توسعه کشور با اجرای مهندسی شورورزی
سید مرتضي واعظ؛ سید محمد حسين سيادتي
مقدمه
آسیب‌های طبیعی مانند زلزله، خشکسالی، کمبود آب و غیرو . . . می‌تواند بنای خانه‌ها را تخریب کند، این آسیب‌ها بنیان خانواده و اجتماع را برهم می‌ریزد. اگر به موقع و به‌هنگام شناخته شود و یا پیشگیری شود، احتمال کاهش خسارت‌ها افزایش خواهد یافت. اما اگر نسبت به آن غفلت شود، خدای نکرده ممکن است بنای جامعه را متزلزل کند.
آمارها نشانگر وضعیت کاملاً بحرانی کشور از نظر میزان آب شیرین بوده که براي ادامه زندگی چه در زمینه‌ي مصارف خوراکی، صنعتی، کشاورزي و غیره . . . امري کاملاً حیاتی است. به گونه‌اي که اگر براي تولید آب شیرین و نیمه‌شیرین در کشور تمهیدات لازم از هم‌اکنون پیشبینی نشود، حدود یک تا دو دهه‌ي آینده به بزرگترین بحران داخلی کشور تبدیل شده و کشور نیازمند به واردات خواهد شد. این مسأله تا حدي بحرانی است که تخمین زده می‌شود هزینه‌ي واردات آب شیرین کشور در سال‌هاي آتی از میزان درآمد حاصل از فروش نفت نیز بیشتر شود.
کشور ایران در منطقه‌ي خشک و نیمه خشک جهان واقع گردیده است. بروز متوالی پدیده‌ی خشکسالی در سالیان اخیر باعث گردیده محیط زیست کشور ایران به سمت افزایش بیابان‌هاي خشک و غیرقابل کشت پیش رود؛ به گونه‌اي که بسیاري از زمین‌هاي کشاورزي و جنگل‌هاي موجود در ایران که در گذشته سر سبز بوده‌اند، اکنون به بیابان و کویر تبدیل شده‌اند. تیترهای خبری این روزهای ایران: 92 درصد آب کشور، صرف کشاورزی می‌شود. میزان هدر رفت آب بخش کشاورزی در ایران 70 درصد است. 90 درصد از منابع آبی در ایران تبدیل به فاضلاب می‌شود و غیره . . . ؛ لذا از هم اکنون باید از تلفات آب شیرین و بحران خشکسالی در کشور ایران جلوگیری به عمل آید.
1-کشاورزی با آب شور در زمین شور
" فناوري شورورزي" یعنی کشاورزی با آب شور در زمین شور، یعنی همان کشاورزي، ولی کشاورزي غیر مرسوم. به عبارت دیگر " فناوري شورورزي" بهره‌برداري و کشاورزی با استفاده از منابع آب شور مانند رودها و دریاها و مدیریت و ذخیره‌سازي منابع آب شیرین براي مصارف صنعتی، شرب و غیره . . . است.
دلایل متعددي را به جهت ضرورت بکارگیری از کشاورزی با آب شور در خاک شور در سطح کلان مملکت می‌توان نام برد؛ اولین دلیل اینکه این فناوري در ایران کاملاً به اثبات رسیده است [1]. دوم اینکه اکثر کشورهایی که بیابان و آب شور دارند به این فناوري روي آورده‌اند. سوم اینکه محاسبات نشان می‌دهد که تولید مثلاً علوفه‌ي دام از طریق " فناوري شورورزی " با صرفه‌تر از تولید آن از طریق کشاورزي مرسوم (استفاده از آب شیرین در زمین شیرین) است. لازم به ذکر است که " فناوری شورورزي" در محدودها و سرزمین‌های شور، نیمه خشک و بیابانی فعالیت می‌نماید، که کشاورزي رایج و مرسوم در آنها اقتصادي و یا امکانپذیر نیست. لذا، رقیبی براي کشاورزي رایج محسوب نمی‌شود بلکه می‌تواند یک مکمل مناسب باشد.
