بازدید 4804

عراق میان ایران و عربستان: عرصه منازعه یا پلی برای همکاری؟

علی اکبر اسدی
کد خبر: ۷۲۳۸۰۲
تاریخ انتشار: ۳۱ مرداد ۱۳۹۶ - ۱۱:۵۴ 22 August 2017
ایران و عربستان سعودی در طول یک دهه اخیر به رقابتهای جدی با هم پرداخته اند و این رقابتها حوزه های مختلفی از منطقه را در برگرفته است. در واقع کمتر به عرصه ای می توان اشاره کرد که ریاض و تهران در آنها رقیب هم نباشند. حتی فراتر از این در برخی حوزه ها نوعی جنگ نیابتی بین دو کشور در جریان است و هر یک از دو کشور از جریانهای مخالف حمایت می کنند. در بحرانهای سوریه و یمن رقابتهای دو کشور مشهود و سرسختانه بوده است و در حوزه ای مانند لبنان این رقابتها با انعطاف بیشتر نشان داده است. در این میان به عراق به عنوان حوزه ای خاص در رقابتهای بین دو کشور می توان اشاره کرد که نسبت به حوزه های دیگر ویژگیهای متفاوتی دارد.

از نخستین سالهای دوره پس از صدام مقامات سعودی نسبت به عملکرد امریکا و به تعبیر آنها سپردن عراق به جمهوری اسلامی ایران انتقاد داشتند و قدرت گرفتن شیعیان در عراق در چهارچوبی دموکراتیک را نپذیرفتند. سعودیها بر این اعتقاد بودند که ساقط کردن حکومت صدام و ساختار جدید دموکراتیک به معنی تبدیل کردن عراق به متحدی مهم برای ایران در منطقه است. بر این اساس بود که رویکردی منفی و تخریبی در عراق اتخاذ کردند و به تداوم بی-ثباتی و بحران در عراق برای تغییر ساختار قدرت در این کشور چشم دوختند. اما عراق به رغم مواجهه با بحرانهای مختلف که جدی ترین آنها داعش بود توانست از فروپاشی نجات یابد، هر چند که با چالشهای بسیاری روبروست.

در حالی که عراق در حال غلبه بر داعش و مبارزه برای آزادسازی آخرین سرزمینهای در کنترل این جریان تروریستی است، عربستان تحت زعامت سلمان نیز به تغییر جدی رویکرد خود در عراق دست زده است. در طول ماههای اخیر رفت و آمدها و تعاملات سیاسی و دیپلماتیک بین مقامات عراقی و سعودی بسیار توسعه یافته است که از مهمترین آنها سفر نخست وزیر و وزیر کشور عراق و همچنین مقتدی صدر به عربستان و سفر وزیر خارجه عربستان به عراق بوده است. ضمن اینکه روابط اقتصادی بین دو کشور نیز در حال توسعه است و رایزنیهای بسیاری برای افزایش تعاملات تجاری طرفین در جریان است. این تغییر رویکرد مورد توجه بسیاری از تحلیلگران مسائل منطقه بوده و عمده تحلیلها بر این نکته تاکید دارند که عربستان سعی دارد تا با گسترش روابط و همکاریهای خود با طرف های عراقی به کاهش نفوذ ایران در عراق مبادرت نماید. با این حال و به رغم تمام تحلیلها مقامات ایرانی تعامل عراق با عربستان را موضوعی مربوط به عراق دانسته که بر اساس منافع و ترجیحات رهبران عراق صورت می گیرد و این تعاملات را عاملی برای دوری عراق از ایران تصور نمی کنند.

عراق در طول سالهای پس از 2003 به حوزه ای برای رقابت و منازعه بین ایران و عربستان تبدیل شده بود و به صورت دقیقتر رویکرد منفی و تخریبی عربستان در عراق و تلاش برای جلوگیری از بهبود روابط تهران و بغداد باعث شد تا بی ثباتی و بحران در عراق افزایش یابد. حال با تغییر رویکرد سلبی و تحریمی عربستان به رویکردی ایجابی و مشارکتی عراق در روابط تهران و ریاض چه مفهومی خواهد یافت؟ شاید مهمترین تغییر قابل انتظار این باشد که با دگرگونی رویکرد عربستان، سطح بی ثباتی و چالشهای درونی عراق کاهش یابد و این موضوع برای ایرانی که به دنبال بهبود ثبات در عراق است و برای آن هزینه می دهد در وهله نخست نتیجه نامطلوبی محسوب نمی شود. ضمن اینکه رویکرد ایجابی عربستان می تواند به مشارکت و کنش مثبت اهل سنت عراق در قبال ساختار قدرت منجر شود و تنشهای شیعی- سنی در عراق را کاهش دهد. با این حال حضور عربستان در عراق می تواند رقابتهای سیاسی بین تهران و ریاض را افزایش دهد و ایران را با رقیبی جدی مواجه کند. در نتیجه حضور عربستان می تواند برخی شکافها و جناح بندیهای جدید در ائتلافهای سیاسی ایجاد نموده و با افزایش پیچیدگیها ایران را بادشواریهای نوینی در عراق مواجه نماید.

در پایان می توان گفت حضور و نقش آفرینی عربستان در عراق به رغم داشتن مشکلاتی برای ایران و تغییر فضای سیاسی عراق، در صورت داشتن راهبردی صحیح می تواند نتایج مثبت قابل ملاحظه ای نیز برای ایران داشته باشد. به عبارت دیگر در شرایط عراق پس از داعش و در وضعیتی که عربستان به تغییر رویکرد خود در عراق مبادرت کند، ایران بایستی به اصلاحاتی در راهبردهای گذشته خود در جهت انطباق با شرایط جدید دست بزند. در این راستا در دو سطح تعدیلاتی لازم است تا ایران بتواند نتایج بهتری کسب کند. یکی در سطح داخلی یا ملی عراق است که در آن عراق از عرصه منازعه به عرصه ای برای مشارکت همزمان و رقابتهای ایران و عربستان تبدیل می شود. اما سطح مهم دیگر سطح منطقه ای است که شاید تمرکز بر آن بتواند نتایج مفیدی بر منافع منطقه ای ایران در پی داشته باشد. به عبارتی شاید ایران بتواند هزینه های و مشکلات احتمالی ناشی از مشارکت ریاض در عراق را با منافع منطقه ای ناشی از بهبود روابط ریاض و بغداد تا حد زیادی پوشش دهد. بدین معنی که ایران از عراق به عنوان پلی برای همکاری و گسترش تعاملات و همکاریها با جهان عرب و اهل سنت منطقه استفاده کند. در واقع به رغم پیچیدگی و دشواری شرایط عراق برای تهران، عراق می تواند به الگوی مناسبی برای همکاری و رقابت توامان ایران و رقبای عربی آن در منطقه تبدیل شود؛ همکاری برای ایجاد ثبات و ممانعت از گسترش ناامنی و بی ثباتی و رقابت برای توسعه نفوذ سیاسی و اقتصادی. ضمن اینکه در تحلیل نهایی همگرایی مذهبی و تعاملات اجتماعی بین مردم ایران و عراق می تواند به عنوان تضمینی برای تداوم روابط دو کشور همسایه باشد.

 
این مطلب برای نخستین بار در وب سایت «اینترنشنال» منتشر شده است.
سلام پرواز
خیرات نان
بلیط اتوبوس
تبلیغات تابناک
اشتراک گذاری
برچسب منتخب
# ماه رمضان # عید نوروز # جهش تولید با مشارکت مردم # دعای روز هجدهم رمضان # شب قدر