مواد مخدر صنعتی و بی پناهی فرزندان ایران
دکتر عیسی کاکویی
مواد مخدر و آسیب های اجتماعی برآمده از آن سال هاست که گریبانگیر جامعه ایرانی شده است. کمتر کسی را می توان دید که در شهرها و روستاهای کشور با شهروندان معتاد رو به رو نشده باشد و حال نزار آنها را ندیده باشد. وجود سازمان مبارزه با مواد مخدر، اهتمام مسئولان به درمان و بازپروری معتادان، تلاش مدیران ارشد نظام برای مقابله تهدیدات این مهم در حالی است که همچنان سرعت رشد مصرف مواد مخدر در کشور بالا است و دامنه نفوذ آن نیز بیشتر شده است.
به بیان بهتر بر خلاف گذشته که تنها دغدغه جامعه مصرف مواد مخدر طبیعی و آنهم در میان مردان بزرگسال یا نهایتاً جوان بود، امروزه دامنه مشتریان مواد مخدر به سمت دانش آموزان و دختران نیز گسترش یافته و نگران کننده تر اینکه تولید آسان و زیاد مواد مخدر صنعتی درهای جدیدی از نگرانی را به سوی جامعه ایرانی باز کرده است.
برای بررسی ابعاد و آسیب های اجتماعی مواد مخدر و راهکارهای برون رفت از این مشکل «تابناک» به سراغ «دکتر عیسی کاکویی» استاد گروه علمی مواد مخدر در دانشگاه علوم انتظامی رفت تا مسائل و نگرانی های این حوزه را با او در میان بگذارد.
در ادامه مشروح گفت و گو با «دکتر عیسی کاکویی» می آید:
-آقای دکتر با سلام؛ یکی از موضوعات مهم در رابطه با مواد مخدر و آسیب های اجتماعی آن، قانون مبارزه با مواد مخدر است. به نظر می رسد علی رغم اهتمام مسئولان، مشکلاتی بر سر اجرای این قانون وجود دارد. نظر شما در این رابطه چیست؟
در رابطه با هر موضوعی که آسیب یا به نوعی نحراف باشد، قانون و مقررات وضع می شود تا نظم و انضباط را به جامعه وارد کند. در این قانون و مقررات چهار عامل مهم دخیل است که برای دست به پاسخی بهتر برای سئوال شما باید به آنها اشاره کرد.
در هر قانون و مقرراتی که وضع می شود باید نخست به طراحان قانون قانون اشاره کرد. در درجه بعد مجریان قانون قرار دارند. سوم کسانی هستند که وظیفه برخورد با تخطی های از قانون را دارند و چهارم نیز گروهی قرار می گیرند که مسئول بررسی و شناسایی وضعیت قانون را دارا هستند.
در مورد قانون مبارزه با مواد مخدر و شرایط کنونی آن با توجه به 4 عامل ذکر شده احساس من این است که در ابتدا قانون گذار باید دقت کند که شرایط زمان و مکان کنونی از جمله شرایط جهانی تغییر پیدا کرده و لذا نیاز است تا قانون مبارزه با مواد مخدر و نیز نحوه برخورد با مجرمان این حوزه را مورد بازنگری قرار دهد. لزوم این موضوع می تواند در مجموعه مرتبط با قانون گذاری این حوزه به بحث و بررسی گذاشته شود.
دیگر اینکه دوم عناصر اجرایی و کسانی که مجریان قانون آنها را برای نظارت بر اجرای قانون در نظر گرفته اند باید تلاش کنند تا با انتخاب بهترین روش مبارزه جریان که قانون با آن مخالفت می کند یعنی مواد مخدر و رفتارهای مرتبط با آن را به بهترین و موثرترین شیوه عملیاتی کند.
جدا از دو مورد بالا نکته سوم اینکه قوه قضائیه باید در مورد چگونگی و کیفیت برخورد با مجرمان مواد مخدر فکر اساسی بکند. به عنوان مثال امروزه و بر اساس برخی نمونه های گذشته برخورد که اتفاق افتاده است، در این موضوع با ابهام روبه رو شده اند که اعدام ها کفایت می کند یا نه؟ آیا اعدام ها بازدارنده بوده یا نه؟ آیا اعدام ها قابلیت رفع این شیب تند مصرف مواد مخدر را داشته یا نه؟
در حال حاضر بحث غالب این است که اعدام ها دیگر پاسخگو نیست و برخی مراجع ذی صلاح نیز از روش های تازه برخورد صحبت می کنند که همگی لزوم بازنگری و بازاندیشی در مورد شیوه های قدیمی برخورد را بازگو می کند.
