بازدید 5777
خلیج فارس و قلمروسازی های غیرقانونی امارات
*رضا رحیمی
امارات متحده عربی در سال های اخیر تلاش های فراوانی برای قلمروسازی در خلیج فارس را در دستور کار خود قرار داده است که نمونه آخر آن در هفته گذشته و با تصرف چند جزیره یمنی انجام شد. مجموعه تلاش های امارات برای تصاحب حداکثری منافع و فضاهای آبی خلیج فارس که ریشه در علایق تاریخی کشورهای ساحلی برای تصرف منابع آبی دارد، اگر به خوبی پاسخ داده نشود، در آینده خسارت های سنگینی را متوجه سایر کشورهای ساحلی از جمله ایران خواهد کرد.
در ادامه تلاش می شود تا ضمن تشریح مفهوم قلمروسازی و دلایل شکل گیری آن به مجموعه تلاش های امارات برای تصرف حداکثری منافع در خلیج فارس و اقدام های راهگشایی که باید در دستور کار مسئولان قرار گیرد اشاره شود.
برای شروع باید تأکید کرد که دریاها و منافع فراوانی که درون خود نهفته دارند، در دو قرن اخیر توجه بسیاری از قدرت های جهانی و کشورهای ساحلی را به خود جلب کرده است. علت این مهم نیز آن است که این فضاها ارزش ژئوپلیتیکی و ژئواستراتژیکی بالایی دارند و قدرت و وزن ژئوپلیتیکی قابل ذکری را به کشورهایی که مساحت بیشتری از دریاها را در اختیار دارند، می بخشند.
به همین دلیل از نیمه دوم قرن بیستم و به ویژه چند دهه پایانی آن، دریاها و قلمروسازی در آن برای کشورهای ساحلی و قدرت های دریایی اهمیت بالایی یافت و این کشورهای تلاش های زیادی را برای تصاحب هرچه بیشتر فضاهای دریایی به کار بستند.
اکنون و در حالی که سال ها از کشف و تصرف سنتی فضاهای دریایی گذشته است و این روزها دیگر روندهای پیشین مالکیت فضاهای دریایی منقضی شده است، اما هنوز میل کشورهای ساحلی برای قلمروسازی دریایی وجود دارد و این کشورها روش های جدیدی برای تصاحب دریا و منافع آن دنبال می کنند.
امروزه کشورها می کوشند تا آنجا که ممکن است، از موقعیت ها و پدیده های جغرافیای درون بستر دریا برای افزایش دامنه تسلط خود و قلمروسازی در دریا کمک بگیرند.
یکی از فضاهای دریایی که از دیرباز تلاش و رقابت ها برای تصاحبش وجود داشته و هم اینک نیز ادامه دارد، خلیج فارس است؛ خلیج فارسی که برخی از راهبردپردازان از آن به عنوان کانون انرژی و قدرت جهان نام می برند.
خلیج فارس که در حاشیه خود هشت کشور مستقل را می بیند، از دیرباز صحنه رقابت های دریایی بوده است و هم اینک نیز اختلاف و رقابت بر سر تصاحب منافع آن ادامه دارد.
در بین کشورهای خاورمیانه امارت را باید از جمله پیشتازان عرصه قلمروسازی معرفی کرد؛ کشوری که در چند سال اخیر اقدام هایی را در زمینه قلمروگستری در خلیج فارس انجام داده و همچنان نیز در میان سکوت همسایگان و همراهی برخی متحدان به کار خود با روش های جدید ادامه می دهد.
اقدام نخست امارات در قلمروسازی جدید در خلیج فارس را باید احداث جزایر مصنوعی دانست که اغلب در سواحل دبی انجام می شود و تاکنون نیز پیشرفت های قابل ذکری داشته است؛ اقدامی جدا از ایجاد فرصت های جدید سرمایه گذاری برای این کشور در صورت مسکونی و اقتصادی شدن این جزایر بر مساحت دریای سرزمینی و سایر مناطق دریایی این کشور از خلیج فارس خواهد افزود.
اقدام دیگر این کشور در قلمروسازی زیرکانه را بر اساس منافع ملی دنبال می شود باید تغییر خط مبدأ دریایی از روش عادی به روش خط مبدأ مستقیم عنوان کرد که باعث شد حجم قابل توجهی از آب های خلیج فارس در بخش جنوبی به حاکمیت مطلق این کشور اضافه شود و اعتراض قابل ذکری نیز به آن از سوی سایر کشورها نشد.
