف ضدداعش نشد بلکه باعث منحرف شدن نوک پیکان مبارزه با داعش و گروه های تکفیری به سمت دولت سوریه و موضوعی حاشیه ای گردید. حمله موشکی امریکا به الشعیرات باعث شد گروه های تکفیری فضای مناسبی برای تحرکات جدید احساس کنند و مذاکرات صلح تحت الشعاع قرار گیرد. اتهامات جدید امریکا درحالی است که هنوز کمیته بین المللی خلع سلاح شیمیایی در پرونده خان شیخون پیرامون ادعاهای ساختگی امریکا، ابهامات و سئوالات منطقی مطروحه را پاسخ نداده است و اینک خانم هیلی یک موج جدید روانی برای اجرای اهداف سیاسی دیگر امریکا در سوریه را مقدمه چینی و راه اندازی می نماید.
اینک نوک حملات روانی مقامات امریکایی فقط متوجه سوریه نیست و پای ایران و روسیه نیز به آن کشیده می شود و نیکی هیلی، نماینده امریکا در سازمان ملل به احتمال حمله دیگر شیمیایی ارتش سوریه به مردم سوریه با حمایت روسیه و ایران هشدار می دهد. این روند در ادامه حملاتی است که ترامپ و تیم او متوجه ایران کرده و با انواع اظهار نظر ها و ادعاها سعی کرده اند ایران را عنصر نامطلوب و حمایت کننده از تروریسم در منطقه معرفی کنند.
در این باره روس ها اعلام کردند ما می توانیم ثابت کنیم که حمله شیمیایی در خان شیخون دسیسه بود و معاون اول کمیسیون امور دفاعی و امنیت شورای فدراسیون روسیه نیز به آمریکا برای ارتکاب یک دسیسه چینی شیمیایی و حمله به ارتش سوریه هشدار داده است.
در پروژه جدید امریکا در سوریه و اتهامات آنها درباره احتمال حمله شیمیایی در سوریه مسائل دیگری مشهود است. پرسش این است که چرا این اتهام زنی در حال حاضر متوجه سوریه می شود؟ این موضوع بدون بررسی مسائل میدانی در سوریه و شرایط پیش روی رژیم صهیونیستی و همچنین در نظر گرفتن پیشروی ها و دست برتر سوریه و نیروهای هم پیمان آن از جمله ایران قابل تبیین نیست.
اسرائیلی ها در سوریه تحرکاتی داشته و سعی می کنند در جولان و قنیطره اقداماتی را صورت دهند و با اخباری در مورد حمله قرار دادن پایگاه ارتش سوریه و اخبار میدانی مبنی برانداختن سه پهباد ایرانی درجنوب سوریه درمقطع چند ماهه اخیر مسائلی را برجسته کنند و اخباری را مبنی بر مقابله با ساختن حزب الله دوم درجولان انعکاس دهند.
در این باره اظهارات یوسی کوهن، رئیس موساد هم قابل توجه است که می گوید: هیچکس درجامعه جهانی به جز امریکا قدرت رویارویی با ایران وحزب اله بمنظور اجازه ندادن به شکل گیری کریدور مورد نظر ایران برای اتصال به لبنان را ندارد.
ضعف استراتژی میدانی اسرائیل در منطقه و در خطر دیدن منافع خود از سمت سوریه مشهود است و اقدامات و حرکت های جدید امریکا در منطقه نشان از ناکارآمدی سیاست های گذشته این کشور در راستای ایمنی رژیم صهیونیستی دارد. از این رو امریکا به دنبال ائتلافها و سیاست هایی سیال و غیر پایدار در منطقه است و سیاست جدید منطقه ای آن نیز بر این مبنا پیش می رود.
برجسته سازی حضور نیروی سپاه ایران در سوریه و به خطر افتادن امنیت رژیم صهیونیستی و همچنین از دست رفتن پایگاه داعش در عراق و ضعیف شدن آن در سوریه، همگی باعث می شود امریکا در فکر استراتژی جدیدی در منطقه باشد. مطرح کردن حمله شیمیایی جدید از سوی دولت سوریه بهانه جدیدی است که از سوی امریکا شکل گرفته است تا در سایه آن بتواند نقشی جدید را در منطقه شکل دهد.
