عقب ماندگی‌های ایران در حوزه تولید انرژی برق
گفت و گو با مهندس آرش نجفی
رضا رحیمی/ دوباره تابستان داغ با گرمای سوزان همیشگی فرا رسید تا میزان مصرف انرژی کشورمان به ویژه در حوزه برق به اوج برسد و مشکلاتی نظیر قطعی برق پیش آید؛ شرایط اجتناب ناپذیری که با تصمیم‌هایی جنجالی مثل تغییر ساعت کاری اداره‌های دولتی و نیز قطعی برق در حال مدیریت است، اما کمتر کسی در مورد ریشه‌های اصلی آن سخن می‌گوید.
به گزارش «تابناک»، با اینکه فصل تابستان و به ویژه ماه‌های تیر و مرداد همه ساله با افزایش حجم مصرف برق کشور و مشکلاتی در حوزه تولید انرژی همراه است، اما سئول مهم این است که آیا مدیران اجرایی کشور نمی‌توانستند در سال‌های قبل با تغییر رویه‌های مدیریتی خود این تهدید را از بین ببرند و میان میزان تولید و مصرف انرژی برق کشور تعادل ایجاد کنند؟
مهندس، آرش نجفی یکی از کارشناسان حوزه انرژی و رئیس انجمن بهینه سازی مصرف انرژی کشورمان در مورد مشکلات موجود در بخش تولید انرژی نظرات قابل تأملی دارد که شنیدن آن خالی از لطف نیست.
آنچه در ادامه می‌خوانید، مشروح گفت و گوی «تابناک»، با ایشان است:
-آقای مهندس، با سلام لطفاً برای شروع نظر خودتان را در مورد توزیع زمانی مصرف برق کشور بفرمایید؟
با سلام به شما و خوانندگان، در رابطه با مشکلات موجود در حوزه انرژی برق کشور به «تابناک»، گفت: واقعیت این است که همه ساله مصرف انرژی و به ویژه مصرف برق کشورمان در ماه‌های تیر و مرداد به اوج می‌رسد و این در حالی است که در دیگر ماه‌های سال، میزان تولید و مصرف برق ایران با یکدیگر تناسب دارد و مشکل چندانی در این حوزه وجود ندارد.
-آیا امکان ذخیره کردن برق و داشتن استراتژی برای روز‌های سخت سال وجود دارد که مسئولان انرژی برق برای این روز‌ها برنامه ریزی لازم را داشته باشند؟
با توجه به اینکه تولید انرژی برق به گونه‌ای نیست که بتوان آن را ذخیره کرد تا در زمان‌های پر مصرف اقدام به صادرات و یا جبران کمبود شود، لذا مدیریت میزان تولید و مصرف برق در کشور‌های مختلف همواره بسیار حساس و با مشکلات فراوانی روبرو بوده است و این مسئله در ایران نیز به لحاظ گستردگی جغرافیایی و فاصله میان مناطق تولید و مناطق مصرف بیشتر است.
به بیان دیگر باید تولید انرژی برق دقیقاً بر اساس میزان مصرف و یا بیشتر صورت بگیرد و با جهت گیری‌های دقیق از بروز هر گونه کمبود تولید در بازه‌های مختلف جلوگیری شود.
-شما مشکلات اساسی حوزه مدیریت و مصرف برق کشورمان را در چه اموری می‌بینید؟
مشکلات فراوانی در نحوه مدیریت و مصرف برق کشورمان وجود دارد که از جمله آن‌ها می‌توان به این مهم اشاره کرد که نیروگاه‌های برق را نمی‌توان به گونه‌ای طراحی کرد که در مواقع کاهش میزان مصرف خاموش و در بازه‌های پر مصرفی روشن شوند، چون به هر حال این نیروگاه‌ها بر اساس میزان کارکرد، سود اقتصادی و درآمدزایی راه اندازی شده اند و روشن و خاموش کردن آن‌ها در مواقع مختلف مصرف به این آسانی‌ها نیست.
-به نظر شما در کشورمان وضعیت شبکه‌های انتقال برق به چه شکلی است، آیا در این حوزه اشکالی وجود ندارد؟
یکی از ایرادات بزرگ موجود در رابطه با مدیریت منابع برق کشورمان، این است که در شرایط کنونی شبکه انتقال استاندارد و به روزی در کشور وجود ندارد و شبکه‌های انتقال ایران بسیار قدیمی و فرسوده است. به جرأت می‌توان گفت که با وجود شبکه‌های انتقال برق فرسوده و قدیمی کنونی چیزی حدود ۱۵ درصد از میزان تولید انرژی برق به صورت روزانه در اثر فرسودگی‌ها هدر می‌رود.