جدا از دو اقدام گذشته امارات که به دلیل گذشت زمان تا حدود زیاد به دایره حقوق عرفی بین الملل پیوسته است، این کشور در تازه ترین اقدام های دریایی خود در راستای قلمروسازی دست به روش جدید دیگری زده است.
امارات رسماً ظرف چند هفته گذشته با برقراری پروازهای هوایی از ابوظبی به جزیره تحت تصرف «سقطری» یمن و اعطای تابعیت اماراتی به ساکنان این جزیره از نقش نظامی خود در ائتلاف عربی برای اجرای نقشه اشغال برخی جزایر یمن سوء استفاده کرده است.
امارات همچنین به اهالی جزیره «سقطری» و سه جزیره «درسه»، «سمحه» و «عبدالکوری» و دو جزیره صخره ای دیگر که در ساحل اقیانوس هند در نزدیکی خلیج عدن 350 کیلومتری جنوب شبه جزیره عربی قرار دارند، تابعیت داده است.
این جزایر که به دلیل بهره مندی از مزایای خاص تنوع بیولوژیک دارای ثروت منحصر به فرد هستند، در میان سکوت دوباره کشورهای همسایه خلیج فارس به امارات ملحق شده است و عرصه جدیدی از قلمروسازی از سوی امارات را به نمایش گذاشته است؛ تلاشی که با سوء استفاده از شرایط بحرانی کشور یمن و مشکلات فراوانی که مردم این کشور در آن گرفتار هستند، دنبال می شود.
یادداشت حاضر تلاش دارد تا ضمن بر شمردن روش های مختلفی که امارات با کمک از آنها به قلمروسازی در خلیج فارس دست زده است، همچنین روش های مقابله با آن را بر شمرد.
توجه و رصد قلمروسازی کشورهای ساحلی خلیج فارس از آن جهت مهم است که بتوان به موقع واکنش مناسب، لازم و منطقی را در برابر این فعل و انفعال ها انجام داد.
اعتراض مداوم به این اقدام از سوی کشورهای دیگر مثل ایران سبب می شود تا این قلمروگستری ها حالت عرف به خود نگیرد و در فرایند گذر زمان به حق غیرقابل بازگشت این کشور تبدیل نشود؛ نکته مهمی که گویا در میان مسئولان کشور ایران زیاد به آن توجه نمی شود.
در مورد جزایر مصنوعی مهم ترین اعتراضی که می توان اظهار کرد، هشدار به پیامدهای زیست محیطی است که متوجه خلیج فارس است. ساخت جزایر مصنوعی از سوی امارات نه تنها رفته رفته از مناطق دریایی سایر کشورها از جمله ایران خواهد کاست، بلکه خسارت های جبران ناپذیری را بر محیط زیست خلیج فارس وارد می کند و صد البته میادین نفت و گاز امارات را افزایش خواهد داد.
همانطور که آمد، اقدام دیگر امارات تعیین خط مبدأ مستقیم در مرز ساحلی ابوظبی است که این خط سبب شده تا محدوده دریای سرزمینی امارات بیش از حد به میدان نفتی و گازی سلمان ایرا نزدیک شود و از آنجا که هنوز مرز دریایی ایران و امارت تعیین نشده است، این ادعاها و قلمروسازی ها اگر جنبه رسمی به خود بگیرید، در آینده ودر صورت توافق دو کشور قطعاً خسارت های سنگینی را متوجه ایران خواهد کرد.
برای این منظور نیز ایران باید به ترسیم خطوط مبدأ مستقیم امارات آن هم در شرایطی که خط مبدأ عادی پیشتر به کار ررفته و لزومی بر خط مبدأ مستقیم به دلیل مضرس نبودن سواحل نیست، تأکید کند.
در مورد تلاش جدید امارات برای تصرف جزایر یمنی نیز اگرچه مستقیماً منافع ایران تهدید نمی شود، اما این اقدام همانطور که در متن آمد بر وزن و قدرت ژئوپلیتیک امارات خواهد افزود و به همین دلیل اعتراض ایران در مجامع بین الملل سبب خواهد شد این اقدام از قاعده عرف خارج شود و در ادامه ادعاهای جدیدی را برای اماراتی ها به همراه نیاورد.
*دانشجوی دکتری جغرافیای سیاسی دانشگاه تهران