2- اجرای " فناوری شورورزی " در کشورهای پیشرو
2-1- چنین پروژه‌ای در ابعاد بسیار کوچک در کشور اریتره واقع در قاره آفریقا با موفقیت اجرایی شده است. آنها از آب دریا براي کشاورزی استفاده کردند. در آن پروژه، آب دریا بدون هیچ‌گونه فرآوري یا نمک‌زدایی براي آبیاري گیاهان شورزی به‌کار گرفته شد.
2-2- در سال‌هاي گذشته، ایالت کالیفرنیا یکی از آبادترین ایالت‌هاي آمریکا محسوب می‌شد. اما اکنون بر اثر افزایش دما، کاهش بارندگی و زیاد بودن نرخ تبخیر (همچون ایران)، رشد سریع بیابان‌ها (بیابان‌زایی) در این ایالت صورت گرفته است. اما دولت آمریکا براي مقابله با گسترش بیابان‌ها در این ایالت پروژه‌ی شورورزي را با قدرت بسیار زیاد و به طور جدي اجرا کرده و پیگیري می‌کند.
2-3- در کشور پاکستان نیز پروژه‌هاي شورورزي و تولید گیاهان شور در مناطق بسیار زیادي از این کشور انجام شده و موفقیت خود را نشان داده است. این پروژه‌ها بیشتر در استان بلوچستان و نواحی ساحلی آن به اجرا درآمده است.
2-4- کشورهاي چین و کره در مرز مشترك خود که دارای زمین‌هاي کویري و شورزار هستند، پروژه‌ای به نام " یک میلیون درخت " را با موفقیت اجرا کرده‌اند، که طی آن یک میلیون درخت شورزي کاشت و پرورش یافته است. به علت موفقیت زیاد در این پروژه، قرار است تا این پروژه به پروژه‌ی " یک میلیارد درخت " ارتقا یابد.
2-5- در کشور هند به علت دارا بودن زمین‌هاي بسیار زیاد ساحلی، کشت و گسترش گیاهان شورزي مورد توجه قرار گرفته است و پروژه‌های بزرگی در زمینه استفاده از گیاهان شورزی برای تولید برق در روستاها و استفاده در دیگر صنایع، در حال اجرا است.
3 - مهندسی شورورزی
با توجه به ابعاد و گستردگی و تنوع بکارگیری از علوم پیشرفته و مهندسی‌های گوناگون در پروژه‌ی « مهندسی شورورزی »، امکانات و فرصت‌های بسیار زیادي براي بکارگیري از استعداد‌ها و توانایی‌های الهی مردم ایران، نخبگان، اساتید و دانشجویان بوجود خواهد آمد و ضمن جلوگیري از فرار مغزها، تمامی آحاد جامعه را در جهت آبادانی و سرافرازي کشور هدایت خواهد کرد. « مهندسی شورورزی » فرصتی استثنایی جهت احیا و بکارگیری عملی توانمندي‌هاي ایران در زمینه‌هاي مختلف صنایع و تکنولوژي‌هاي روز دنیا مانند انواع مهندسی‌ها در زمینه‌ی استفاده از تکنولوژي‌هاي مبدل انرژي‌هاي پاك و مستقل از برق شبکه کشور، تکنولوژی‌های نانو، تولید و حمل آب شیرین و نیمه شیرین با درصد‌های مختلف، تولید بیوگاز، نقشه‌برداري، مخابرات، کنترل، عمران و سازه، ایجاد شهرهای جدید با امکانات پیشرفته و در مجموع همکاری گسترده بین مهندسان عرصه‌‌ی صنعت با مهندسان شاخه‌ی کشاورزي خواهد بود. لذا « مهندسی شورورزی » یعنی تولید ثروت با استفاده از آب مجانی و بی‌پایان دریاها در زمین‌هاي مجانی و بایر که قرن‌ها بی‌استفاده و رها بوده‌اند، به وسیله‌ي جوانان بیکار کنونی، به همراه استفاده از تکنولوژی‌ها و مهندسی‌های پیشرفته که باعث جایگزینی دسته جمعی بیابان‌هاي سرکش و رونده و تبدیل آنها به مناطق آباد، سرسبز و قابل سکونت خواهد شد.