این موضوع نشان می‌دهد که نیاز داریم در کشور به صورت جدی نوسازی و بهسازی شبکه‌های انتقال برق را دنبال کنیم و از این طریق به دنبال حل مشکل برق کشور به میزان قابل توجهی باشیم.
-یکی از انتقادات همیشگی به حوزه مدیریت منابع برق، عدم ایجاد بستر مناسب برای ورود بخش خصوصی به این بخش است، نظر شما در این باره چیست؟
به نظر من دو اشکال بزرگی که می‌توان به نوع مدیریت منابع برق کشور در ایران گرفت، یکی همین هدر رفت قابل توجه انرژی در مسیر انتقال و از طریق شبکه‌های انتقال است و دیگری نیز عدم توجه به بخش خصوصی و راه‌اندازی نیروگاه‌های کوچک با بازدهی محلی است که در دهه‌های گذشته چندان مورد توجه قرار نگرفته است؛ اتفاقی که می‌تواند علت اصلی آن را تسویه حساب‌های شخصی و مدیریتی میان نیرو‌های مستقر در وزارت نفت و وزارت نیرو عنوان کرد که هیچ گاه نتوانسته اند، تعامل سازنده‌ای با یکدیگر داشته باشند.
از دیگر اشکالات موجود در رابطه با مدیریت منابع انرژی برق می‌توان به این موضوع اشاره کرد که در ایران و در سال‌های گذشته برای نوسازی و جایگزینی نیروگاه‌های قدیمی و افزایش بازدهی اقدام قابل قبولی صورت نگرفته است.
ما در زمینه ساخت نیروگاه‌های تولید برق از استاندارد‌های جهانی بسیار عقب هستیم و این امر مشکلات فراوانی را در آینده برای بخش انرژی برق کشورمان به وجود خواهد آورد.
-شما فکر نمی‌کنید در کشور ما تأکید فراوانی روی انرژی برقابی شده است و با این رویکرد‌ها با توجه به تشدید خشکسالی‌ها در آینده به مشکل خواهیم خورد؟
اینکه در کشورمان تمرکز بسیار زیادی روی تولید انرژی برق آبی شده و در این راستا سد‌های فراوانی احداث شده است، یکی از مشکلات و نقص‌های بزرگی است که مشخص نیست علت این تمرکز و این علاقه به تولید برق از طریق آب از کجا نشأت می‌گیرد.
به عنوان یک کارشناس مسائل انرژی برق خدمت شما عرض می‌کنم که سرمایه گذاری فراوان در بحث سد سازی و تکیه بر انرژی برق آبی به هیچ وجه نمی‌تواند صحیح و پایدار باشد، چرا که در دنیا سد سازی و مسیر تولید انرژی تغییر یافته و آنچه در ایران در رابطه با تولید برقابی شاهد هستیم، مدت‌ها است که منسوخ شده است، ولی به نظر می‌رسد دست‌های پشت پرده‌ای وجود دارد که امکان تغییر رویکرد‌ها را از مدیران ارشد وزارت نیرو گرفته است.
در حالی در ایران بحث ذخیره سازی آب پشت سد‌ها مورد تأکید مدیران و مسئولان است و سدسازی‌ها همچنان با هدف تولید برق ادامه دارد که در کشور‌های توسعه یافته ذخیره سازی منابع آب را در بستر سفره‌های زیرزمینی دنبال می‌کنند و از این طریق میزان تبخیر منابع آب را به شدت کاهش می‌دهند.
با توجه به اینکه کشورمان با یک دوره خشکسالی و بحران آب جدی رو به رو است، به نظر می‌رسد تأکید بر نیروگاه‌های آبی نمی‌تواند استراتژی کلان و امیدوار کننده‌ای برای کشور باشد و باید مسیر‌ها به سمت تولید انرژی برق از طریق نیروگاه‌های حرارتی تغییر کند.
-نظرتان در مورد رفتن به سمت انرژی‌های نو مثل انرژی خورشیدی چیست؟ آیا نمی‌توان با این تغییر فرصت‌های جدید تولید انرژی را توسعه داد؟
به گزارش «تابناک»، با اینکه فصل تابستان و به ویژه ماه‌های تیر و مرداد همه ساله با افزایش حجم مصرف برق کشور و مشکلاتی در حوزه تولید انرژی همراه است، اما سئول مهم این است که آیا مدیران اجرایی کشور نمی‌توانستند در سال‌های قبل با تغییر رویه‌های مدیریتی خود این تهدید را از بین ببرند و میان میزان تولید و مصرف انرژی برق کشور تعادل ایجاد کنند؟
مهندس، آرش نجفی یکی از کارشناسان حوزه انرژی و رئیس انجمن بهینه سازی مصرف انرژی کشورمان در مورد مشکلات موجود در بخش تولید انرژی نظرات قابل تأملی دارد که شنیدن آن خالی از لطف نیست.
