در این سیاست، مو به مو پا جای پای عربستانی ها گذاشته‌ایم!

کشور عربستان به رغم آب و هوای خشک و بیابانی تا همین یک دهه گذشته، کشتزارها و مزارع کشاورزی متعددی را در خود جای داده و در تولید بسیاری از محصولات کشاورزی مثل خرما و گندم در جهان پیشتاز بود. گزارش های جدید در مورد وضعیت منابع آب عربستان گویای آن است که امروزه و به دلیل یک دوره بهره برداری بی رویه از منابع آب زیرزمینی، عربستانی ها را در تأمین و مصرف آب با مشکلات جدی رو به رو کرده است.

به گزارش «تابناک»؛ چشمه ها و سفره های آب زیرزمینی کشور عربستان که برای هزاران سال منبع اصلی تأمین آب این کشور بود و به واسطه آن عربستان به ششمین صادر کننده گندم در جهان تبدیل شده بود، در سال های اخیر، تحت تأثیر برداشت بی رویه از آبخوان های زیرزمینی و حفر چاه های عمیق فراوان به کلی ناپدید شدند.

پایگاه خبری «revealnews»، در این باره می نویسد: بهره برداری بی رویه از منابع آب زیرزمینی، شرایط را برای عربستان به قدری دشوار کرد که کشاورزی تا مرز فروپاشی کامل پیش رفت و مسئولان سعودی را مجبور به تشکیل کارگروه ویژه برای بررسی مشکل و راهکار خروج از بحران کرد.

در همین راستا، وزارت آب عربستان در سال 2015 یک بانکدار سعودی به نام «الی الهادج» را مسئول بررسی ویژه بحران آب کرد؛ بررسی هایی با بهره گیری از مشاوران و متخصصان معتبر جهانی در نتیجه صدور پروانه های فراوان بهره برداری بدون نظارت و بی رویه کشاورزان سرمایه دار از منابع آب زیرزمینی و تخلیه سفره های آب زیرزمینی از این طریق را عامل اصلی مشکل پیش آمده معرفی کرد.

شرایطی که گفته می شود، در یک بازه زمانی 25 ساله، حجم آبی معادل کل آب دریاچه ایری (یکی از بزرگترین دریاچه های جهان) را از سفره های زیر زمینی کشور عربستان استخراج و به مصرف رساند؛ دریاچه ای که در مرز آمریکا و کانادا قرار گرفته و 25 هزار کیلومتر مربع وسعت دارد.

در گزارش تکان دهنده الهادج آمده است، سیاست های آبی عربستان سعودی در دهه های اخیر به شکل باور نکردنی طبقه حاکم را ثروتمند کرد و به خالی شدن سفره های آب زیرزمینی منجر شد. ترکیب آب و پول مادامی امکان آبادانی زمین را فراهم می کند که پول یا آب تمام نشود و حالا برای عربستان این آب است که تمام شد.

در ادامه این گزارش به منطقه تیماء (واحه ای بزرگ با پیشینه سکونت طولانی که در شمال شرق عربستان و مسیر مدینه به دمه قرار دارد)، اشاره شده است که کارگروه بررسی بحران آب در سال 2011 بزرگ ترین سفره های آب خشک شده را در این منطقه پیدا کرد؛ منطقه ای که در روزگاران طولانی سرسبز بود و برای هزاران سال، میزبان سکونتگاه های انسانی بود و آثاری باستانی مربوط به 2500 سال در آنجا یافت شده است.

حاکمان عربستانی که در دهه های گذشته به صادرات مواد غذایی از جمله گندم افتخار می کردند، مدتی است دریافته اند که آن توفیق چیزی جز سراب نبوده و حالا برای تغذیه جمعیت 30 میلیونی خود، به رغم پهناور بودن کشور، کاملا نیازمند واردات محصولات غذایی هستند.

