هيئت رئيسه مجلس در آيینه تاريخ
رضا رحیمی
در نظام سیاسی جمهوری اسلامی ایران مجلس شورای اسلامی یکی از مهم ترین رکن های سیاسی است که به عنوان یکی از سه ضلع قوای سه گانه کشور امر قانون گذاری و نظارت بر اجرای آن را بر عهده دارد. از زمان آغاز انقلاب اسلامی تا کنون بدون هیچگونه وقفه ای 10 دوره انتخابات مجلس برگزار شده است که مروري كوتاه نشان از اثر گذاری قابل توجه آنها در سیاست های کلان ملی دارد.
در این میان موضوع انتخاب هیئت رئیسه ادوار مختلف مجلس شورای اسلامی نیز به لحاظ اهمیت آن در مدیریت و راهبری مجلس یکی از مهم ترین رویدادهای مجلس است که همواره در گذشته میان جناح های سیاسی چالش برانگيز بوده است.
در ادامه «تابناک» بر آن است تا با مروری تاریخی وضعیت کلی ادوار مختلف مجلس شورای اسلامی و کیفیت ترکیب هیئت رئیسه آنها را به همراه مهم ترین وقایع هر کدام از این ادوار مورد بررسی قرار دهد.
1-اولین دوره انتخابات
اولین دوره انتخابات مجلس شورای اسلامی یک سال پس از پیروزی انقلاب و در تاریخ 24 اسفند 1358 برگزار شد. از آنجا كه در برخی حوزه ها انتخابات به دور دوم کشید. دور دوم انتخابات نیز در تاریخ 19 اردیبهشت برگزار شد.
رقابت های این دوره از مجلس شورای اسلامی بنا به دلایلی نظیر عدم تنظیم قانون مدون انتخابات و عدم امکان تشخیص دقیق زاویه ها با دین اسلام به یکی از فراگیرترین انتخابات مجلس تبدیل شد و در آن طیف گسترده ای از احزاب حاضر شدند.
از جمله مهم ترین گروه و جناح های سیاسی فعال در این دوره انتخابات می توان به ائتلاف بزرگ (متشکل از چند گروه سیاسی بزرگ از جمله حزب جمهوری اسلامی ایران، جامعه روحانیت مبارز و سازمان مجاهدین انقلاب اسلامی)، ائتلاف همنام، دفتر همکاری مردم با رئیس جمهور و مجاهدین خلق اشاره کرد.
همانطور که آمد به دلیل عدم شناخت دقیق و کافی از ماهیت جریان های سیاسی و برخی از نامزدها این مجلس بستری شد تا برخی از جریان ها و نامزدهای زاویه دار با انقلاب اسلامی نیز وارد مجلس شوند. با این حال ائتلاف بزرگ با حمایت از افرادی چون حضرت آیت الله خامنه ای، هاشمی رفسنجانی، محمد جواد باهنر، علی اکبر ناطق نوری، موسوی خوئینی ها، علی اکبر ولایتی و... توانست جریان غالب اولین دوره از مجلس شورای اسلامی باشد.
با این حال سایر گروه های سیاسی نیز با ترکیبی از نیروهای وفادار به انقلاب و طرفدار لیرالیسم و یا دیگر مکتب های سیاسی نظیر حزب توده نیز توانستند در این دوره از انتخابات نقش آفرین باشند.
مهدی بازرگان، فتح الله بنی صدر (برادر رئیس جمهور وقت)، مصطفی چمران محمد علی رجایی از ائتلاف همنام و حسن حبیبی، فتح الله بنی صدر، طاهره صفارزاده و عزت الله سحابی از ائتلاف دفتر همکاری مردم با رئیس جمهور را می توان از ديگر چهره های راه یافته به مجلس اول نام نهاد. از میان نامزدهای مجاهدین خلق نیز علی گلزاده غفوری به مجلس راه یافت و مسعود رجوی و برخی چهره های دیگر به دور دوم راه پیدا کردند ولی در نهایت موفق به حضور در مجلس نشدند.
الف)وضعیت هیئت رئیسه مجلس
انتخابات هیئت رئیسه این دوره از مجلس شورای اسلامی در تاریخ 7 خرداد 1359 به ریاست سنی یدالله سحابی برگزار شد و در جریان آن آیت الله هاشمی رفسنجانی از 196 رأي داده شده 146 رأي كسب كرد و به عنوان رئیس مجلس انتخاب شد.