4- مزایا و فواید « مهندسی شورورزی »
ايجاد توازن بين حفاظت از محيط زيست و رشد اقتصادي، همواره از چالش‌هاي ظريف و بحث‌انگيز بوده است. در اينجاست كه نقش پراهميت فن‌آوري‌هاي سازگار با محيط زيست مشخص ميشود. « مهندسی شورورزی » نه تنها راهبردي سازگار با محيط زيست محسوب ميشود، بلكه مي‌تواند موجب بهبود معيارهاي زيست محيطي نيز شود. در ذیل برخی از دست‌آوردهای آن بیان می‌گردد.
• احياي اراضي بياباني، ساحلي و حاشيه‌اي در مناطق مبتلا به شوري
• مقابله با بحران‌هایی نظیر فرسايش خاك، خشکسالی و کمبود آب شیرین در کشور
• بهبود زيست‌بوم مناطق بياباني
• بهبود وضعيت زيستگاه‌هاي حيات وحش
• جذب گاز كربنيك اتمسفر و كمك به كاهش گازهاي گلخانه‌اي (ترسيب كربن)
• كاهش آلودگي در مناطق نفتي و صنعتي
• امكان بهره‌برداري اقتصادي (از قبيل تولید علوفه، ميوه، چوب و الوار، پرورش دام و طیور، محصولات دارويي و صنعتي) و در نتيجه ایجاد اشتغال در سرتاسر کشور به میزان حداقل 5 میلیون فرصت شغلی و كسب درآمد کلان و در مجموع بهبود وضعيت زندگي ساكنين مناطق مربوطه
• کارآفرینی براي بسیاري از جوانان بیکار و تحصیل کرده، و خروج کشور از بحران کنونی بیکاری جوانان و دانشگاهیان و اقشار دیگر جامعه.
5 - نتیجه
حضرت آیت الله خامنه‌ای: « انتظارم از مجموعه‌ی حاضر (هم دستگاه‌های دولتی- منظورم قوه‌ی مجریه است، هم دستگاه‌های غیر قوه‌ی مجریه مثل مجلس، مثل قوه‌ی قضائیه، مثل نهادهای انقلابی. همه باید نقش آفرینی کنند) کارهای فوق العاده است؛ یک کارهایی هست که کارهای طبیعی دستگاه شما است و باید انجام بدهید، لابد هم انجام می‌دهید، بعد از این هم - این جلسه و امثال این جلسه باشد یا نباشد - انجام می‌دهید؛ این چیزی نیست که ما را قانع کند؛ باید یک کار فوق عادت انجام بگیرد، یک تلاش مضاعف انجام بگیرد. » [از بیانات اخیر رهبر انقلاب خطاب به مسئولان، 11/02/1395]
با توجه به وفور منابع آب و خاک شور، غنا و تنوع ژنتیکی مطلوب گیاهان شورزی و زیرساخت‌های مناسب تحقیقاتی در کشور، در صورت سرمایه‌گذاری مناسب، توجه لازم، حمایت و همکاری نهادها و اُرگان‌های حکومتی و دولتی از بالاترین مقام تا پایین‌ترین دستگاه و اُرگان، « مهندسی شورورزي » از جمله زمينه‌هايي است كه کشور ایران مي‌تواند در سطح جهاني در آن به صورت جدی پیش‌قدم باشد. در سال « اقتصاد مقاومتی، اقدام و عمل » اقدام و عمل در این امر باعث توسعه، آبادانی، پیشرفت و ایجاد اقتصاد مقاومتی کارآمد در ایران خواهد شد. نویسندگان این مقاله به هر سوالی که در خصوص پروژه‌ی جامع و ملی « مهندسی شورورزي » مطرح گردد، پاسخ خواهند داد.
پژوهشگران:
سيد مرتضي واعظ، كارشناس مديريت
سيد محمد حسين سيادتي، عضو هیأت علمی دانشكده مهندسی و علم مواد دانشگاه صنعتی خواجه نصیرالدین طوسی
--------------------------------------------
منابع
1. ایستگاه تحقیقات شوري. چاه افضل - یزد
آسیب‌های طبیعی مانند زلزله، خشکسالی، کمبود آب و غیرو . . . می‌تواند بنای خانه‌ها را تخریب کند، این آسیب‌ها بنیان خانواده و اجتماع را برهم می‌ریزد. اگر به موقع و به‌هنگام شناخته شود و یا پیشگیری شود، احتمال کاهش خسارت‌ها افزایش خواهد یافت. اما اگر نسبت به آن غفلت شود، خدای نکرده ممکن است بنای جامعه را متزلزل کند.