در گزارش «revealnews» با اشاره به شباهت ها میان شرایط دهه های گذشته، بهره برداری آب در عربستان با کشاورزی کنونی در ایالت کالیفرنیای آمریکا به مسئولان آمریکایی گوشزد شده است که هم اینک در این ایالت نیز بهره برداری بی رویه از منابع آب زیرزمینی وجود دارد و تا کنون 65 درصد این منابع با هدف افزایش تولیدات کشاورزی به پایان رسیده است؛ منابع از دست رفته ای که اندیشمندان آمریکایی اعتراف می کنند، حتی اگر بهره برداری از آنها هم اکنون به طور کامل قطع شود نیز امکان بازگشت به شرایط گذشته کار آسانی نیست.

مرکز تحقیقات هیدرولوژی ناسا در دسامبر 2015 در مورد شرایط منابع آب کالیفرنیا اعلام کرد،  این منابع به سرعت در حال ناپدید شدن هستند. با این حال، شرایط کالیفرنیا به مراتب از عربستان بهتر است، زیرا عربستانی ها بیشترین بهره برداری خود را از منابع باستانی انجام دادند، ولی در کالیفرنیا منابع آب تجدید شونده مثل رودها، دریاچه ها، برف و باران و... هنوز وجود دارد.

این گزارش تکان دهنده که تحت عنوان درس هایی رازآلود از مدیریت منابع آب عربستان برای کالیفرنیا در سال 2015 در «revealnews» منتشر شد، بیشتر از آنکه هشداری برای آمریکایی ها باشد، هشداری تکان دهنده و جدی برای مسئولان و مدیران ایرانی است.

مروری بر وضعیت کنونی منابع و مصارف آب در ایران نیز به خوبی تکرار خطاهای گذشته شاهزادگان سعودی را اثبات می کند. نقد شاهزداگان سعودی در کلام و تقلید از سیاست های خطای آنها در عمل به ویژه در مصرف آب، می رود تا ایران را نیز چون عربستان سعودی به بیابانی بی آب و علف و محتاج مواد غذایی وارداتی تبدیل کند.

در بسیاری از دشت ها و مراتع ایران نیز که تا چند دهه پیش کشاورزی وجود نداشت، درست مثل شرایط گذشته عربستان و به لطف ورود تکنولوژی های جدید آب از اعماق زمین تا تپه های مرتفع پمپاژ می شود و حضور سرمایه داران پر نفوذ و تازه به دوران رسیده در عرصه کشاورزی، نه تنها به قربانی شدن کشاورزان سنتی کمک کرده بلکه  بهره برداری بی رویه از منابع آب زیرزمینی کشور را نیز تشدید کرده است.

محمد درویش، مدیر کل دفتر مشارکت های مردمی محیط زیست در رابطه با خطاهای ایرانی در بحث مدیریت منابع آب معتقد است: اقدامی که عربستانی ها با منابع آب زیر زمینی خود در دهه های گذشته انجام دادند، دقیقاً مثل کاری است که در سال های گذشته و در ایران با دشت کربال، مرودشت، فسا، کازرون و جهرم انجام شد و درست مثل جنایتی است که در حق حوضه آبریز زاینده رود و ارومیه روا شد؛ مجموعه اقداماتی که همچنان در دشت ها و حوضه های آبی دیگر مثل جازموریان، خراسان، قزوین و ساوه با جدیت و بدون لحاظ کردن تبعاد سنگین آنها ادامه دارد.

با تفاسیری که رفت، در رابطه با منابع و مصارف آب ایران، اکنون مسئولان دو راه بیشتر ندارند؛ یا با عبرت گرفتن از سیاست های نادرست شاهزادگان سعودی و بازبینی دوباره نحوه بهره برداری از منابع آب، کشاورزی ایران را مطابق با استانداردهای جهانی ساماندهی کنند و یا اینکه منتظر بمانند تا ایران نیز چون عربستان سعودی تبدیل به بیابانی بی آب و علف و محتاج مواد غذایی وارداتی شود؛ شرایطی که البته با توجه مشکلات مالی در ایران به مراتب اسفناک تر از عربستان خواهد بود.