هیأت رئیسه مجلس نیز در اين دوره عبارت بودند از: سيد اكبر پرورش، سيد محمد موسوي خوئيني ها، مرتضي كتيرايي، علي اكبر ولايتي، عليرضا يارمحمدي سيد محمد كياوش احمد توكلي اسدالله بيات مرتضي الويري سيدحسن شاهچراغي علي قائمي
ب)مهم ترین حوادث مجلس
یکی از نکات جالب در رابطه با مجلس شورای اسلامی دور اول می توان به حضور یدالله سحابی و فرزندش عزت الله سحابی در این مجلس اشاره کرد. رأی به عدم کفایت رئیس جمهور وقت «ابوالحسن بنی صدر» و رأی به آزادی گروگان های آمریکایی را مي توان از جمله مهم ترین اقدامات مجلس شورای اسلامی دور اول دانست.
2-دومين دوره انتخابات
دومين دور انتخابات مجلس شورای اسلامی در روز جمعه 26 فروردین 1363 در سراسر کشور و در 193 حوزه انتخابه برگزار شد. در این انتخابات حدود 1592 نفر آمادگي خود را براي كانديداتوري اعلام كردند. از اين بين حدود 266 نفر از داوطلبين صلاحيت‌شان توسط هيئت‌هاي اجرايي و شوراي نگهبان رد شد و از تعداد 1326 نفر تأييد صلاحيت شده، 115 نفر انصراف دادند.
دومين انتخابات مجلس شورای اسلامی در شرایطی برگزار شد که کشور تحت تأثیر جنگ ایران و عراق به شدت آسیب دیده بود و فضای سیاسی حاکم بر کشور امنیتی بود. در این انتخابات با توجه به تجربه دور قبل که مشکلاتی را به همراه داشت تا حدود زیادی روحیه رقابتی از بین رفت. گروه های نظیر سازمان مجاهدین خلق، سازمان فداییان خلق و حزب توده كنار رفتند و نهضت آزادی ایران و جمعیت های همسو نیز از مدت ها پیش امکان فعالیت سیاسی نداشتند.
دو گروه سیاسی مهم بازیگر در رقابت های دور دوم می توان به حزب جمهوری اسلامی و جامعه روحانیت مبارز اشاره کرد که تعداد زیادی از نامزدهای این دو گروه با یکدیگر اشتراک داشت.
از جمله سرشناس ترین نامزدهایی که توانستند به مجلس شورای اسلامی را یابند می توان به هاشمی رفسنجانی، مهدی کروبی، محمد یزدی، محمد علی موحدی کرمانی و قربانعلی دری نجف آبادی اشاره کرد.
الف)وضعیت هیئت رئیسه مجلس
انتخاب هیئت رئیسه مجلس دوم در روز 7 خرداد 1363 برگزار شد و در حالی که رئیس سنی جلسه سعید اماتی همدانی بود انتخابات برگزار شده بار دیگر هاشمی رفسنجانی از 205 رأي داده شده 196 رأي را به دست آورد و رئيس مجلس شد.
سيد محمد موسوي خوئيني ها، حبيب الله عسگراولادي، مرتضي كتيرايي، علي اكبر ولايتي، عليرضا يارمحمدي، اسدالله بيات، مرتضي الويري، محمدعلي سبحان اللهي، احمد توكلي، سيدعطاءالله مهاجراني و علي قائمي نیز اعضای هیئت رئیسه این دوره بودند.
ب)مهم ترین حوادث مجلس
از جمله شرایط حاکم بر این دوران جنگ و تحریم شدید سیاسی کشور بود و در سیاست داخله نیز میان نخست وزیر و رئیس جمهور وقت (مقام معظم رهبري) اختلافاتی پدیدار شد.
چهره غالب انتخابات دور دوم را می توان کنار رفتن نیروهای لیبرال و مارکسیست های همچون حزب توده و سازمان مجاهدین خلق دانست که زمینه را برای رقابت نیروهای خط امام و انقلاب هموار کرد.
تشكيل مجمع تشخيص مصلحت نظام براي حل اختلافات ميان قواي سه گانه نيز از جمله اقداماتي بود كه در اين مجلس با آن موافقت شد.