آمارها نشانگر وضعیت کاملاً بحرانی کشور از نظر میزان آب شیرین بوده که براي ادامه زندگی چه در زمینه‌ي مصارف خوراکی، صنعتی، کشاورزي و غیره . . . امري کاملاً حیاتی است. به گونه‌اي که اگر براي تولید آب شیرین و نیمه‌شیرین در کشور تمهیدات لازم از هم‌اکنون پیشبینی نشود، حدود یک تا دو دهه‌ي آینده به بزرگترین بحران داخلی کشور تبدیل شده و کشور نیازمند به واردات خواهد شد. این مسأله تا حدي بحرانی است که تخمین زده می‌شود هزینه‌ي واردات آب شیرین کشور در سال‌هاي آتی از میزان درآمد حاصل از فروش نفت نیز بیشتر شود.
کشور ایران در منطقه‌ي خشک و نیمه خشک جهان واقع گردیده است. بروز متوالی پدیده‌ی خشکسالی در سالیان اخیر باعث گردیده محیط زیست کشور ایران به سمت افزایش بیابان‌هاي خشک و غیرقابل کشت پیش رود؛ به گونه‌اي که بسیاري از زمین‌هاي کشاورزي و جنگل‌هاي موجود در ایران که در گذشته سر سبز بوده‌اند، اکنون به بیابان و کویر تبدیل شده‌اند. تیترهای خبری این روزهای ایران: 92 درصد آب کشور، صرف کشاورزی می‌شود. میزان هدر رفت آب بخش کشاورزی در ایران 70 درصد است. 90 درصد از منابع آبی در ایران تبدیل به فاضلاب می‌شود و غیره . . . ؛ لذا از هم اکنون باید از تلفات آب شیرین و بحران خشکسالی در کشور ایران جلوگیری به عمل آید.
1-کشاورزی با آب شور در زمین شور
" فناوري شورورزي" یعنی کشاورزی با آب شور در زمین شور، یعنی همان کشاورزي، ولی کشاورزي غیر مرسوم. به عبارت دیگر " فناوري شورورزي" بهره‌برداري و کشاورزی با استفاده از منابع آب شور مانند رودها و دریاها و مدیریت و ذخیره‌سازي منابع آب شیرین براي مصارف صنعتی، شرب و غیره . . . است.
دلایل متعددي را به جهت ضرورت بکارگیری از کشاورزی با آب شور در خاک شور در سطح کلان مملکت می‌توان نام برد؛ اولین دلیل اینکه این فناوري در ایران کاملاً به اثبات رسیده است [1]. دوم اینکه اکثر کشورهایی که بیابان و آب شور دارند به این فناوري روي آورده‌اند. سوم اینکه محاسبات نشان می‌دهد که تولید مثلاً علوفه‌ي دام از طریق " فناوري شورورزی " با صرفه‌تر از تولید آن از طریق کشاورزي مرسوم (استفاده از آب شیرین در زمین شیرین) است. لازم به ذکر است که " فناوری شورورزي" در محدودها و سرزمین‌های شور، نیمه خشک و بیابانی فعالیت می‌نماید، که کشاورزي رایج و مرسوم در آنها اقتصادي و یا امکانپذیر نیست. لذا، رقیبی براي کشاورزي رایج محسوب نمی‌شود بلکه می‌تواند یک مکمل مناسب باشد.
2- اجرای " فناوری شورورزی " در کشورهای پیشرو
2-1- چنین پروژه‌ای در ابعاد بسیار کوچک در کشور اریتره واقع در قاره آفریقا با موفقیت اجرایی شده است. آنها از آب دریا براي کشاورزی استفاده کردند. در آن پروژه، آب دریا بدون هیچ‌گونه فرآوري یا نمک‌زدایی براي آبیاري گیاهان شورزی به‌کار گرفته شد.