-راهکار پیشنهادی شما در این رابطه چیست؟
به نظر من باید مجرمین مواد مخدر به 3 دسته و گروه مجزا تقسیم کرد. مجرمین خطرناک، مجرمین پر خطر و مجرمین کم خطر سه گروه مد نظر من است. اگرچه برای این ها قانون گذار فکر کرده است اما یا اینحال هنوز در مورد نوع برخورد بهتر بحث و محل اشکال است.
یکی دیگر از موارد محل اختلاف که من فکر می کنم لازم است مورد بازنگری قرار گیرد، حجم ریالی جریمه هایی است که مجرمین باید بپردازند. با توجه به اینکه قوانین در سال های گذشته و با شرایط حاکم بر آن زمان وضع شده است، اکنون برخی جریمه ها بسیار کم است و اصلاً قابل دفاع نیست.
به نظر می رسد با توجه به رشد جمعیت، پیدایش سرعت در انجام فعالیت، پیچیدگی نوع فعالیت، تغییر روش تأمین و نیز تنوع موادی که تهیه و تولید می شود، اکنون قانون باید این قابلیت را داشته باش که نسبت به این تغییرات پاسخ خوبی بدهد.
یکی از دستورکارهای مجلس جدید بحث تخفیف در مجازات برای مجرمان مواد مخدر همانند قانون اعدام است. نظر شما در مورد این اقدام مجلس چیست؟
همانطور که گفتم شرایط و وضعیت مجرمان مواد مخدر متفاوت است. مجرمان خرده پا، مجرمان پرخطر و مجرمان با حالت شدید درگیر مجازات های مرتبط با مواد مخدر هستند که آنها را قانون باید تفکیک کند. اما الان این احساس وجود دارد که با توجه به گذشت زمان و کسب تجبه بازخوردهای این مطلب مشخص تر شده است و باید مجدداً مورد بررسی قرار گیرد.
به بیان بهتر باید بررسی شود که تعداد اعدام های تاکنون چقدر موثر بوده است؟ بر خلاف سایر اعدام ها که گاهاً در حدود شرع و دین است در این رابطه تشخیص اعدام به حاکمان سپرده شده و آنها باید در اعمال قانون شرایط مختلف را در نظر بگیرند.
بر اساس آنچه اکنون وجود دارد، نیاز است تا یک بررسی آسیب شناسانه در این زمینه صورت بگیرد و نتیجه بخش بودن اعدام های تاکنون به دقت بررسی شود.
یکی از نگرانی های جامعه رونق گرفتن بازار لابراتورهایی است که تحت عنوان «آشپزخونه» به تولید مواد مخدر صنعتی مشغول هستند. بفرمایید آسیب های این بخش و نیز کیفیت تولیدات آنها به چه شکل است؟
پیشتر اشاره کردم که شرایط کنونی کشور و جان با گذشته بسیار فرق کرده است، اگر در گذشته تأمین مواد مخدر طبیعی مشکل بود و یا باید از منبع مشخصی طبیعی تهیه می شد، یا اینکه اگر در گذشته فاصل، زمان و مکان در تأمین مواد مخدر نقش مهمی داشتند، اما امروزه و با ایجاد لابراتورهای تولید مواد مخدر صنعتی که اصطلاحاً به آنها «آشپزخونه» گفته می شود، تولید مواد مخدر بسیار آسان شده است.
با شرایط حاکم کنونی به نظر می رسد، حجم تولید و میزان مصرف مواد مخدر در آینده بالا خواهد رفت و از سویی نیز قیمت مواد مخدر کاهش خواهد یافت. البته این موارد تنها رخدادهای آینده نزدیک نیست و با به وجود آمدن لابراتورهای صنعتی تولید مواد تنوع در تولید محصول ایجاد می شود و این خود زمینه ساز این خطر خواهد شد که امکان ایجاد افزونه های جذاب نظیر طعم و رنگ متنوع برای مواد مخدر فراهم شود. این ها همه تغییراتی است که جاذبه های فراوانی را برای مواد مخدر فراهم خواهد کرد.