آنچه در ادامه می‌خوانید، مشروح گفت و گوی «تابناک»، با ایشان است:
-آقای مهندس، با سلام لطفاً برای شروع نظر خودتان را در مورد توزیع زمانی مصرف برق کشور بفرمایید؟
با سلام به شما و خوانندگان، در رابطه با مشکلات موجود در حوزه انرژی برق کشور به «تابناک»، گفت: واقعیت این است که همه ساله مصرف انرژی و به ویژه مصرف برق کشورمان در ماه‌های تیر و مرداد به اوج می‌رسد و این در حالی است که در دیگر ماه‌های سال، میزان تولید و مصرف برق ایران با یکدیگر تناسب دارد و مشکل چندانی در این حوزه وجود ندارد.
-آیا امکان ذخیره کردن برق و داشتن استراتژی برای روز‌های سخت سال وجود دارد که مسئولان انرژی برق برای این روز‌ها برنامه ریزی لازم را داشته باشند؟
با توجه به اینکه تولید انرژی برق به گونه‌ای نیست که بتوان آن را ذخیره کرد تا در زمان‌های پر مصرف اقدام به صادرات و یا جبران کمبود شود، لذا مدیریت میزان تولید و مصرف برق در کشور‌های مختلف همواره بسیار حساس و با مشکلات فراوانی روبرو بوده است و این مسئله در ایران نیز به لحاظ گستردگی جغرافیایی و فاصله میان مناطق تولید و مناطق مصرف بیشتر است.
به بیان دیگر باید تولید انرژی برق دقیقاً بر اساس میزان مصرف و یا بیشتر صورت بگیرد و با جهت گیری‌های دقیق از بروز هر گونه کمبود تولید در بازه‌های مختلف جلوگیری شود.
-شما مشکلات اساسی حوزه مدیریت و مصرف برق کشورمان را در چه اموری می‌بینید؟
مشکلات فراوانی در نحوه مدیریت و مصرف برق کشورمان وجود دارد که از جمله آن‌ها می‌توان به این مهم اشاره کرد که نیروگاه‌های برق را نمی‌توان به گونه‌ای طراحی کرد که در مواقع کاهش میزان مصرف خاموش و در بازه‌های پر مصرفی روشن شوند، چون به هر حال این نیروگاه‌ها بر اساس میزان کارکرد، سود اقتصادی و درآمدزایی راه اندازی شده اند و روشن و خاموش کردن آن‌ها در مواقع مختلف مصرف به این آسانی‌ها نیست.
-به نظر شما در کشورمان وضعیت شبکه‌های انتقال برق به چه شکلی است، آیا در این حوزه اشکالی وجود ندارد؟
یکی از ایرادات بزرگ موجود در رابطه با مدیریت منابع برق کشورمان، این است که در شرایط کنونی شبکه انتقال استاندارد و به روزی در کشور وجود ندارد و شبکه‌های انتقال ایران بسیار قدیمی و فرسوده است. به جرأت می‌توان گفت که با وجود شبکه‌های انتقال برق فرسوده و قدیمی کنونی چیزی حدود ۱۵ درصد از میزان تولید انرژی برق به صورت روزانه در اثر فرسودگی‌ها هدر می‌رود.
این موضوع نشان می‌دهد که نیاز داریم در کشور به صورت جدی نوسازی و بهسازی شبکه‌های انتقال برق را دنبال کنیم و از این طریق به دنبال حل مشکل برق کشور به میزان قابل توجهی باشیم.
-یکی از انتقادات همیشگی به حوزه مدیریت منابع برق، عدم ایجاد بستر مناسب برای ورود بخش خصوصی به این بخش است، نظر شما در این باره چیست؟
به نظر من دو اشکال بزرگی که می‌توان به نوع مدیریت منابع برق کشور در ایران گرفت، یکی همین هدر رفت قابل توجه انرژی در مسیر انتقال و از طریق شبکه‌های انتقال است و دیگری نیز عدم توجه به بخش خصوصی و راه‌اندازی نیروگاه‌های کوچک با بازدهی محلی است که در دهه‌های گذشته چندان مورد توجه قرار نگرفته است؛ اتفاقی که می‌تواند علت اصلی آن را تسویه حساب‌های شخصی و مدیریتی میان نیرو‌های مستقر در وزارت نفت و وزارت نیرو عنوان کرد که هیچ گاه نتوانسته اند، تعامل سازنده‌ای با یکدیگر داشته باشند.
از دیگر اشکالات موجود در رابطه با مدیریت منابع انرژی برق می‌توان به این موضوع اشاره کرد که در ایران و در سال‌های گذشته برای نوسازی و جایگزینی نیروگاه‌های قدیمی و افزایش بازدهی اقدام قابل قبولی صورت نگرفته است.