به نظر می رسد امریکایی ها، تحت تاثیر لابی های طرفدار اسرائیل درحال غلطیدن به باتلاقی پر هزینه و مخصمه آفرین در سوریه هستند و درحال نبض سنجی تحولات و مواضع بازیگران دیگر از جمله اروپا و روسیه به سر می برند و ناگزیز به برداشتن سیاست یک گام به جلو و دوگام به عقب می باشند. چرا که زمین صحنه به شدت لغزنده است و امکان وارد ساختن ناخوداگاه به صحنه ای خسارت آفرین به جای فضایی غیر اطمینان بخش برای سرنوشت آنها متصور می باشد.
مشروعیت حقوق حمله به خاک سوریه
اما در خصوص مشروعیت حمله به خاک سوریه، شبکه مطالعات سیاست گذاری عمومی، بیان کرده است که توسل به‌زور در همه اشکال آن از مواردی است که در قواعد آمره بین الملل، ممنوع است. اصل منع توسل به‌زور به‌عنوان قاعده آمره ایست که دولت‌ها را موظف مینماید تا از تجاوز و استفاده از نیروی نظامی به‌عنوان نماد اصلی توسل به‌زور علیه دولت و کشور دیگر پرهیز نمایند. منشور سازمان ملل متحد دربند ۱ ماده ۱ خود به «متوقف ساختن هرگونه عمل تجاوز» اشاره‌کرده و دربند ۴ ماده ۲ مقرر کرده است: «کلیه اعضاء در روابط بین‌المللی خود از تهدید به‌زور یا استفاده از آن علیه تمامیت ارضی یا استقلال سیاسی هر کشوری یا از هر روش دیگری که با مقاصد ملل متحد مباینت داشته باشد، خودداری خواهند نمود» این اصل بعد از منشور نیز مکرراً مورد تأیید و تأکید قرار گرفت. بااین‌وجود و به‌رغم پذیرش ممنوعیت توسل به‌زور و تحریم جـنگ، حقوق بین‌الملل در مواردی استفاده از زور و مبادرت به جنگ را مشروع و قانونی دانسته است. به عبارتی اصل منع توسل به‌زور دارای استثناهای مهمی است که اغلب مورد استناد قدرت‌هایی قرار می‌گیرد که به تهاجم نظامی و مداخله در دیگر کشورها اقدام می‌کنند. یکی دفاع مشروع است که در ماده ۵۱ منشور به آن اشاره‌شده است. دفاعی که باید جمیع شرایط آن موجود باشد؛ ازجمله «وقوع حمله مسلحانه و رعایت شرط ضرورت و تناسب» و دومین استثنا بر اصل منع توسل به‌زور، عملیات نظامی بین‌المللی است. «طبق ماده ۴۲ منشور چنانچه شورای امنیت تشخیص دهد که اقدامات پیش‌بینی‌شده در ماده ۴۱ منشور (مجازات دیپلماتیک و اقتصادی) کافی نبوده یا ثابت شود که کافی نیست، میتواند وارد مرحله اقدامات قهری یا استفاده از زور شود و به‌وسیله نیروهای هوایی، دریایی و زمینی عملیاتی را که برای حفظ یا اعاده صلح و امنیت بین‌المللی لازم میداند انجام دهد.» علاوه بر این‌یکی دیگر از دلایل و توجیهاتی که مورداشاره و استفاده دولت‌های متجاوز قرار می گیرد. مداخله بشردوستانه است. استدلال حامیان مداخله بشردوستانه در چارچوب منشور ملل متحد است و معتقدند کاربرد زور برای مقاصدی همچون مجازات نـقض فـاحش حـقوق بین‌الملل، نه‌تنها علیه تمامیت ارضی یا استقلال سیاسی هـیچ کشوری نبوده و با منویات ملل متحد در مغایرت نیست، بلکه تا حدی با قواعد آمرانه منشور انطباق دارد. آنچه مشخص است، حقیقت ایـن اسـتدلال مـبنی بر استنباط خاص از ماده 2 بند 4 منشور است زیرا نص بند مـزبور شـامل مداخله انسان‌دوستانه نمی‌شود؛ البته برای مشروعیت آن نیاز به دلیل اثبات‌کننده این حق وجود دارد. در مقابل مخالفین مـداخلات بـشردوستانه مـعتقدند اولاً بند 4 از ماده 2 منشور ملل متحد، واضع یک تحریم عام نسبت به تـوسل به‌زور اسـت و نباید آن را به‌صورت خاص تعریف نمود، ثانیاً فکر توسل به‌زور در سرزمین دولتی دیگر، بـنا بـر مـقاصد بشردوستانه، خود دربردارنده تناقض آشکار با موضوعات حقوق بشری است چنانچه، در اغلب موارد، مداخله نظامی گسترده در مناطق مـسکونی کـه خطر جانی برای مردم غیرنظامی دارد انجام می‌پذیرد، ثالثاً از بررسی عملکرد دولت‌ها مـی‌توان دریـافت کـه هرگاه ضرورتی بشردوستانه وجود داشته باشد ولی تهدید یا سودی برای منافع دولت‌ها موجود نـباشد، عـلاقه بسیار ناچیزی برای مداخله ابراز می‌گردد.