3-سومين دوره انتخابات
انتخابات سومین دوره مجلس شورای اسلامی در تاریخ 7 فروردین 1367 برگزار شد. در انتخابات این دوره بار دیگر اختلاف سلیقه های سیاسی میان نیروهای انقلاب خود را بیش از پیش نمایان کرد. در این انتخابات مجمع روحانیون مبارز که از جامعه روحانیت جدا شده و گروه سیاسی جدیدی را تشکیل داده بودند به همراه هم طیف های خود مانند دفتر تحکیم وحدت و انجمن های اسلامی صنوف مختلف توانستند، اکثریت مجلس را بدست بگیرند.
در انتخابات آن دوره، جناح راست توانست یک اقلیت ۱۰۰ نفره در مجلس داشته باشد. از جمله رویدادهای این دوره می توان گفت که وجود لیست های مختلف انتخاباتی درون جبهه وفادار به امام برای اولین بار در مجلس سوم اتفاق افتاد. اصلی ترین علت این اتفاق را هم باید متوقف شدن فعالیت حزب جمهوری و تعطیلی این حزب و بعد از آن هم انشعاب مجمع روحانیون مبارز از جامعه روحانیت مبارز دانست.
در این دوره از انتخابات نیز غالب چهره های سیاسی وابسته به جریان انقلاب و خط امام خمینی (ره) توانستند وارد مجلس شوند و در جریان تصمیم گیری های کلان ملی نقش آفرینی کنند. اگرچه موضوع قابل توجه این بود که در این مجلس اختلافات میان بازیگران سیاسی مجلس رفته رفته تند تر می شد.
الف)وضعیت هیئت رئیسه مجلس
در این دوره نیز در تاریخ 7 خرداد 1367 به ریاست سنی محمد حسین چهره گانی انتتخابات هیئت رئیسه برگزار شد و اگرچه در این دوره نیز ابتدا هاشمی رفسنجانی به عنوان رئیس مجلس انتخاب شد ولی یك سال بعد و پیروزی او در انتخابات ریاست جمهوری مهدی کروبی ریاست مجلس را بر عهده گرفت. كروبي از 199 رأي داده شده 187 رأي را به دست آورد.
از جمله اعضای هیئت رئیسه مجلس سوم می توان به افراد زیر اشاره کرد: محمد يزدي، سيد محمد خامنه ای، مرتضي كتيرايي ، غلامعباس زائري، علي محمد بشارتي، اسدالله بيات، محمدعلي سبحان اللهي، سيدفضل الله حسيني، منوچهر متكي، مرتضي الويری اشاره کرد.
ب)مهم ترین حوادث مجلس
شروع رسمی اختلافات سیاسی میان نیروهای انقلاب در این دوره کلید خورد و در آستانه انتخابات مجلس سوم، تفاوت سلیقه ها و اختلافات کهنه سرباز کرد. از دیگر موارد بحث در رابطه با این دوره از انتخابات اختلاف شورای نگهبان با وزارت کشور بر سر تایید صلاحیت ها بوده است.
پذيرش قطعنامه 598 ، پايان جنگ ايران و عراق و همچنين رحلت امام خميني (ره) در اين دوره از مجلس اتفاق افتاد.
4-چهارمين دوره انتخابات
انتخابات چهارمین دوره مجلس شورای اسلامی در تاریخ 21 فروردین 1371 برگزار شد. در این دوره از انتخابات شورای نگهبان تعدادی از اعضای مجمع روحانیون مبارز را رد صلاحیت کرد که با توجه به اینکه برخی افراد دارای سابقه نمایندگی بودند، حاشیه های زیادی به همراه داشت. مشاركت در اين دوره از انتخابات قريب به 58 درصد تخمين زده شد.
اکثریت مجلس چهارم با جریان معروف به راست (سنتی) مرتبط با جامعه روحانیت مبارز بود که با شعار اطاعت از رهبری و حمایت از هاشمی به مجلس دست یافتند. این جریان در مجلس سوم در اقلیت بسر می برد. اقلیت مجلس چهارم نیز منسوب به جریان و جناح به اصطلاح چپ بوده که مرتبط با جامعه روحانیون مبارز جداشده و مستقل از روحانیت مبارزند. تعداد نه چندان زیاد بلکه انگشت شماری نیز از نمایندگان راه یافته به مجلس، مستقل بودند.
