قانون درباره زمان برگزاری انتخابات میاندورهای چه می‌گوید؟
«به آگاهي مردم شريف ايران اسلامي مي رساند انتخابات مياندوره اي (...) دوره مجلس خبرگان رهبري در استان هاي (...) در روز جمعه مورخ (...)«همزمان» با انتخابات (...) برگزار خواهد شد.» اين نمونه اي از اطلاعيه ستاد انتخابات وزارت كشور است. اطلاعيه اي كه نشان مي دهد در هر دوره از مجالسي كه بنا به هر اتفاقي، نماينده اي از جمع نمايندگان مجالس شوراي اسلامي و یا خبرگان رهبري كم مي شود، «اولين انتخابات رسمي»، موعد تعيين جانشين آنان خواهد بود.
به گزارش «تابناک»، در ادوار گذشته و در برگزاي انتخابات مختلف در كشور از اين دست انتخابات مياندوره اي نه در سطح گسترده، بلكه در برخی استان‌ها و شهرهايي كه مردمان آن از حضور نماينده يا نمايندگان خود در مجالس گوناگون محروم شده بوده اند، كم نداشته ايم. از مجلس شوراي اسلامي گرفته كه نمايندگان آن به دليل تصدي سمت وزارت يا معاونت و يا فوت از صندلي خانه ملت كنار رفته تا مجلس خبرگاني كه عمر منتخبان ملت به هشت سال حضور در آن قد نداده است، همگي تجربه برگزاري انتخابات مياندوره اي را داشته اند. انتخاباتی که با برگزاری همزمان آن با نزدیک‌ترین انتخابات رسمی کشور می شد حدس زد که بدون وجود قانون، از رویه ای یکسان پیروی کرده و در اولین فرصت ممکن فضا را برای تکمیل کردن صندلی های خالی مجالس فراهم می کند.
با درگذشت آيت الله هاشمي رفسنجاني رياست مجمع تشخيص مصلحت نظام، صندلي عضويت نفر اول استان تهران در مجلس خبرگان رهبري خالي ماند. اگرچه این فقدان براي مجمعی که پايان دوره پنج ساله آن، 24 اسفندماه امسال است با تعیین رییس موقت جبران می شود، اما برای مجلس خبرگانی که تنها چند ماه از تشکیل پنجمین دوره آن می گذرد، فقط با برگزاری انتخابات قابل حل خواهد بود.
انتظار سه ساله برای پر کردن یک صندلی خالی
«انتخابات میان دوره‌ای مجلس خبرگان رهبری همزمان با انتخابات یازدهمین دوره مجلس شورای اسلامی برگزار خواهد شد». این تصمیمی است که از سوی مجلس خبرگان رهبری در هفته ای که گذشت اخذ شد. تصمیمی که اگرچه طبق قانون انتخابات مجلس خبرگان، نحوه، چگونگی و اجرای آن با خود خبرگان است، اما با اعلام آمادگی برای برگزاری این انتخابات از سوی شخص وزیر کشور به نظر می رسید که آنان نیز از این آمادگی بهره برده و برای پر کردن تک کرسی خالی این مجلس، تصمیم خود را مبنی بر برگزاری انتخابات میاندوره ای همزمان با انتخابات ریاست جمهوری دوازدهم اتخاذ کنند، همانگونه كه انتخابات مياندوره اي دهمین دوره مجلس شوراي اسلامي نيز همزمان با انتخابات دوازدهمين دوره ریاست جمهوری در شهرهايي كه بدون نماينده مانده اند، برگزار خواهد شد.
طبق ماده ۷۹ آئين‌نامه اجرايي قانون انتخابات مجلس خبرگان مصوب 18/7/1361 شوراي نگهبان، «هرگاه يك يا چند نفر از خبرگان، فوت يا استعفا نمايند و يا به هر علتي حوزۀ انتخابيه‌اي نماينده‌اي را از دست بدهد، درصورتي‌كه بيش از يك سال به پايان دورۀ قانوني مجلس خبرگان باقي باشد وزارت‌كشور با تأييد شوراي نگهبان براي انتخاب جانشين آنان براساس قانون انتخابات خبرگان و آيين‌نامۀ اجرايي آن اقدام مي‌نمايد. مدت نمايندگي اين‌گونه منتخبين فقط تا پايان دورۀ قانوني مجلس خبرگان است». بنابراین در آیین نامه ای که از سوی اعضای شورای نگهبان به تصویب رسیده است، هیچ محدوده زمانی خاصی برای برگزاری انتخابات میاندوره ای تعیین نشده است تا این اقدام خبرگان رهبری را در 7 سال باقیمانده تا پایان دوره اش آنقدرها هم تعجب برانگیز ندانیم.
نخستین انتخابات سراسری بهترین زمان برای انتخابات میاندوره ای
اما و در عین حال، در کشوری که بنا بر قانون تجمیع انتخابات هر دو سال یکبار، در آن انتخابات رسمی برگزار می شود، می شد مشکلات ناشی از فقدان برخی نمایندگان ملت را در اولین فرصت پیش رو قابل حل دانست. در واقع مقصود این است که با در نظر گرفتن همه جوانب قانونی برگزاری اولین انتخابات سراسری فرصت مغتنمی برای انتخابات میاندوره ای خواهد بود.
