بازدید 13175
پیدا و پنهان روابط ایران و روسیه
گفت و گو با مهدی سنایی سفیر ایران در مسکو
مهدی سنایی 48ساله بیش از سه سال است که در مقام عالی‌ترین نماینده جمهوری اسلامی ایران در فدراسیون روسیه ، سکان‌داری اجرای سیاست‌های راهبردی کشورمان در یکی از موثرترین و پیچیده‌ترین کشورهای جهان را عهده‌دار است . او در شرایطی به این مقام در سرزمین تزارها برگزیده شد که مذاکرات هسته‌ای و گشایش روابط ایران و غرب، چشم‌انداز بهبود مناسبات با روسیه را پیچیده و سخت می‌کرد.
اما کارنامه عملکرد سفارت ایران در روسیه نشان می‌دهد که عملکرد او بسیار مثبت و درخشنده بوده است. شاید رمز و راز این موفقیت را باید از نوجوانی و عنفوان جوانی سنایی جست‌وجو کرد؛ آنجایی که مهدی جوان در فضای جنگ تحمیلی مشارکت کرد و به درجه جانبازی نیز نایل شد؛ درجه‌ای که نشانه آن هنوز بر پیشانی سنایی دیده می‌شود. با اینکه پدر او از مکنت مالی لازم برای دور کردن فرزندش از جنگ برخوردار بود ولی او را به جبهه‌ها اعزام کرد تا از همان زمان، مسئولیت‌پذیری و مشارکت اجتماعی را به‌خوبی بیاموزد.
سنایی بعد از جنگ به ادامه تحصیلات پرداخت و از همان آغاز به کار، علاقه خود به فعالیت در حوزه اوراسیا را نشان داد. از همین رو مدتی را به‌عنوان رایزن فرهنگی ایران در قزاقستان و سپس روسیه مشغول به کار شد. سپس به ایران برگشت و به‌عنوان دانشیار روابط بین الملل در دانشکده مطالعات جهان دانشگاه تهران فعالیت کرد. او که به زبان های انگلیسی ، روسی و عربی نیز تسلط دارد در عرصه سیاسی به‌عنوان یک سیاستمدار مستقل ، دو دوره هشتم و نهم مجلس شورای اسلامی را به‌عنوان نماینده مردم نهاوند و عضو کمیسیون سیاست خارجی و امنیت ملی مشغول به‌کار شد.
تا اینکه بعد از شروع به کار دولت یازدهم با استعفا از مجلس و پذیرش مسئولیت سفارت ایران در مسکو ، عازم روسیه شد. یکی از ویژگی‌های دوران مسئولیت سنایی در سفارت ایران در روسیه و رفت‌وآمدهای متعدد سیاسی ، تجاری امنیتی و نظامی مقامات کشورمان به روسیه بوده است. در همین راستا در ماه مارس(فروردین) دکتر حسن روحانی رییس‌جمهوری کشورمان در راس هیاتی عالی‌رتبه عازم روسیه خواهد شد تا مذاکراتی را با طرف روسی داشته باشد. انتظار می‌رود این سفر نیز مانند دیگر نشست‌های مقام‌های ارشد ایران و روسیه مقدمه‌ای برای تعمیق بیشتر روابط دو کشور شود. «قانون» به بهانه این سفر در گفت‌وگو با دکتر سنایی، زوایای مختلف روابط دو کشور را مورد بحث و بررسی قرار داده است.