الف)وضعیت هیئت رئیسه مجلس
انتخاب هیئت رئیسه مجلس شورای اسلامی این دوره در تاریخ 7 خرداد 1371 برگزار شد و بر اساس آن علی اکبر ناطق نوری توانست بر صندلی ریاست مجلس دست یابد. نائب رئیسان مجلس نیز حسن روحانی، سید اکبر پرورش، محمدعلی موحدی‌کرمانی و حسین هاشمیان بودند.
علي اكبر ناطق نوري در اين دور از مجلس از 240 رأي داده شده 203 رأي را به دست آورد و رئيس مجلس شد.
ب)مهم ترین حوادث مجلس
نکته قابل توجه اين دوره کسب بالاترین میزان رای در پایتخت توسط مجری یک برنامه تلویزیونی بود. سید علی اکبر موسوی حسینی، مجری روحانی برنامه اخلاق در خانواده، که در لیست جامعه روحانیت مبارز قرار داشت، با بیش از ۹۳۷ هزار رای نفر اول تهران شد.
در مجلس چهارم که اکثریت با شعار حمایت از هاشمی که برنامه تعدیل اقتصادی را سرلوحه برنامه های خود در اولویت داشت، به مجلس راه یافته بودند، دو جهت گیری در ابتداء وجود داشت. یکی همین اکثریت که دغدغه و حتی داعیه تقویت تعدیل را داشت.
مطلب بسیار حائز اهمیت اینکه در پایان دوره چهارم اكثر نمايندگان بر تعدیل تعدیل برنامه هاي اقتصادی هاشمی تاکید داشتند که از سویی نشانگر تقریب و واقع گرایی همگی یا غالب جریانات و جناح های مجلس چهارم و به ویژه نیروهای موثر آن ها بوده است. در عین حال مبین ارجحیت مصالح عمومی، ملی و انقلابی و اسلامی بر جهت گیری ها یا منافع جناحی، گروهی یا شخصی در این دوره بود.
از ديگر حواشي اين مجلس آن بود كه پس از انتخابات، آیت الله خامنه ای رهبر جمهوری اسلامی در در مورد این مجلس فرمودند: «مجلس چهارم، سیاست را با اخلاق ممزوج کرده و بحمداللَّه، سیاست را در جهت ضدّاخلاقى نکشانیده است.»
5-پنجمين دور انتخابات
پنجمین دوره انتخابات مجلس شورای اسلامی در تاریخ 18 اسفند 1374 برگزار شد. در این دوره از رقابت ها . اختلاف ها میان جناح های سیاسی ایران بیشتر شده و جناح چپ آن زمان که به خط امام نیز معروف بودند، کم کم شروع به پوست اندازی ایدئولوژیک كرد. دفتر تحکیم وحدت که از شاخص ترین جریانات گروه های چپ به شمار می آمد، در یک جریان استحاله قرار گرفته و با شیبی تند شروع به فاصله گرفتن از آرمان های ابتدایی خود کرد. در این دوره کارگزاران نیز که بیشتر به جریانات چپ نزدیک است فعالیت رسمی سیاسی خود را آغاز کرد.
بیشترین میزان مشارکت باز هم در کهکیلویه و بویراحمد با ۹۶ درصد، ایلام با ۹۰ درصد و سمنان با ۸۸ درصد اعلام شد. تعداد واجدین شرایط شرکت در انتخابات در این دوره ٣٤ میلیون و ٧١٦ هزار نفر اعلام شد. منابع رسمی تعداد رای دهندگان را حدود ٢٤ میلیون و ٦٨٢ هزار نفر (با نرخ مشارکت حدود ۷۱ درصد) اعلام کردند.
الف)وضعیت هیئت رئیسه مجلس
در تاریخ ۱۲ خرداد ۱۳۷۵ نخستین جلسه مجلس پنجم برگزار شد. رییس مجلس پنجم حجه السلام و المسلمین علی اکبر ناطق نوری و نائب رئیسان وی، حسن روحانی و محمدعلی موحدی کرمانی بودند.
علي اكبر ناطق نوري با اختلاف ۱۱ راي بيشتر از عبدالله نوری توانست به رياست مجلس پنجم برسد. او از ميان 241 رأي داده شده 132 رأي به دست آورد.
ب)مهم ترین حوادث مجلس
نکات این مجلس پیروزی جناح چپ در انتخابات ریاست جمهوری است. سید محمد خاتمی در حالی در انتخابات ریاست جمهوری آن دوره شرکت می کند که جناح چپ پس از یک اغمای سه، چهار ساله با حمایت از خاتمی مجدداً به عرصه سیاسی کشور بازگشتند.