2-2- در سال‌هاي گذشته، ایالت کالیفرنیا یکی از آبادترین ایالت‌هاي آمریکا محسوب می‌شد. اما اکنون بر اثر افزایش دما، کاهش بارندگی و زیاد بودن نرخ تبخیر (همچون ایران)، رشد سریع بیابان‌ها (بیابان‌زایی) در این ایالت صورت گرفته است. اما دولت آمریکا براي مقابله با گسترش بیابان‌ها در این ایالت پروژه‌ی شورورزي را با قدرت بسیار زیاد و به طور جدي اجرا کرده و پیگیري می‌کند.
2-3- در کشور پاکستان نیز پروژه‌هاي شورورزي و تولید گیاهان شور در مناطق بسیار زیادي از این کشور انجام شده و موفقیت خود را نشان داده است. این پروژه‌ها بیشتر در استان بلوچستان و نواحی ساحلی آن به اجرا درآمده است.
2-4- کشورهاي چین و کره در مرز مشترك خود که دارای زمین‌هاي کویري و شورزار هستند، پروژه‌ای به نام " یک میلیون درخت " را با موفقیت اجرا کرده‌اند، که طی آن یک میلیون درخت شورزي کاشت و پرورش یافته است. به علت موفقیت زیاد در این پروژه، قرار است تا این پروژه به پروژه‌ی " یک میلیارد درخت " ارتقا یابد.
2-5- در کشور هند به علت دارا بودن زمین‌هاي بسیار زیاد ساحلی، کشت و گسترش گیاهان شورزي مورد توجه قرار گرفته است و پروژه‌های بزرگی در زمینه استفاده از گیاهان شورزی برای تولید برق در روستاها و استفاده در دیگر صنایع، در حال اجرا است.
3 - مهندسی شورورزی
با توجه به ابعاد و گستردگی و تنوع بکارگیری از علوم پیشرفته و مهندسی‌های گوناگون در پروژه‌ی « مهندسی شورورزی »، امکانات و فرصت‌های بسیار زیادي براي بکارگیري از استعداد‌ها و توانایی‌های الهی مردم ایران، نخبگان، اساتید و دانشجویان بوجود خواهد آمد و ضمن جلوگیري از فرار مغزها، تمامی آحاد جامعه را در جهت آبادانی و سرافرازي کشور هدایت خواهد کرد. « مهندسی شورورزی » فرصتی استثنایی جهت احیا و بکارگیری عملی توانمندي‌هاي ایران در زمینه‌هاي مختلف صنایع و تکنولوژي‌هاي روز دنیا مانند انواع مهندسی‌ها در زمینه‌ی استفاده از تکنولوژي‌هاي مبدل انرژي‌هاي پاك و مستقل از برق شبکه کشور، تکنولوژی‌های نانو، تولید و حمل آب شیرین و نیمه شیرین با درصد‌های مختلف، تولید بیوگاز، نقشه‌برداري، مخابرات، کنترل، عمران و سازه، ایجاد شهرهای جدید با امکانات پیشرفته و در مجموع همکاری گسترده بین مهندسان عرصه‌‌ی صنعت با مهندسان شاخه‌ی کشاورزي خواهد بود. لذا « مهندسی شورورزی » یعنی تولید ثروت با استفاده از آب مجانی و بی‌پایان دریاها در زمین‌هاي مجانی و بایر که قرن‌ها بی‌استفاده و رها بوده‌اند، به وسیله‌ي جوانان بیکار کنونی، به همراه استفاده از تکنولوژی‌ها و مهندسی‌های پیشرفته که باعث جایگزینی دسته جمعی بیابان‌هاي سرکش و رونده و تبدیل آنها به مناطق آباد، سرسبز و قابل سکونت خواهد شد.
4- مزایا و فواید « مهندسی شورورزی »
ايجاد توازن بين حفاظت از محيط زيست و رشد اقتصادي، همواره از چالش‌هاي ظريف و بحث‌انگيز بوده است. در اينجاست كه نقش پراهميت فن‌آوري‌هاي سازگار با محيط زيست مشخص ميشود. « مهندسی شورورزی » نه تنها راهبردي سازگار با محيط زيست محسوب ميشود، بلكه مي‌تواند موجب بهبود معيارهاي زيست محيطي نيز شود. در ذیل برخی از دست‌آوردهای آن بیان می‌گردد.
