نگرانی های «زبانی» فرهنگستان

غلامعلی حدادعادل، رئیس فرهنگستان زبان و ادب فارسی از سرعت گیری و پیشرفت در معادل‌یابی برای واژه‌های مخصوص شبکه‌های اجتماعی خبر داد.

 

به گزارش ابتکار، از دیرباز همواره زبان، وسیله ای برای انتقال پیام به شمار می آمد و تغییر در آن گاهی سالیان سال به طول می انجامید اما امروزه با پیشرفت تکنولوژی و همه‌گیرشدن شبکه های اجتماعی، تنها کافی است کلیک کنید و آنوقت آماج واژگانی قرار می گیرید که تاحدی بیگانه و بی قاعده هستند تا آنجا که کارشناسان زبان شناسی براین باور هستند شکل گیری چنین زبانی در شبکه های اجتماعی ضربه ای مهلک به پیکره زبان فارسی خواهد بود.

 

حدادعادل درباره اقدامات این فرهنگستان در معادل‌یابی برای واژه‌های مرتبط با استفاده مردم از شبکه‌های اجتماعی مانند ادمین، فالوئر و غیره گفت:" ما در ضرورت واژه‌گزینی برای اصطلاحات فضای مجازی تردیدی نداریم و در همین زمینه، در فرهنگستان کارگروهی مخصوص علوم رایانه‌ای و واژه‌یابی اصطلاحات این حوزه داریم."

 

با این حال‌امروزه تغییر در نوشتار فارسی در تلفن‌های همراه به راحتی هرچه تمام‌تر پیش می‌رود؛ موضوعی که به نظر می‌رسد یافتن راه‌حلی برای آن چندان آسان نیست؛ تلخیص کلمات و واژه‌ها یا ترکیب حروف و کلمات نا‌متجانس، استفاده از زبان کوچه بازاری، معادل سازی های سلیقه ای و عاریه گرفتن واژه از زبانهای دیگر تصویری اجمالی است از آنچه هم اکنون از نظر زبانی در فضای مجازی در حال جریان است و به تعبیری دیگر اکنون با شکل گیری نوع خاصی از زبان رو به رو هستیم و در چنین شرایطی این سوال مطرح می شود که با توجه به فراگیر شدن شبکه های اجتماعی و سرعت زیاد آن، واژه یابی یا معادلسازی واژگان امکان پذیر است؟

 

حسن ذوالفقاری، مدرس دانشگاه تربیت مدرس و عضو فرهنگستان ادب و هنر، براین باور است که چنین اقدامی به شدت الزامی است.

 

حدادعادل در سخنان روز گذشته خود عنوان کرده بود که تا این لحظه ما هنوز هیچ مجموعه قابل توجهی را عرضه نکرده‌ایم اما این، کاری است که در دستور کار ما قرار دارد و ان شاءالله به زودی سرعت می‌گیرد و در آینده آن را انجام خواهیم داد. حدادعادل، رئیس فرهنگستان زبان و ادب فارسی معادل فارسی «ادمین» را «مدیر گروه (یا کانال)» عنوان و اضافه کرد:" برخی از همکاران ما اخیراً به جای واژه «پُست» که در فضای مجازی به کار می‌رود، «فرسته» را پیشنهاد کرده‌اند که البته همانطور که عرض کردم این واژه و امثال اینها، فعلاً در حد پیشنهاد است. باید به نظرسنجی گذاشته و بعد هم باید در شوراهای مربوطه در فرهنگستان تصویب شود تا بعد به صورت رسمی آن‌را اعلام کنیم."

 

ذوالفقاری نیز با تایید اظهارات رئیس فرهنگستان و با اشاره به اینکه فرهنگستان سازوکار واژه سازی متشکل از کارگروه های مختلف دارد،‌ تاکید کرد که حتی درصورت طولانی شدن کار واژگان سازی و عدم هماهنگی با پیشرفت روزافزون شبکه های اجتماعی، این کار باید صورت پذیرد و حتما هم شدنی است.

 

استاد دانشگاه تربیت مدرس در ادامه با بیان اینکه برخی از واژگان در حوزه ارتباطات و دنیای مجازی جا افتاده است، تشریح کرد که چنین واژگانی را نمی توان تغییر داد اما حیف است که چنین تلاشی صورت نگیرد. این روزها نه تنها واژه سازی توسط جوانان انجام می گیردبلکه غلط نویسی نیز رواج یافته و این می تواند چالش بزرگی برسر راه فرهنگ و زبان ایرانی باشد که حالا دیگر به میراثی با قدمت طولانی بدل شده است.