با توجه به گسترش و توسعه مناسبات دو كشور طي سه سال اخير ، مهم‌ترین دستاوردهای به‌دست‌آمده در اين مدت به نظر شما چه مواردي بوده است؟
طی بیست‌وپنج سال گذشته ما همیشه رابطه خوبی با روسیه داشته‌ایم، اما در برخی شرایط میزان این تعاملات افزایش و در برخی شرایط کاهش پیدا کرد. دولت یازدهم به‌صورت واقع‌بینانه درصحنه بین‌المللی رفتار کرد و روابط با روسيه نیز بر اساس واقعیت‌های موجود در سياست خارجي كشورمان توسعه يافت. در این شرایط، چندین عامل در تعمیق روابط تهران و مسکو طی چهار سال گذشته اهمیت خاصی داشته‌اند:
جناب آقای دکتر روحانی و مجموعه دولت، روابط ایران و روسیه را مهم می‌دانند و بر تقویت همکاری‌های دو کشور در ابعاد گوناگون اقتصادی، علمی و فرهنگی تاکیددارند. آمار رفت‌وآمدهای سطح بالا بین دو کشور طی سه سال گذشته جالب‌توجه است.دیدارهای متعدد و متقابل و همچنین سفر جناب آقای پوتین به تهران و دیدار ایشان با مقام معظم رهبری و ریاست محترم جمهوری و سفرهای جناب آقای دکتر روحانی به روسیه حاکی از اراده رهبران دو کشور بر ارتقای روابط ایران و روسیه بوده است.در تعاملات سیاسی افزایش سطح رایزنی‌ها موجب شده است به تعبیر مقامات روسیه روابط دو کشور از جهت کمی و کیفی دچار تحول مثبت شود؛ به شکلی که در هیچ دوره‌ای، روابط دو کشور چنین نبوده است.هم اعتماد متقابل در مقایسه با قبل افزایش‌یافته است و هم تاثیر منفی عامل سوم کاهش‌یافته است.
در حال حاضر دیالوگ سازنده‌ای میان روسای جمهور دو کشور شکل‌گرفته است و با اقدامات و پیگیری‌های انجام‌شده در جهت تسهیل همکاری‌ها و رفع موانع، شاهد حل بسیاری از مشکلات با استفاده از فضای مناسب پدید آمده هستیم.یکی از ویژگی‌های روابط در سال‌های اخیر مساله محور شدن آن و پرداختن همه‌جانبه به حل‌وفصل آن‌ها بوده است، ازجمله به‌تدریج روند نزولی روابط تجاری دو کشور متوقف و در حال حاضر شاهد ارتقای همکاری‌های اقتصادی و تجاری هستیم. درزمینه های علمی، فن‌آوری و فرهنگی نیز ساختارهای جدیدی برای تعاملات منظم دو کشور شکل گرفت. تحولات نوینی هم در همکاری‌های فنی – دفاعی دو کشور ازجمله تحویل سامانه اس ۳۰۰ روی داد که پیش‌ازاین سابقه نداشت. توافق هسته‌ای بر توسعه هر چه بیشتر روابط ایران و روسیه و رفع برخی از موانع مهم در این روابط تاثیر قابل‌توجهی نهاد. درزمینه اسناد روابط طی سه سال گذشته اسناد و موافقت‌نامه‌های موردنیاز و حتی برخی که سال‌ها روی میز بودند، امضا شد و زمینه تسهیل روابط را فراهم کرده است.
به‌علاوه تحولات سریع منطقه به‌ویژه در مقابله با تروریسم و افراط‌گرایی در سوریه، تقویت همکاری چندجانبه درباره این معضل منطقه‌ای را ضروری نمود. تهران و مسکو رویکرد حمایت از دولت قانونی سوریه و مقابله با تهدید مشترک تروریسم را در دستور کار قراردادند. در مرحله بعدی، طرفین تلاش‌های مشترکی را برای حفظ آتش‌بس و پیشبرد روند سیاسی سوریه دنبال کردند.
مهم‌ترین پرونده سياست خارجي ايران طي سال‌های اخير، توافق هسته‌ای و امضاي برجام بوده است. روسیه در تحقق برجام و اجرایی شدن آن چه نقشي داشته است؟
در گذشته هرچند مسكو در برخی مقاطع با فشارهای تحريمی غرب علیه برنامه هسته‌ای ایران همراه شد، اما در تخفيف يا تاخير در برخی فشارها نیز موثر بود و نقش تعدیل‌کننده داشت. روسیه طی همه‌سال‌های گذشته، پيوسته بر حق برخورداري ايران از انرژي صلح‌آمیز هسته‌ای ازجمله غنی‌سازی اورانیوم تاكيد كرد و ساخت نیروگاه اتمی بوشهر را علی‌رغم فشارها و تاخیرها به پایان رساند. مسكو خواهان حل‌وفصل مسائل پیرامون برنامه هسته‌ای کشورمان صرفا از طريق ديپلماسی بود.با چنین نگاهی، هرگونه پيشرفت در حل‌وفصل مسالمت‌آمیز برنامه هسته‌ای، کمکی برای تقویت ثبات و امنيت در مناطق پيرامونی روسيه دانسته می‌شد.