• احياي اراضي بياباني، ساحلي و حاشيه‌اي در مناطق مبتلا به شوري
• مقابله با بحران‌هایی نظیر فرسايش خاك، خشکسالی و کمبود آب شیرین در کشور
• بهبود زيست‌بوم مناطق بياباني
• بهبود وضعيت زيستگاه‌هاي حيات وحش
• جذب گاز كربنيك اتمسفر و كمك به كاهش گازهاي گلخانه‌اي (ترسيب كربن)
• كاهش آلودگي در مناطق نفتي و صنعتي
• امكان بهره‌برداري اقتصادي (از قبيل تولید علوفه، ميوه، چوب و الوار، پرورش دام و طیور، محصولات دارويي و صنعتي) و در نتيجه ایجاد اشتغال در سرتاسر کشور به میزان حداقل 5 میلیون فرصت شغلی و كسب درآمد کلان و در مجموع بهبود وضعيت زندگي ساكنين مناطق مربوطه
• کارآفرینی براي بسیاري از جوانان بیکار و تحصیل کرده، و خروج کشور از بحران کنونی بیکاری جوانان و دانشگاهیان و اقشار دیگر جامعه.
5 - نتیجه
حضرت آیت الله خامنه‌ای: « انتظارم از مجموعه‌ی حاضر (هم دستگاه‌های دولتی- منظورم قوه‌ی مجریه است، هم دستگاه‌های غیر قوه‌ی مجریه مثل مجلس، مثل قوه‌ی قضائیه، مثل نهادهای انقلابی. همه باید نقش آفرینی کنند) کارهای فوق العاده است؛ یک کارهایی هست که کارهای طبیعی دستگاه شما است و باید انجام بدهید، لابد هم انجام می‌دهید، بعد از این هم - این جلسه و امثال این جلسه باشد یا نباشد - انجام می‌دهید؛ این چیزی نیست که ما را قانع کند؛ باید یک کار فوق عادت انجام بگیرد، یک تلاش مضاعف انجام بگیرد. » [از بیانات اخیر رهبر انقلاب خطاب به مسئولان، 11/02/1395]
با توجه به وفور منابع آب و خاک شور، غنا و تنوع ژنتیکی مطلوب گیاهان شورزی و زیرساخت‌های مناسب تحقیقاتی در کشور، در صورت سرمایه‌گذاری مناسب، توجه لازم، حمایت و همکاری نهادها و اُرگان‌های حکومتی و دولتی از بالاترین مقام تا پایین‌ترین دستگاه و اُرگان، « مهندسی شورورزي » از جمله زمينه‌هايي است كه کشور ایران مي‌تواند در سطح جهاني در آن به صورت جدی پیش‌قدم باشد. در سال « اقتصاد مقاومتی، اقدام و عمل » اقدام و عمل در این امر باعث توسعه، آبادانی، پیشرفت و ایجاد اقتصاد مقاومتی کارآمد در ایران خواهد شد. نویسندگان این مقاله به هر سوالی که در خصوص پروژه‌ی جامع و ملی « مهندسی شورورزي » مطرح گردد، پاسخ خواهند داد.
پژوهشگران:
سيد مرتضي واعظ، كارشناس مديريت
سيد محمد حسين سيادتي، عضو هیأت علمی دانشكده مهندسی و علم مواد دانشگاه صنعتی خواجه نصیرالدین طوسی
--------------------------------------------
منابع
1. ایستگاه تحقیقات شوري. چاه افضل - یزد
غیر قابل انتشار: ۰
در انتظار بررسی: ۰
انتشار یافته: ۱
با سلام ،1-لطفا میزان شوری آب قابل اسفاده را مشخص نمائید. زه آبهای استان خوزستان آنقدر شور و سمی است که حتی نی هم در آن رشد نمی کند. ممکن است بعضی از نرم تنان از خانواده حلزونی ها و شکمپایان(صدفها) بتوانند این درجه از شوری را تحمل کنند.2- فهرست گیاهانی را که قادر به زیست با آب شور هستند، اعلام و حد پذیرش املاح نمکی را برای آنها مشخص نمائید. بطور طبیعی گیاهان خانواده اُشنان(چوبک) و گاگله(از زیر رده گل ناز و خرفه) و درختچه شور گز و جاز(درختچه روینده در بستر رودخانه ها) می توانند آبهای لب شور و کمی تلخ را تحمل کنند.