اما جالب است که بدانید رویه ای که تاکنون در انتخابات مجلس شورای اسلامی و خبرگان رهبری همواره مورد اجرا واقع می شود، در هیچکدام از قوانین انتخاباتی مورد اشاره قرار نگرفته است .شاید دلیل آن هم این باشد که قطعا اولین انتخابات سراسری پیش رو، از سوی هر نهادی که تصمیم به برگزار ی انتخابات میاندوره ای می گیرد، مورد توجه قرار خواهد گرفت نه دومین انتخابات سراسری که فاصله ای سه ساله با زمان خالی شدن صندلی عضویت در این مجالس را دارد.
انتخابات میاندوره ای مجلس شورای اسلامی و عدم تعیین محدوده زمانی
ماده ۴ قانون انتخابات مجلس شورای اسلامی نیز که در راستای همان دغدغه مطرح شده در آیین نامه خبرگان رهبری، قرار می گیرد، به برگزاری انتخابات میاندوره ای اشاره داشته و بدون اینکه زمانی برای برگزاری آن تعیین کند ،مقرر می‌دارد: «انتخابات میان دوره‌ای مجلس شورای اسلامی در حوزه‌های فاقد نماینده هم زمان با یکی از انتخابات مذکور در اصل ششم قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران[انتخاب رئیس‌‌جمهور، نمایندگان مجلس شورای اسلامی، اعضای شوراها و یا همه‌پرسی] انجام خواهد شد».
اما اهمیت برگزاری انتخابات میاندوره ای و تلاشی که برای خالی نبودن صندلی نمایندگان ملت صورت می گیرد در ادامه همین ماده قانون انتخابات مجلس شورای اسلامی آمده است. در ادامه ماده 4 این قانون تاکید شده است: «چنانچه تعداد نمایندگان مجلس کمتر از چهار پنجم مجموع نمایندگان گردد و بیشتر از یکسال به پایان دوره‌ی نمایندگی باقی باشد و یا در مدت باقی مانده هیچ یک از انتخابات مذکور برگزار نگردد، انتخابات میان دوره ای انجام خواهد شد».
اگرچه این ماده مربوط به قانون انتخابات مجلس شورای اسلامی است نه مجلس خبرگانی که موضوع این گزارش است، اما می توان تلاش ها برای جبران خلا حضور نمایندگان در اینگونه مجالس را آنگونه یافت که حتی زمانی که انتخابات سراسری تا پایان عمر آن مجالس برگزار نشود تا بتوان انتخابات میاندوره ای را همزمان با آن برگزار کرد، مسئولان امر باید به دنبال تکمیل کرسی ها رفته و آن را در انتخابات مجزایی به رای مردم بگذارند.
با نگاه به قانون انتخابات مجلس شورای اسلامی و همچنین خبرگان رهبری هرچند تاکیدی بر برگزاری انتخابات میاندوره ای مجلس با نخستین انتخابات سراسری در کشور وجود ندارد اما، در خصوص انتخابات شوراها بخوبی این اجبار به مرحله اجرا درآمده است.
تاکید بر برگزاری انتخابات میاندوره ای شوراها با اولین انتخابات سراسری
براساس مصوبه نمایندگان مجلس در جلسه علنی 31 مرداد 89، در صورتی كه هر یك از اعضای شوراها به علت فوت، استعفا یا سلب عضویت اعضا اصلی و علی‌البدل، فاقد حدنصاب لازم برای تشكیل جلسه گردد و همچنین در حوزه‌هایی كه انتخابات آنها براساس مواد ۵۷، ۵۸ و ۸۴ این قانون باطل یا متوقف شده و یا طبق ماده ۸۱ این قانون شورای آن منحل شده است و نیز در حوزه‌هایی كه تعداد داوطلبان آنها در مهلت ثبت‌نام یا تا قبل از روز اخذ رای مساوی یا كمتر از تعداد اعضای اصلی بوده و انتخابات آن به این دلیل یا به هر دلیل دیگر برگزار نشده است و یا به هر دلیلی فاقد شوراست؛ وزارت كشور موظف است انتخابات میاندورهای شورای اسلامی آنها را «همزمان با اولین انتخابات سراسری» سایر انتخابات مشروط به آنكه حداقل یكسال به پایان دوره شورا باقی مانده باشد برگزار كند.
اگرچه در این قانون شرایطی همچون عدم به حد نصاب رسیدن اعضا برای تشکیل جلسه رسمی شورا ذکر شده است اما تاکید آن بر برگزاری انتخابات میاندوره ای همزمان با نخستین انتخابات سراسری که در هیچیک از قوانین انتخاباتی نیامده هرچند که مورد اجرا قرار گرفته است، خود قابل تعمیم به مجالسی مهمتر از شورای شهر خواهد بود. آنگونه که این تاکید در همه دوره ها اجرا شده، برای سال‌های پیش رو نیز می تواند مورد اجرا قرار بگیرد.
به هر حال، برگزاری انتخابات میاندوره ای مجلس خبرگان رهبری در حوزه انتخابیه استان تهران، که طبق تصمیمات اعضای این نهاد با عبور از اولین انتخابات، سه سال دیگر و همزمان با انتخابات یازدهمین دوره مجلس شورای اسلامی برگزار خواهد شد ،ناشی از خلایی است که قانونگذار می توانست آن را با نشاندن تنها یک واژه «نخستین» پیش از کلمات «انتخابات رسمی»، پر کند.