اما در دوران اخیر و در مذاکرات هسته‌ای که همزمان با دولت یازدهم بود، روسیه نقشی کاملا مثبت داشته است. علی‌رغم برخی زمزمه‌های مخالفی که در میان برخی تحلیلگران در داخل روسیه وجود داشت، دولت این کشور در طول مذاکرات نقش فعالی داشت و از امضای برجام استقبال کرد. روسیه در این دوران دو سند مهم با ایران امضا نمود که دربردارنده چشم‌انداز کلی همکاری‌های هسته‌ای دو کشور است.دیگر اینکه مسکو برای اجرایی شدن برجام، ازجمله تبادل اورانیوم نقش ویژه و مساعدی ایفا نمود.
خریداری آب‌سنگین ایران و امضای سند برای بازطراحی سایت فردو و تولید ایزوتوپ‌های پایدار و همچنین امضای سند نقشه راه همکاری‌های هسته‌ای دو کشور ازجمله همکاری‌های دیگری است که روسیه با ایران داشت؛به شکلی که از سوی جمهوری اسلامی ایران بارها از این کشور برای همراهی در شکل‌گیری توافق و اجرایی شدن آن تشکر شد. از سوی دیگر برخلاف برخی تصوراتی که وجود داشت، در دستگاه دیپلماسی پس از امضای برجام نه اینکه روابط با روسیه مورد کم توجهی قرار نگرفت بلکه موج جدیدی از همکاری ها میان دو کشور رقم زده شد.مسئولین دو کشور تلاش کردند از فرصت رفع محدودیت ها به ویژه در حوزه اقتصادی و بانکی استفاده کنند و گام های بلندی برای ارتقای همکاری های دو کشور بردارند.
طي سال‌هاي اخير توسعه روابط اقتصادی و تجاری در دستور كار دو کشور قرار داشته است؛ گسترش اين روابط را چگونه مي بينيد؟ با استمرار همین روند، روابط اقتصادي دو كشور شاهد چه دريچه هاي جديدي از توسعه و رشد خواهد بود؟
یکی از دستاوردهای مهم دولت در چند سال گذشته در روابط ایران و روسیه را می توان تنظیم اسناد پایه حقوقی برای بسط و تقویت روابط یا رفع موانع دانست. دست یابی به توافق هسته ای هم گام بزرگی برای گشایش فضای سیاست خارجی و تجارت خارجی کشورمان از جمله در روابط با روسیه فراهم نمود. در چنین شرایطی ساختارهایی جدیدی نیز برای گسترش همکاری های علمی، دانشگاهی و تکنولوژیک دو کشور شکل گرفتند. با امضای یادداشت تفاهم تسهیل صدور روادید و افزایش قابل توجه خطوط پرواز بین دو کشور، شاهد رشد متوالی و ۹۰ درصدی تعداد گردشگران ایرانی به مقصد روسیه و ۳۰ درصدی گردشگران روس به ایران در طی سال های ۱۳۹۴ و ۱۳۹۵ بوده‌ایم.
در بعد اقتصادی، بسیاری از موانع توسعه روابط دو جانبه که در گذشته وجود داشت، برطرف شد و سندهای متعددی امضا شده اند که تسهیل کننده و حامی روابط تجاری و اقتصادی بین دو کشور هستند. به عنوان مثال، یکی از مشکلات همکاری های اقتصادی، تعرفه های بالای گمرکی بوده که خوشبختانه اقداماتی چون کاهش و حتی حذف عوارض گمرکی در برخی اقلام مثل خرما، پسته، انواع کلم و کشمش به سرانجام رسیده و در حال حاضر اسناد استفاده ایران از کریدور سبز گمرکی امضا شده و انعقاد موافقت نامه تعرفه ترجیحی و تجارت آزاد ایران و اتحادیه اقتصادی اوراسیا مطرح است که کلیات آن طی همین روزها به تصویب شورای نخست وزیران این اتحادیه در بیشکک رسید. البته چه در زمینه کریدور سبز و چه اتحادیه اقتصادی اوراسیا باید الزامات مرتبط با آن را در داخل کشور تحقق ببخشیم که به نفع تولید کنندگان و صادر کنندگان ایرانی از این توافقات بهره‌برداری شود.
