اهداف توسعه روستایی، کشاورزی و محیط زیستی سند توسعه پایدار 2030 در قالب طرح های بین المللی از جمله طرح ترسیب کربن در کشور از سال ها پیش اجرایی شده و همچنان ادامه دارد. تضعیف کشاورزی و امنیت غذایی، گسترش مشاغل دسته چندم و فرعی، تغییر فرهنگ بومی و در نهایت از مزیت افتادن مناطق روستایی و تخلیه این مناطق از نتایج نامبارک پیاده سازی مفاد سند2030 توسط سازمان جنگل¬ها، مراتع و آبخیزداری در سال های اخیر است.
مقدمه
در بخش های گذشته، سعی شد ضمن تبیین این مطلب که سند توسعه پایدار2030 تنها در مباحث آموزشی نیست؛ اهداف توسعه روستایی، کشاورزی و محیط زیست این سند معجول، مورد توجه قرار گیرد. همچنین عنوان شد که سازمان ملل متحد جهت پیاده سازی اسناد بین المللی همچون سندتوسعه هزاره سوم و سند توسعه پایدار 2030 آژانس ها و دفاتر مخصوصی دارد. یکی از این آژانس ها، دفتر عمران ملل متحد(UNDP) می باشد که جهت پیاده سازی اهداف خود، طرح های مختلفی را در کشورهای پیاده سازی می کند. یکی از این طرح های بین المللی که با شعارهای موهوم محیط زیستی و بدون در نظر گرفتن ظرفیت های تولید کشاورزی و دامداری در روستاهای کشور شروع شده ولی اثرات مخرب اقتصادی و فرهنگی در روستاها داشته، طرح ترسیب کربن است که با قدمت 18ساله و امضای فاز سوم آن در 27خرداد96 در بیش از 20 استان کشور گسترش پیدا کرده است. در این بخش به اثرات اجرای این طرح در کشور در حوزه های اجتماعی- اقتصادی و تخریب فرهنگ بومی مناطق روستایی پرداخته خواهد شد.
بررسی عملکرد طرحهای بینالمللی که باهدف توانمندسازی یا به عبارت بهتر توانافزایی مردم بومی روستاها اجراشده نشان از شکست این طرحهاست. بینالمللی بودن این طرح، منجر به تمرکز مدیران استانی و حتی ملی در یک نقطه میشود که بهصورت طبیعی منجر به تسهیل هماهنگی های سازمانی و اجرایی در سطح استان میگردد. علاوه بر آن اعتبارات استانی، ملی و بینالمللی در نقطه خاص متمرکز میشود و در اثر ایجاد فضای گلخانهای، بهصورت مصنوعی مسائل و مشکلات محیطی که در شرایط عادی مانع از توسعه روستایی است، کنار می رود. بررسی عملکرد طرحهای مذکور در مناطقی که بیش از یک دهه از فعالیت آن میگذرد، نشان میدهد که تداوم مسیر گذشته همواره نیازمند همراهی و حمایتهای بینالمللی بوده و عملاً هدف طرح که توانمندسازی مردم بومی است محقق نشده است.
به عنوان مثال شروع طرح ترسیب کربن در منطقه حسین آباد شهرستان سربیشه در سال 1383 بوده و پس از 13سال که از شروع طرح می گذرد، یکی از تسهیلگران طرح، مدیر عامل تعاونی تشکیل شده برای مردم منطقه است. اینکه چرا بعد از گذشت 13سال نتوانسته اند یک فرد از اهالی منطقه را توانمندکنند تا مدیرعامل تعاونی شود، جای سوال دارد.
بنابراین هدف اصلی فعالیت نهادهای بینالمللی ایجاد ساختار اجتماعی بر اساس صندوقهای خرد و تعاونیهای مرتبط آن بوده و ساختار اجتماعی حاکم بر روستا تخریب می شود. این اهداف در دو بخش اقتصادی و اجتماعی- فرهنگی قابلبررسی است؛
هدف اقتصادی؛ تضعیف تولید و کشاورزی
بنیه و قدرت استقامت کشور در مسیر پیشرفت و توسعه، به تأمین غذای اساسی آن است. به همین علت است که آمریکا 11 برابر نیاز خود تولید غله دارد و یا اینکه فرانسه هفت برابر و آلمان پنج برابر نیاز خود، تولید غله دارند. کشور ما در شرایط فعلی به دلیل بحران مدیریت منابع آب و کاشت غیراصولی با چالش تأمین آب و فرسایش خاک مواجه است. این نهادهای بین المللی به دنبال کاهش تولید محصولات کشاورزی به بهانههای مذکور هستند که دو اقدام را سرلوحه خود قرار دادهاند:
الف) کاهش محصولات کشاورزی؛ در این روش به دنبال تغییر الگوی کشت کشاورزی از تولید محصولات غذایی اساسی مانند گندم و جو به تولید زعفران، گیاهان دارویی و غیره هستند. این امر بدون اینکه مطالعات بازاری صورت گیرد و توجهی به فروش آنها شود، انجام می گیرد.
ب) خروج دام از مراتع از مسیر اصلاح ژنتیک دامهای سبک و جایگزین کردن دام سنگین مانند گوساله بهجای گوسفند و همچنین تغییر دام های چرایی به دام های پرواری با وارد کردن دام های غیر بومی به بهانه افزایش درآمد
در مقابل فرصتهای شغلی ازدسترفته این نهادهای بینالمللی تشویق به توسعه مشاغل خدماتی و صنایعدستی غیربومی دارند و ادعا دارند که این شغلها جایگزین کسری درآمد ایشان از محل تولید کشاورزی و دامپروری میشود. بررسی میدانی نشان داد که شغلهای مذکور اساساً پایدار نبوده و خود اهالی روستا اقرار داشتند که منبع اصلی درآمد ایشان همان کشاورزی و دامپروری است. درواقع این نهادها میکوشند با پاک کردن صورتمسئله و نپرداختن به اصل موضوع بحران مدیریت آب و سیاستهای اصلاحی آن و اصلاح ساختارهای تولید کشاورزی و دامپروری، مردم را به امور غیر ضروری مشغول نمایند.