-با این تفاسیر که شما می فرمایید، باید خطرات ناشی از مواد مخدر صنعتی را مسئولین به شیوه جدی تری دنبال کنند؟
بله همین طور است، این امکان یعنی «آشپزخونه های تولید مواد مخدر صنعتی» شرایطی را ایجاد خواهد کرد که برخورد با مجرمین مواد مخدر نیز به دلیل تعدد و پراکندگی جغرافیایی با مشکل مواجه خواهد شد.
با مطرح شدن مواردی نظیر تولید راحت، سریع و آسان، توزیع آسان، مصرف راحت و جذاب به دلیل طعم و بوی عمومی و متنوع، قیمت پایین مواد مطمئن باشید شرایط سخت و بحرانی در آینده خواهیم داشت و برخورد با مصرف کنندگان نیز دشوارتر خواهد شد.
-از تعداد لابراتورهای صنعتی که در حال تولید مواد مخدر صنعتی هستند، آمار دقیقی وجود دارد؟
در مورد آمار باید به سه چیز تکیه کرد و بر اساس آن به صورت حدودی کمیت آن را تخمین زد و گرنه آمار قطعی در این رابطه وجود ندارد. باید به نسبت کشف لابراتورها در سال های گذشته دقت کرد، همینطور باید به میزان وجود مواد روان گردان در جامعه توجه داشت.
اینکه بخواهیم دقیق آمار بدهیم طبیعتاً واقعی نخواهد بود به این دلیل که فعالیت لابراتورها آشکار نیست. همانطور که گفتم به نطر می رسد ما فقط می توانیم یک تخمین کلی در مورد افزایش مواد مخدر صنعتی با توجه به شرایط و مشاهدات گوناگون داشته باشیم و آمار دقیق را کسی نمی تواند بدهد.
-یکی از مسائل موجود در رابطه با مجازات افراد درگیر با مواد مخدر این است که گویا علاقه مجریان قانون به برخورد با عاملان جزء بیشتر است تا عاملان کلان، تحلیل شما در این رابطه چیست؟
در مورد برخورد با عاملان جزء و عاملان اصلی و اینکه چرا برخورد با عاملان جزء بیشتر به نظر می رسد، باید به دو نکته توجه داشت. نخست اینکه میزان دربرگیرندگی برخورد با مجرمان جزء بیشتر است چون از نظر کمی بیشتر هستند و مجرمان اصلی و بزرگ طبیعتاً کمتر هستند. شما وقتی پدیده ای مثل قتل را نیز در مقایسه با زد و خوردهای دیگر بررسی می کنید، شاهد تعداد کم تری قتل هستید.
نکته دیگر اینکه به نظر می رسد مجرمان بزرگ بر خلاف مجرمان کلان، می توانند از برخی خلأها و کوره راههای قانونی عبور کنند و به این راحتی ها گرفتار قانون نشوند. البته کسی منکر وجود احتمال فساد در این بخش نیست و شاید بتوان گفت برخی از مجرمان با وضعیت مالی بهعتر امکان گریز از چنگال قانون را دارند. این موارد اگرقوانین مستحکم تر باشد شرایط عادلانه تری را ایجاد خواهد کرد.
-همانطور که مستحضرید یکی از اقدامات صورت گرفته در سال های اخیر برای درمان معتادان مواد مخدر، توسعه کمپ های ترک اعتیاد بوده است. بفرمایید عملکرد این کمپ ها تا چه حد رسیدن به اهداف را تسهیل کرده است؟
جامعه ما همیشه از کتمان استقبال می کند و در رابطه با مسائل اینچنینی کم کم به مرحله اظهار می رسیم. می توانم بگویم در این زمینه برخوردهای صحیح و به هنگام بسیار عقب است و زمان بروز مشکل وحادثه فاصله زیادی دارد.
من فکر می کنم کمپ ها حتی اگر بخواهند وظیفه شان را به درستی انجام دهند، هنوز یک ادبیات و شیوه نامه دقیق و عملی در این رابطه وجود ندارد که به آنها بدهیم و مشکلات این بخش کارهای زیادی در زمینه اجتماعی، فرهنگی، روانپزشکی، پزشکی... نیاز دارد که در آنها در شرایط حال حاضر انسجام کافی نیست.