به علاوه اعطای متقابل مجوزهای لازم برای تجارت برخی محصولات بین ایران و روسیه در مواردی به نتیجه رسیده و هم چنان به دنبال افزایش این اقلام هستیم.برای اولین بار شرکت های ایرانی تولید کننده آبزیان،مواد لبنی و محصولات دامی مجوز حضور در بازار روسیه را سال گذشته دریافت کنند. مشکل ارتباطات بانکی هم با رفع تحریم ها تا حد زیادی تسهیل شده و حجم پرداخت های بانکی دو کشور تا سه برابر افزایش یافته است. به علاوه روسیه آمادگی خود را برای تأمین اعتبار چند پروژه صنعتی اعلام کرده و برخی از این پروژه ها از جمله عملیات ساخت ۴ واحد نیروگاه حرارتی در بندرعباس با مشارکت مالی و تکنولوژیک طرف روس آغاز شد. توافقات موجود آثار خود را در سال های آینده به خوبی نشان خواهد داد چنانچه آهنگ کنونی روابط حفظ شود.
افزایش هشتاد درصدی حجم تجارت میان دو کشور در سال ۲۰۱۶ واقعیتی است که توجه بسیاری از تحلیل گران روابط دو کشور را جلب کرده است.
چشم انداز همکاری‌هاي دو کشور در مسائل خاورمیانه ، به‌خصوص بحران سوریه را چطور ارزيابي مي كنيد؟
روسیه یک کشور اوراسیایی است و تقویت سیاست نگاه به شرق در شرایط جدید سیاست خارجی روسیه طبیعی است. در این چهارچوب تقویت رویکرد روسیه به خاورمیانه می تواند با توجه به نارضایتی ها از سیاست های برخی کشورهای غربی در خاورمیانه قابل توجه باشد. به‌علاوه،چنین نقشی به تقویت ارتباطات روسیه با دیگر بازیگران بین المللی در شرایط پس از بحران اوکراین و در شرایط مناقشه و تحریم با غرب، کمک کرد.
از سوی دیگر، ایران از مشارکت روسیه در تحولات منطقه‌ای خاورمیانه استقبال کرد و نقش روسیه را در راستای مبارزه با تروریسم و برقراری صلح و ثبات در منطقه حایز اهمیت می داند. ایران و روسیه از دولت قانونی سوریه حمایت می‌کنند و تهدید مشترکی به نام تروریسم در منطقه دارند.
با توجه به تلاش بازیگران مختلف منطقه ای و بین المللی برای ایفای نقش در خاورمیانه، منطقی است که مقامات ایران و روسیه تلاش خود را بر هم افزایی و تقویت همکاری قرار دهند و منافع خود را در تقابل یکدیگر ترسیم نکند.
رییس جمهور روسیه از توافق هسته ای ایران حمایت کرد؛ به این دلیل که از نظر او این موضوع می تواند به کاهش نقش‌منفی عامل سوم در روابط تهران و مسکو کمک کند. تاثیر این عامل در مقطع فعلی‌کاهش یافته و روسیه نگاه مستقل‌تری به رابطه با ایران یافته است. این نکته مثبتی است و امیدواریم این روند تداوم داشته باشد و هر چه زمان می‌گذرد روابط ایران و روسیه بیشتر تحت تاثیر ضرورت رابطه و نیاز متقابل دو کشور قرار گیرد و از عوامل جانبی کمتر تاثیر بپذیرد. این ضرورت این روزها و بارها توسط مقامات دولت روسیه نیز مورد تاکید قرار گرفته است. همکاری دو کشور در خاورمیانه و به صورت مشخص سوریه از جنبه های عمده و راهبردی روابط دو کشور بوده است.
در راستاي توسعه و پيشرفت روابط دو كشور چه مشکلات و موانعي وجود دارد؟
مشکلات و موانعی را می توان در این زمینه برشمرد. از جمله شناخت کمی که سطوح مختلف جامعه در دو کشور نسبت به طرف مقابل دارند و بخشی از آن ناشی از این است که روابط بین دانشگاه ها، مراکز فرهنگی و مراکز نشر و اطلاع‌رسانی بین دو کشور ضعیف و بیش تر از طریق زبان های دیگر است. به‌طور کلی جامعه اطلاع رسانی دو کشور از یک دیگر دور است. در ایران مشکل کلیشه های تاریخی وجود دارد که خاطرات تلخ را یادآوری می‌کند؛ در حالی‌که در این کلیشه نمی توان ماند. روسیه امروز و ایران امروزی نیز تفاوت فراوانی با صد و دویست سال پیش دارند.در روسیه مشکل کمبود شناخت از ایران معاصر وجود دارد که البته طی سال های گذشته اندکی بهبود یافته است.