تمام وزاری پیشنهادی دولت در مجلس رای اعتماد گرفتند و این در حالی است که دولت و مجلس از لحاظ سیاسی تفاوت های ماهوی بسیاری با هم دارند
مجلسیان از همان آغازین روزهای شروع فعالیت دولت جدید در خصوص عملکرد برخی از وزرا بخصوص عطاءالله مهاجرانی، وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی و عبدالله نوری، وزیر کشور هشدارهایی داده بودند، اما روش‌هایی که این دو وزیر برای تحقق برنامه‌هایشان در نظر گرفتند برای جناح موسوم به راست و نمایندگان مجلس پذیرفتنی نبود و به همین خاطر بارها اعتراض خود را در خصوص ادامه این سیاست‌ها اعلام کردند.
6-ششمين دوره انتخابات
ششمین دوره انتخابات مجلس شورای اسلامی رامی توان یکی از متفاوت ترین و حساس ترین ادوار مجلس شورای اسلامی ایران معرفی کرد که با حاشیه های فراوانی همراه بود. انتخابات ششمین دوره مجلس شورای اسلامی، در تاریخ ۲۹ بهمن ۱۳۷۸ خورشیدی، برگزار گردید. از مجموع ۳۸٬۷۲۶٬۴۳۱نفر واجد شرایط رای دادن، ۲۶٬۰۸۲٬۱۵۷ نفر، در انتخابات شرکت کردند
رقابت میان جناح راست و چپ در این دوره از انتخابات مجلس بیش از پیش خودنمایی کرد و در جریان رقابت های این دور جناح منتسب به راست یا اصولگرایان شکست خورد و اکثریت مجلس شورای اسلامی به دست نیروهای موسوم به چپ افتاد.
الف)وضعیت هیئت رئیسه مجلس
جلسه گشایش مجلس در ۷ خرداد ۱۳۷۹ آغاز شد و محمدعلی شیخ شوشتری نمایندهٔ شوشتر رییس سنی مجلس شد. در دومین جلسه مجلس در ۱۰ خرداد ۱۳۷۹ هیئت‌رئیسهٔ موقت انتخاب شدند. در این رای‌گیری مهدی کروبی با ۱۸۶ رای مثبت و ۶۳ رای ممتنع رییس مجلس شد و مجید انصاری با ۱۴۶ رای مثبت و ابوالقاسم سرحدی‌زاده با ۸۵ رای مثبت نیز نایب‌رییس اول و دوم شده؛ سهیلا جلودارزاده، ناصر خالقی ، محمد قمی، علی شکوری راد، اسماعیل جبارزاده، جلال جلالی‌زاده منشیان؛ تابش، سید حسین هاشمی، سازگارنژاد نیز کارپردازان موقت شدند.تصمیم برای انتخاب کروبی به عنوان رییس مجلس ناشی از مصلحت سنجی و هماهنگی قبلی بهزاد نبوی و برای کاهش تنش در روابط مجلس ششم با جناح راست و رهبری نظام بود.
ب)مهم ترین حوادث مجلس
کنفرانس برلین و حواشی زننده آن، توقیف گسترده مطبوعات و بازداشت روزنامه نگاران، نامه موسوم جام زهر نمایندگان به مقام معظم رهبری، تحصن نمایندگان در مجلس به دلیل اعتراض به رد صلاحیت های انتخابات هفتم از جمله رویدادهای مهم مجلس ششم بود.
7-هفتمين دوره انتخابات
هفتمین دوره مجلس شورای اسلامی در تاریخ 1 اسفند 1382 برگزار شد. این دوره از مجلس شورای اسلامی تحت تأثیر اعتراضات و رد صلاحیت های جریان چپ و اصلاحات زمینه مناسبی را فراهم کرد تا جریان سیاسی اصول گرا بتواند فضای مناسبی را برای رقابت و جذب حداکثر آرای رأی دهندگان انجام دهد.
از حدود ۴۶ میلیون و ۳۵۱ هزار نفر واجدان شرایط شرکت، ٢٣ میلیون و ۷۳۵ هزار نفر (حدود ۵۱ درصد) در این انتخابات شرکت کردند. این، کمترین میزان مشارکت در بین تمامی ادوار انتخابات مجلس بود و نسبت به دوره قبل ۱۶ درصد کاهش را نشان می داد.