به هر صورت، آنچه مشخص است، آمریکا و متحدانش با مطرح نمودن استفاده دولت سوریه از سلاح‌های شیمیایی، با بهانه حقوق بشری و استناد به اصل مداخله زورمندانه تلافی‌جویانه، درصدد حمله به این کشور هستند. اصل مداخله زورمندانه تلافی‌جویانه را می‌توان بدین‌صورت خلاصه کرد: هرگاه دولتی جرمی بین‌المللی مرتکب شود، دولت دوم بـرای تـنبیه، سرکوب و جلوگیری از تکرار یا ادامه آن میتواند برای تلافی بـه مـداخله نظامی دست بزند که بـاید مـتناسب با جرم طرف مقابل باشد. این اصل موردقبول تعداد انگشت‌شماری از کشورها (ایالات‌متحده آمریکا، انگلستان، فرانسه، پرتغال و رژیـم غـاصب صـهیونیستی) و حقوق‌دانان آنان است هدف آنها ظاهراً حفاظت با بازگرداندن وضع موجود قانونی است، ایـن، اقدام تلافی‌جویانه به‌نوعی باهدف تـنبیهی و بـازدارندگی و توقف استفاده از سلاح‌های شیمیایی از سوی نیروهای دولتی سوریه اسـت؛ اما نکته حائز اهمیت اینجاست که مـجمع عمومی سازمان ملل مـتحد، تـوسل به اعمال تلافی‌جویانه را نیز محکوم کرده است؛ به‌عنوان‌مثال، در قطعنامه 188(1964) چنین آمده است: اعـمال تـلافی‌جویانه به‌عنوان امری ناسازگار و متناقض باهدف‌ها و اصول سـازمان مـلل مـتحد محکوم است. دولت‌ها وظیفه‌دارند از دخالت نظامی، اعمال سرنگونی، اشغال نظامی یا هر عمل نظامی، مداخله در امور داخلی دیـگر دولت‌ها و اعمال تلافی‌جویانه‌ای که در آن توسل به‌زور صـورت مـی‌گیرد خـودداری کـنند. به هر صورت، ازآنجاکه تاکنون استفاده نیروهای دولتی سوریه از سلاح‌های شیمیایی، از سوی هیچ سازمان بین‌المللی اثبات و اعلام نگردیده است، لذا استفاده از این توجیه به‌ظاهر حقوق بشری نیز، برای حمله نظامی به سوریه بدون دقت به اینکه توجیهی صحیح یا غلط است، مشروعیت نداشته و قانونی نیست. درمجموع آنچه مشخص است، دلایل و استنادات آمریکا و دیگر کشورهای متحد آن برای هرگونه حمله احتمالی به سوریه، در هیچ‌کدام از استثنائات منع توسل به‌زور و مباحث حقوق بشری نمی‌گنجد و نمی‌توان با توسل به‌زور علیه ملتی که از اصل «حق تعیین سرنوشت» بهره جسته و پس از سال‌ها، در موقعیت مناسب وبرتری در جنگ داخلی با شورشگران، تجزیه‌طلبان و معارضان قرارگرفته است و درصدد است تا از راه‌های دموکراتیک به حقوق خود دست یابد، به بهانه حقوق بشری به آن حمله نظامی نمود.