به عنوان مثال در شهرستان گالیکش استان گلستان که دفتر طرح ترسیب کربن نیز طی روزهای اخیر در این شهرستان افتتاح شد، کشت گیاهان دارویی به جای محصولات راهبردی گندم به بهانه ارزش افزوده بیشتر برای کشاورزان ترویج می شود. ترویج کشت گیاهان دارویی در این شهرستان در حالی است که هم اکنون بیش از 20 هکتار مزرعه گیاهان دارویی در این شهرستان موجود است که از نبود صنایع تکمیلی و بازار مناسب فروش محصولات تولیدی رنج می برند. این در حالی است که میانگین بارندگی این شهرستان 579 میلی متر در سال بوده و با الگوی کشت مناسب می توان محصولات کشاورزی متنوعی از جمله گندم که یک محصول استراتژیک برای کشور می باشد، کشت کرد.
هدف فرهنگی و اجتماعی؛ تغییر سبک زندگی روستاییان
در تمامی 25 منطقه ای در کشور که این طرح اجرا می شود؛ با توجه به اهداف سند توسعه هزاره سوم و سند 2030 بهشدت تفکر برابری جنسیتی و حضور بانوان در مجامع و جلسات صندوقها تأکید میشود. حتی منابع اعتباری اختصاصیافته از سوی نهادهای بینالمللی(صندوق جهانی محیط زیست) تنها به بانوان اختصاص مییابد که نتیجه قهری آن ایجاد ساختار اجتماعی متناسب با اهداف این سازمان ها، به بهانه صندوقها و اختلاط بیشازحد زنان و مردان روستایی با یکدیگر است. همچنین با توجه به اهداف سند 2030 تاکید بیش از حد به توسعه بی ضابطه گردشگری در مناطق روستایی نیز نتیجه ای جز تخریب فرهنگ بومی در روستاها نخواهد داشت. به نظر می رسد راهبرد اصلی طرح بین المللی ترسیب کربن تغییر اولویت های پیشرفت و آبادانی روستاهای کشور بوده و تاکید بیش از حد بر گردشگری پایدار و صنایع دستی و غفلت از صنایع پسین و پیشین کشاورزی نیز در همین راستا است.
درواقع پس از دهه 40 و تلاشهای کشورهای متخاصم در خالی کردن روستاها و شکل گیری چالش های اجتماعی در کلان شهرها، سازمان های بین المللی تحت نفوذ قدرت های دنیا، با توجه به اهداف اصلی و فرعی موجود در سند توسعه پایدار 2030، به دنبال توسعه فرهنگ غربی در روستا و میان کسانی است که ذاتاً توان مهاجرت به شهرها را ندارند.
به عنوان مثال در پژوهشی که توسط یکی از اساتید دانشگاه بیرجند در مورد اثرات اجرای شش ساله طرح ترسیب کربن در دشت حسین آباد غیناب این استان انجام شده است، نشان می دهد که نرخ رشد جمعیت در طی سنوات مانیتورینگ و پایش پروژه، کاهش قابل توجهی داشته به طوری که از 4.6 درصد در سال 1385 به 1.2 درصد در سال 1378 تنزل یافته است. همچنین در این پژوهش نشان داده شده است که جمعیت منطقه در حال پیر شدن است. این موضوع اثرات مستقیم برگزاری کلاس های تنظیم خانواده به بهانه سلامت مادران است. همچنین در اکثر نقاطی که این طرح در آنها اجرایی می شود، کلاس های تنظیم خانواده جزء لاینفک طرح است. همچنین تشکیل 11 گروه مختلط(زنان و مردان) طی سه سال در منطقه یکی از موفقیت های طرح عنوان می شود.
بنابراین طرح ترسیب کربن در بحث کنترل جمعیت و روش های جلوگیری از بارداری در روستاها هم¬راستا با جهت گیری های کلان نظام سلطه، جهت کاهش جمعیت کشورهای در حال توسعه جهت حفظ سلطه خود از مسیر تضعیف اقتدار دیگران ارزیابی می شود. این امر باعث می شود تا مازاد تولید و پرورش نیروی انسانی صادق، شجاع، امانت دار و صبور که لازمه های نوآوری بوده و یکی از مزیت های روستا است؛ متوقف شود.
خاتمه
یکی از دلایل انتخاب سازمان جنگل ها، مراتع و آبخیزداری برای اجرای پروژه بین المللی ترسیب کربن، پوشش گسترده و نفوذ حداکثری این سازمان در سطح کشور است که می تواند مهمل خوبی برای آژانس های بین المللی جهت شناخت بهتر از کشور گردد.
سازمانی که در سیاست گذاری ها و اقدامات اجرایی به مدل های بومی و جهادی انقلاب اسلامی، مانند الگوی نهاد جهادسازندگی، توجهی نکرده و آن ها را کنار گذاشته و برای پیشرفت روستایی کشور، دنبال رو نسخه های بدل غربی شده است. این در حالی است که سهم قابل توجهی از مدیران و کارمندان این سازمان تجربه حضور در نهاد جهادسازندگی را داشته اند و پس از ادغام سال 1379، فعالیت متمرکز خود در بخش منابع طبیعی را تجربه کرده اند.