ما در زمینه ساخت نیروگاه‌های تولید برق از استاندارد‌های جهانی بسیار عقب هستیم و این امر مشکلات فراوانی را در آینده برای بخش انرژی برق کشورمان به وجود خواهد آورد.
-شما فکر نمی‌کنید در کشور ما تأکید فراوانی روی انرژی برقابی شده است و با این رویکرد‌ها با توجه به تشدید خشکسالی‌ها در آینده به مشکل خواهیم خورد؟
اینکه در کشورمان تمرکز بسیار زیادی روی تولید انرژی برق آبی شده و در این راستا سد‌های فراوانی احداث شده است، یکی از مشکلات و نقص‌های بزرگی است که مشخص نیست علت این تمرکز و این علاقه به تولید برق از طریق آب از کجا نشأت می‌گیرد.
به عنوان یک کارشناس مسائل انرژی برق خدمت شما عرض می‌کنم که سرمایه گذاری فراوان در بحث سد سازی و تکیه بر انرژی برق آبی به هیچ وجه نمی‌تواند صحیح و پایدار باشد، چرا که در دنیا سد سازی و مسیر تولید انرژی تغییر یافته و آنچه در ایران در رابطه با تولید برقابی شاهد هستیم، مدت‌ها است که منسوخ شده است، ولی به نظر می‌رسد دست‌های پشت پرده‌ای وجود دارد که امکان تغییر رویکرد‌ها را از مدیران ارشد وزارت نیرو گرفته است.
در حالی در ایران بحث ذخیره سازی آب پشت سد‌ها مورد تأکید مدیران و مسئولان است و سدسازی‌ها همچنان با هدف تولید برق ادامه دارد که در کشور‌های توسعه یافته ذخیره سازی منابع آب را در بستر سفره‌های زیرزمینی دنبال می‌کنند و از این طریق میزان تبخیر منابع آب را به شدت کاهش می‌دهند.
با توجه به اینکه کشورمان با یک دوره خشکسالی و بحران آب جدی رو به رو است، به نظر می‌رسد تأکید بر نیروگاه‌های آبی نمی‌تواند استراتژی کلان و امیدوار کننده‌ای برای کشور باشد و باید مسیر‌ها به سمت تولید انرژی برق از طریق نیروگاه‌های حرارتی تغییر کند.
-نظرتان در مورد رفتن به سمت انرژی‌های نو مثل انرژی خورشیدی چیست؟ آیا نمی‌توان با این تغییر فرصت‌های جدید تولید انرژی را توسعه داد؟
در مورد نیروگاه‌های خورشیدی و اصولاً انرژی‌های نو واقعیت این است که در کشور ما انرژی‌ها نو چندان مورد توجه قرار نگرفته است و این انرژی‌ها توجیه اقتصادی چندانی ندارد.
معتقدم که باید روی انرژی‌های نو انرژی‌های خورشیدی و انرژی بادی سرمایه‌گذاری کنیم، اما واقعیت این است که با توجه به وجود منابع غنی گاز در کشور ما و بازدهی بالای این انرژی در تولید برق بهتر است که برای حل مشکلات انرژی به این مسیر حرکت کنیم.
-یکی از نقد‌های اخیر به مدیران وزارت نیرو، بحث صادرات برق به کشور‌های همسایه است، نظر شما در این باره چیست؟
صادرات انرژی برق به کشور‌های همسایه چندان موضوع غیر قابل انکار و عجیبی نیست و با توجه به اینکه نمی‌توان انرژی برق را در بازه‌های بلند مدت ذخیره و برای آینده حفظ کرد، می‌توان با بده بستان‌های دوره‌ای میزان مصرف را در دوره‌های مختلف مدیریت و کمبود‌ها را جبران کرد.
-با تشکر از وقتی که در اختیار ما قرار دادید، به عنوان سئوال پایانی بفرمایید، آیا واقعاً راهکاری برای ذخیره انرژی برق وجود ندارد که با اتخاذ آن راه در بزنگاه‌ها با مشکل رو به رو نشویم؟
برای ذخیره انرژی برق تاکنون در کشور ما تکنولوژی موثری که بتوان به عنوان یک استراتژی پایدار و کلان روی آن حساب کرد به وجود نیامده است. برخی مواقع مدیران نیروگاه‌های آبی در دوران کاهش مصرف، آب را به مناطق بالادستی پمپاژ می‌کنند و شرایطی را فراهم می‌شود که در دوران کمبود مصرف آب ذخیره شود و در دوران افزایش مصرف دوباره با آب ذخیره شده برق تولید کنند؛ استراتژی قدیمی و ساده‌ای که نمی‌توان آن را به عنوان یک راهکار پایدار معرفی و روی آن حساب کرد.
