پاسخی به مسأله «امکان تغییر رویکرد کاخ سفید به ایران» با خروج فلین

در حالی که خروج مایکل فلین از کاخ سفید ـ که روز گذشته و در پی استعفای وی به دلیل افشای ارتباطات سری او با سفیر روسیه در واشنگتن صورت گرفت ـ هم در داخل آمریکا و هم در خارج آن، مسائل بسیاری را مطرح کرده، یکی از مهمترین پرسش ها در این میان، موضوع امکان و امتناع تغییر رویکرد کاخ سفید با استعفای مشاور امنیت ملی ضد ایرانی وی است. آیا رویکرد کاخ سفید در مورد ایران در این زمینه تغییر خواهد داشت یا نه؟ پاسخ کوتاه این است: هم آری و هم خیر.

به گزارش «تابناک»؛ اثرات خروج مشاور امنیت ملی ضد ایرانی ترامپ از کاخ سفید بر سیاست های دولت جدید آمریکا بر ایران را از چند جنبه اساسی می توان بررسی کرد. بدون هیچ شک، یکی از مهمترین عوامل اثرگذار بر رویکردهای سفت و سخت ترامپ در مورد ایران در کمتر از یک ماه ریاست جمهوری وی، مایکل فلین بوده است؛ هرچند تعداد چهره های ضد ایرانی در کاخ سفید در حال حاضر اندک نیست.

مایکل فلین به عنوان مشاور ارشد امنیت ملی ترامپ و نزدیک ترین چهره به دفتر کار ترامپ در کاخ سفید از اثر گذاری زیادی بر تصمیمات رئیس جمهور و سیاست گذاری های وی برخوردار بود و از آنجا که به خوبی می دانیم که فلین از یک فوبیای شدید در مورد ایران رنج می برد، می توان به خوبی حدس زد که مجرا و آبشخور تصمیمات سخت ترامپ در دو هفته اول ریاست جمهوری اش در مورد ایران کجا بوده است.
این مسأله یک رستاخیز در شورای امنیت ملی آمریکا در راستای تصمیم سازی است؛ همانند آنچه در دوران کسینجر یا برژنسکی و رایس دیدیم. اکنون آنچه بیش از هر چیز باید بر آن تمرکز کرد تا آینده و نتایج سیاست های ترامپ در حوزه سیاست خارجی را تبیین نمود، نه وزارت خارجه بلکه شورای امنیت ملی است. شاید به همین دلیل است که طی تقریبا یک ماه اخیر در حوزه سیاست خارجی ترامپ، کمتر نامی که شنیده شده است، نام رکس تیلرسون وزیر امور خارجه ترامپ باشد؛ آن هم در جایی که مایکل فلین و استفن بنن، بازی گردانان اصلی سیاست های ترامپ بوده اند.

این نخستین نکته ای است که باید در پاسخ به پرسش در مورد اثر خروج فلین از کاخ سفید بر رویکردهای دولت جدید آمریکا در رابطه با ایران مد نظر قرار داد. اکنون با این زمینه کلی باید به چند مسأله اساسی اشاره کرد.واشنگتن فری بیکون که یکی از نشریات محافظه کار و دست راستی ایالات متحده است، شب گذشته در مطلبی به نقل از چند مقام ارشد آمریکایی بیان کرد: استعفای فلین و خروج او از کاخ سفید، ناشی از تلاش های مقامات دولت قبل یعنی دولت اوباما برای خفه کردن یکی از منتقدان بزرگ توافق هسته ای با ایران بوده است.

این گزارش بیان کرده که مقامات پیشین دولت اوباما که هنوز با واسطه هایی در کاخ سفید نفوذ دارند و در رأس همه آنها بن رودز، مشاور سیاست خارجی باراک اوباما، طی تلاش های اخیر خود برای زنده نگاه داشتن توافق هسته ای به عنوان میراث بزرگ دوره دوم باراک اوباما ـ که آن را به دلیل اهمیتش Obamacare دور دوم نیز می داند ـ در حال دست و پا کردن اسنادی برای خارج کردن مایکل فلین، ضد ایرانی ترین چهره در کاخ سفید و از منتقدان اصلی توافق هسته ای با ایران هستند.