در کشور ما نقطه و سمت و سوی حرکت به سمت هدف سرعت پایینی دارد و دیگر اینکه سازمان های نامنسجم قدرت کافی را ندارد و از سوی دیگر نیز توانمندی آنها چند تکه است. روش صحیح برخورد با معتادان گیرهای زیادی دارد و شرایط کنونی برای برخورد صحیح با معتادان را با مشکل مواجه کرده است. این تازه در شرایطی است که فرض کنیم انحراف و خطای دیگری در کار نباشد. در مجموع به نظر من مشکل اصلی برخورد ناموفق در عدم انسجام و عدم یگپارچه سازی توان ها و عدم طراحی یک روند و فرایند جامع برای برخورد با مجرمان و بیماران است.
نگرانی دیگری که وجود دارد گسترش دامنه نفوذ و مصرف مواد مخدر به سمت دانش آموزان و دختران است، نظر شما در این رابطه چیست؟
در این رابطه ضروری است تا به شرایط فرهنگی و اجتماعی گذشته کشور توجه کنیم. جامعه ما در گذشته نچندان دور یک جامعه بسته بود و کشور ما متشکل از جوامع کوچکی می شد که دانش آموزان و دخترانش عمدتاً در خانه یا در مدرسه بودند. اگر به کاری هم مشغول می شدند، محیط کار آنها فاصله زمانی و مکانی کمی با محیط خانه داشت.
اما اکنون جامعه ایرانی باز شده و ارتباطات متنوع شده است. 50 سال قبل یک فرد در جامعه با تعداد افراد کمی ارتباط داشت. اما امروز به مراتب ارتباط با افراد دیگر آسان شده و افزایش یافته است و مهم تر اینکه این موارد همچون توابع نمایی ریاضی در حال افزایش است.
مهم ترین ویژگی شرایط کنونی امکان سریع و بیشتر انتقال آسیب هاست. به عبارتی همانطور که در سئوالتان به آن اشاره کردید، خطر امروز به سمت دانش اموزان و بانوان نیز رفته است. آنها زمانی در خانه و مدردسه محدود بودند اما امروز حجم ارتباطات، میزان و زمان و شکل ارتباط افزایش یافته و لذا به صورت طبیعی ما در حال رفتن به سمت یک حالت بحرانی خطرناک هستیم. کنترلی که قبلاً تحت حمایت و نطارت خانواده، اقوام و محله وجود داشت، امروز برداشته شده است.
باتشکر از وقتی که در اختیار «تابناک» قرار دادید، به عنوان سوال آخر بفرمایید، با شرایط کنونی بهترین اقدامی که خانواده ها می توانند برای در امان نگه داشتن فرزندانشان از خطر انجام دهند چیست؟
همانطور که گفتم شرایط کنونی جامعه امکان نظارت و ممانعت دیگران حتی نزدیک ترین افراد به فرد یعنی خانواده را نیز تا حدودی سلب کرده است، در چنین شرایطی به نظر من چاره ای نداریم جز اینکه فرزندان را به صورت خودکنترل تربیت کنیم. این تنها راه ماست و اگر چنین نکنیم باید خود را برای بحران های جدید آماده کنیم.
دانش آموزان و بانوان در حال پی پناه شدن هستند و شرایط حاضر آنها را در معرض بسیاری از خطرها قرار داده است. قابلیت های جدید دسترسی و ارتباط امکان ارتباط گیری را بالا برده و از آنسو قدرت کنترل را کاهش داده است. نتیجه اینکه فرزندان و دختران ما در معرض تهیه آسان مواد مخدر قرار گرفته اند. در چنین شرایطی به نظر من چاره ای نداریم جز اینکه فرزندان را به صورت خودکنترل تربیت کنیم. این تنها راه ماست و اگر چنین نکنیم باید خود را برای بحران های جدید آماده کنیم.
به نظر من باید خانواده ها باید آماده شوند تا فرزندانشان را به صورت خودکنترل پرورش دهند. به صورتی که هر فرد به صورت خودکار خودش بتواند در شرایط کنونی با وجود حضور در صحنه های اجتماعی از مبتلا شدن به آسیب در امان بماند.