 

در این بحبوحه تغییر مسیر ادبیات عامیانه مردم در شبکه های اجتماعی کار بس دشواری به نظر می رسد اما حسن ذوالفقاری معتقد است که معادلسازی مناسب واژگان باید اجرایی شده و در اجتماع جایی برای خود باز کند. او در پاسخ به این پرسش که نقش مردم و فرهنگستان در جا افتادن واژگان معادلسازی شده در اجتماع چیست؟ گفت:" اگرچه واژه برابرشده، مانند خود واژه نیست و ویژگی های آن را ندارد اما به هرحال کاربرد فراوان خواهد داشت، در چنین شرایطی مردم باید در شبکه های اجتماعی یا حقیقی آنها را به کار برده و به عنوان واژه های جدید بپذیرند، که اگر آنها را بایکوت نکنند، حتما در جامعه جا خواهد افتاد."

 

غلامعلی حدادعادل، رئیس فرهنگستان ادب و هنر نیز از ملت خواسته تا به جهت فراگیری و سرعت رشد استفاده مردم از شبکه‌های اجتماعی، به این بخش از واژگان و معادل‌یابی برای آنها اولویت بدهند تا زبان فارسی از این حیث، صدمه نبیند. اگرچه برخی کارشناسان براین باورند که محیط مجازی، زبان و ادبیات جدیدی را ایجادکرده که الزاما مطابق یا مغایر با زبان وادبیات فارسی نیست و آن را زبانی جدید با ویژگیهای خاص خود می خوانند اما حسن ذوالفقاری براین باور است که ادامه این روند به مثابه تغییر ماهیت زبان فارسی است. به گفته او، در واژه سازی بحث مناسب بودن یا نبودن یک کلمه در درجه دوم اهمیت قرار دارد و در وهله اول کاربران باید به نگرشی مبنی بر استفاده از برابرهای مناسب دست یابند؛ حتی اگر این امر منتقدانی هم داشته باشد. او با انتقاد از کسانی که به هرنحو و به کل منکر معادلسازی می شوند، اعلام کرد که آنها نمی دانند در درازمدت اگر همین رویه ادامه داشته باشد، خواهیم دید که زبان و فرهنگ ما عوض می شود؛ شاید در کوتاه مدت به چشم نیاید اما در طولانی مدت آسیب های زیادی به دنبال دارد.

 

خالی از لطف نیست که در این مقال از پویایی جامعه نیز سخنی به میان آوریم، پویایی یک جامعه باید چنان باشد که همراه با تغییرات تکنولوژیک و به روزرسانی نرم افزارها قاعده های سودمند و راهگشایی را تدوین و ترویج کرد تا پراکندگی وتکثر سلایق فردی موجب بی نظمی و آشفتگی زبانی در جامعه نشود.

 

از سخنان او همچنین می توان این برداشت را داشت که مردم ایران باید نسبت به زبان و فرهنگ خود، تعصب و نگرشی مثبت داشته باشند، زبانی که با مجاهدت بسیاری از دانشمندان در زمینه های مختلف علمی به دست آمده است. ذوالفقاری همچنین یادآورشد که اشخاصی همچون ابوعلی سینا، ابوریحان بیرونی و خواجه نصیرالدین طوسی نیز اگرچه عربی نویس بوده اند اما در نوشته های خود از برابرهای فارسی هم استفاده کرده اند.

 

ذوالفقاری در پایان نیز باردیگر بر تغییر نگرش مردم و بسترسازی مناسب، کاربرد واژگان توسط کاربران و مشارکت اجتماعی تاکید کرد؛ چراکه به عقیده او واژه را مردم در موقعیت های جدید می سازند و همین امر نشان از نقش پررنگ آنها دارد، در چنین شرایطی افرادنباید منفعل و مصرف کننده باشند، بلکه به گفته عضو فرهنگستان ادب و هنر، مردم خود با مشارکت اجتماعی با معادلسازی واژگان می توانند از تغییر ماهیت زبان مادری خود جلوگیری کنند.