دیگر مشکل مهم، تفاوت بین ساختارهای اجتماعی و اقتصادی دو کشور است. این تفاوت ساختارها گاهی کار را دشوار می کند ولی نباید این برداشت ایجاد شود که کار نشدنی است.
مشکل دیگر این است که روابط دو کشور، زیادی دولتی است و ضرورت دارد که این روابط از سطح دولتی فراتر رود و سازمان های مردم نهاد دو کشور با یک دیگر در همه زمینه های اقتصادی، فرهنگی، علمی و دانشگاهی ارتباط گسترده تری داشته باشند. البته بخش گردشگری در حال حاضر بین دو کشور فعال شده است و می تواند این ارتباطات مردمی در دیگر بخش ها نیز شکل بگیرد.
نکته دیگر این که در حوزه اقتصادی از فضایی که پدید آمده است باید برای تقویت صادرات ایران به روسیه استفاده شود. در واقع پتانسیل های صادراتی کشور با هدف صادرات به روسیه تنظیم شود.
توافقات و تفاهمات ایجاد شده بین دو کشور فضایی را ایجاد کرده تا صادرات ایران به روسیه به شکل جدی افزایش یابد ولی این مهم منوط به این است که بخش خصوصی با حمایت دولت در این زمینه به شکل جدی ورود کند.در عصر این صورت با وجود رشد حجم کلی مبادلاتی کشور سهم صادرات ایران افزایش جدی نخواهد داشت.
دیگر موضوع مهم اینکه، از ظرفیت ترانزیت ایران برای روسیه و دریای سیاه و اروپا از مسیر روسیه چندان استفاده نمی‌شود. در حال حاضر کریدور شمال - جنوب خیلی به واقعیت نزدیک شده است و واقعا باید به این موضوع توجه اساسی شود. یک مسیر راه آهن باقی مانده به طول 160 کیلومتر میان رشت و آستارا، پانزده سال معطل باقی مانده که در صورت احداث، خليج فارس و دریای عمان را از طریق ریل به روسیه و اروپا وصل می کند. خوشبختانه بخش ریلی میان آذربایجان و ایران در حال اتمام است. یک مجموعه گسترده از شبه قاره هند و کشورهای خلیج فارس تا آسیای میانه و قفقاز می توانند از این کریدور استفاده کنند.
لذا لازم است به کریدور شمال – جنوب نگاه استراتژیک داشته باشیم و هر چه سریع تر تکمیل شود.برخی پروژه ها مانند این کریدور،همکاری های دو کشور در عرصه انرژی و تقویت توان صادراتی ایران به روسیه و ایجاد درآمد و اشتغال از این طریق از جمله طرح های راهبردی است که نیاز به توجه ویژه دارد.
در پاسخ یکی از سوالات همین مصاحبه گفتید که تاثیر منفی عامل سوم بین دو کشور کاهش پیدا کرده است . آیا بر این اساس می توان نتیجه گرفت که تلاش نخست وزیر رژیم صهیونیستی در ترغیب ريیس‌جمهوری روسیه بر همکاری علیه ایران که در دیدار روز پنج شنبه دو طرف صورت گرفت ، چندان راه به جایی نخواهد برد؟
از آنجا که توسعه روابط ایران و روسیه ناشی از اراده قوی مسئولین دو کشور و خواست دو ملت است، عوامل ثالث نمی توانند آن را دچار چالش جدی کنند. البته تلاش طرف‌های ثالث برای تاثیرگذاری بر روابط دوجانبه ایران و روسیه وجود داشته و همچنان پابرجاست، اما موضوع مهم آنست که تاثیرپذیری روابط دو کشور از این‌گونه تلاش ها کاهش یافته زیرا روابط ایران و روسیه بر پایه منافع مشترک و مقابله با تهدیدات مشترک شکل گرفته است. سخنان نخست وزیر رژیم صهیونیستی در مصاحبه مطبوعاتی در مسکو نیز در این چارچوب قابل ارزیابی است.
همکاری های ایران و روسیه در خاورمیانه دارای مبانی محکمی است و در واقع سخنان نتانیاهو نشانه استیصال این رژیم است.
این گفت و گو نخستین بار در روزنامه قانون منتشر و در سایت بازنشر شده است.