صرف نظر از اینکه خود کاخ سفید طی بیانیه ای به صراحت بیان کرده که دولت و شخص ترامپ از ماجرای ارتباطات فلین با روسیه آگاه بوده و گزارش واشنگتن فری بیکون اساسا سناریو سازی برای جهت دادن به این مسأله و مرتبط کردن آن با ایران به نظر می رسد، همین مطلب، مسأله اساسی  در دل خود دارد؛ اکنون یکی از مهمترین قطعات پازل سیاست های ترامپ در مورد ایران در کاخ سفید دیگر حضور ندارد.

این مسأله می تواند اثر اساسی بر موضوع انتقادات از توافق هسته ای داشته باشد. البته پیش از این نیز دولت ترامپ تا حد زیادی به این نتیجه رسیده بود که نمی تواند مستقیم، کار چندانی در مورد توافق هسته ای  صورت دهد؛ اما به نظر، همه سناریوها و تصمیمات دولت ترامپ در این راستا بود که غیر مستقیم ایران را در مسیری تحت فشار قرار دهد که موج های آن ساحل توافق هسته ای را درنوردد. اثرگذاری مایکل فلین هم در پشت صحنه و هم جلوی دوربین رسانه ها در این موضوع انکارناشدنی است.

با خروج فلین از کاخ سفید فعلا برای مدتی سیاست های تعریف شده پیش از این در مورد توافق هسته ای احتمالا با وقفه ای اساسی مواجه خواهد شد و شاید با توجه به جایگزین های فلین در کاخ سفید، آن لبه تیز قبلی را تا حد زیادی از دست بدهد.قرار است، امروز بنیامین نتانیاهو با دونالد ترامپ دیدار کند؛ دیداری که پیش از این گفته شده بود مهمترین دستور کار آن، ایران و پراکسی ها و نایبان ایران در منطقه خاورمیانه است. البته موضوع صلح خاورمیانه و تحرکات شهرک سازی اخیر اسرائیل نیز از جمله موضوعات این دیدار است که نتانیاهو چندان علاقه ای به طرح آنها ندارد.

مارک لندر، ستون نویس نیویورک تایمز در مطلبی به خوبی اشاره کرده که استعفای فلین از کاخ سفید به شدت موضوع دیدار نتانیاهو و ترامپ را تحت تأثیر قرار می دهد. نتانیاهو با این امید روانه واشنگتن شده که فشارهای آمریکا بر ایران را دو چندان کند، ولی اکنون بزرگترین منتقد و چهره ضد ایرانی در کاخ سفید دیگر حضور ندارد.

در حالی که فلین در کاخ سفید نیست و رکس تیلرسون و جیمز ماتیس نیز هر دو در سفر دیپلماتیک - نظامی هستند، احتمالا ترامپ به همراه جرد کوشنر، مشاور خاورمیانه و داماد ترامپ،  و استفن بنون با نتانیاهو دیدار می کند. این ترکیب بیش از هر چیز می تواند موضوع و محور دیدار را از ایران به سمت ماجرای شهرک سازی های اسرائیل و صلح خاورمیانه سوق دهد.

مارتین ایندیک، فرستاده مخصوص اوباما برای صلح خاورمیانه در این زمینه می گوید: در مورد موضوعی که نتانیاهو علاقه زیادی برای صحبت پیرامون آن دارد (ایران) اکنون او بازیگر اصلی خود در کاخ سفید را در کنار ندارد. هم اکنون فلین که بازیگر اصلی طرح های نتانیاهو برای ایران بوده، استعفا داده است.

در این زمینه، می توان گفت با توجه به این مسأله احتمالا تا تعیین جانشین اصلی فلین برنامه های نتانیاهو نیز با وقفه ای اساسی روبه رو خواهد شد. این امر یعنی آنکه دوباره احتمال از دست رفتن و نادیده گرفتن بخش هایی از طرح شکل گرفته در ذهن بی بی برای ایران یا حداقل تغییر اساسی در آنها قوت می گیرد.بازگردیم به نکته نخست، یعنی بازیگری اصلی شورای امنیت ملی آمریکا در حوزه سیاست خارجی و اینکه آیا خروج فلین از کاخ سفید به معنی دوره ای آرام تر و راحت تر برای ایران است یا نه؟

پاسخ نخست: آری. مایکل فلین کسی است که باور دارد، ایران پشت بمب گذاری بنغازی لیبی است و برای مدتها همه تیم خود را مشغول آن کرده بود که سندی برای نظریه توهمی وی در این زمینه پیدا کنند. وی کسی است که می گوید، بن لادن با تهران رفت و آمد داشته و با ایران مشغول کار بر روی سلاح های شیمیایی بوده است. فلین شخصی است که اعتقاد قلبی دارد، به این که اسنادی سری در توافق هسته ای اوباما با ایران وجود دارد که اوباما نخواسته آنها منتشر شود.

قطعا خروج یک چنین شخصی از مرکز حلقه تصمیم گیری در شورای امنیت ملی کاخ سفید، می تواند تا حد بسیاری جنبه های ضد ایرانی تصمیم های ترامپ  را تعدیل کند. اکنون ذهنی که پارنویا و توهم اساسی در مورد نیات ایران داشت، دیگر جزو اثرگذاران اصلی بر سیاست های دولت جدید آمریکا نیست و در نتیجه هر شخص دیگری هم که به جای او در این مقام قرار بگیرد، ویژگی های شخصیتی فلین و رویکردهای وی به ایران را نخواهد داشت.

اما پاسخ دوم به این پرسش، خیر است. خیر به این دلیل که انتصاب شخصی مانند فلین، جیمز ماتیس یا استفن بنن را از سوی ترامپ باید در یک زمینه کلی تر نگاه کرد. بر خلاف آنچه در مورد ترامپ تصور می شود و بر خلاف نظراتی در مورد اینکه وی سلامت روانی ندارد، باید گفت که اتفاقا وی هوشمندانه تیم خود را چیده است و اهدافی که برای یک چنین چینشی در نظر داشته، قطعا تغییری نکرده و نخواهد کرد.

در واقع شخصی مانند فلین به این جهت در پست مشاور امینت ملی منصوب شده بود که با رویکردها و اهداف ترامپ همخوانی و همراهی داشته است؛ هرچند با دوزی متفاوت و زیاد. تغییر کارگزار در این ساختار ایده ای و عینی چندان به نظر مهم نیست و در نهایت احتمالا شاهد آن خواهیم بود که شخص بعدی کما بیش همین رویکردها در مورد ایران - و سایر موضوعات سیاست خارجی ترامپ - را ادامه خواهد داد، اما با منشی متفاوت تر از فلین.
چندی پیش، استفن والت نظریه پرداز روابط بین الملل در مطلبی جالب توجه در فارین پالیسی به زیبایی بیان کرده بود، آنچه جهان ترامپ و آدم های او را شکل داده است، ایده های برآمده از ذهنیت هانتینگتونی است. برخورد تمدن ها و این که تمدن اسلامی در حال غلبه بر دنیای یهودی ـ مسیحی است.

ترامپ، بنن، رودی جولیانی، فلین، پومپئو و بسیاری دیگر از ارکان حلقه دولت ترامپ با یک چنین رویکردی در کاخ سفید قرار گرفته اند و قطعا خروج یکی از این ها به معنی داخل شدن شخص دیگری با رویکردی متفاوت نیست. از این جهت که باید گفت در نهایت خروج فلین چندان تغییری در سیاست های ضد ایرانی و ضد اسلامی ترامپ ایجاد نخواهد کرد؛ هرچند جانشین وی و ویژگی های عملیاتی و شخصیت او اهمیت زیادی در شدت و ضعف این سیاست ها خواهد داشت.