نتایج نهایی این دور از انتخابات گویای پیروزی و وردو چهره های سرشناس اصول گرای کشور نظیر غلام علی حداد عادل، احمد توکلی، محمد حسن ابوترابی فرد، محمد رضا باهنر و... به مجلس بود.
مشخصه انتخابات مجلس هفتم ظهور دوباره ائتلاف‌ها بود. رنگین کمانی از ائتلاف‌ها با اسامی مختلف شکل گرفت و به عبارتي مجلس چهارم دوباره تکرار شد. وابستگی‌ها و شعارهای سیاسی جای خود را به تاکید بر اولویت‌های اقتصادی داد و با وجود چهره‌های تازه، اسامی شبیه به هم و شعارهای عمومی، رای‌دهندگان به سختی می‌توانستند گروه‌ها را از هم تمیز دهند. ائتلاف خدمتگزاران مستقل ایران اسلامی، ائتلاف آبادانی و توسعه ایران، ائتلاف ملی کار و تولید نمونه‌هایی از این ائتلاف‌ها بودند، اگرچه اغلب آنها به اصولگرایان گرایش داشتند.
الف)وضعیت هیئت رئیسه مجلس
بنابر جلسه علنی 7 خرداد 1383 اکثریت نمایندگان با رأی به غلام علی حداد عادل او را به ریاست مجلس انتخاب کردند. در اين انتخابات حداد عادل از 266 رأي داده شده 196 را به خود اختصاص داد و رئيس مجلس شد.
نائب رئیسان او، مهندس محمدرضا باهنر و محمدحسن ابوترابی فرد بودند. اعضای هیئت رئیسه مجلس نیز (در سال اول) عبارت بودند از: سید احمد موسوی، حمیدرضا حاجی‌بابایی، علیرضا زاکانی، حسین سبحانی نیا، موسی قربانی و جهانبخش محبی نیا، به عنوان منشی و احمد ناطق نوری، حسن نوعی اقدام و محسن کوهکن، به عنوان کارپرداز.
ب)مهم ترین حوادث مجلس
طرح تثبیت قیمت ها که دولت وقت را مجبور به عدم افزایش قیمت برخی کالاهای یارانه دار نظیر سوخت می کرد و در ادامه منجر به رخداد تورم انفجاری بود از اقدامات این مجلس بود. موافقت و تصویب کلیات سهمیه بندی بنزین نیز از دیگر اقدامات مجلس هفتم بود.
در این انتخابات، تشکل های سنتی محافظه کار چون جامعه روحانیت مبارز و حزب موتلفه اسلامی از تشکل نوظهور "ائتلاف آبادگران ایران اسلامی" حمایت کردند. جمعیتی نوظهور که در انتخابات دومین دوره شوراها پیروز شد و از شهردار شدن محمود احمدی نژاد در تهران حمایت کرد.
انتخابات مجلس هفتم، زمینه ساز دگرگونی های بعدی در ساخت سیاسی قدرت، و تلاش برای یکدست سازی مجدد آن، پس از بروز شکاف در دوران اصلاحات شد.
8-هشتمين دوره انتخابات
هشتمین دوره انتخابات مجلس شورای اسلامی در تاریخ 24 اسفند 1386 در سراسر کشور برگزار شد. دور دوم این انتخابات نیز در تاریخ 6 اردیبهشت سال 1387 برگزار شد و در قالب آن 18 نامزد اصلاح طلب و 46 نامزد اصول گرا به مجلس شورای اسلامی راه یافتند.
در این دوره از انتخابات 29 نامزد اصلاح طلب، 153 نامزد اصول گرا و 23 نامزد مستقل راهی بهارستان شدند.
مطابق گزارش رسمی، ۴۳ میلیون و ۸۲۴ هزار نفر واجد شرکت در این انتخابات بودند که حدود ۲۲ میلیون و ۳۵۰ هزار نفر (حدود ۵۱ درصد) در آن شرکت کردند.
الف)وضعیت هیئت رئیسه مجلس
در انتخابات 7 خرداد 1387 وضعیت هیئت رئیسه مجلس هشتم نسبت به ترکیب دوره پیشین تغییر کرد و این بار علی لاریجانی توانست با اکثریت آراء ریاست مجل را در اختیار بگیرد. محمد رضا باهنر، سید شهاب الدین صدر، مسعود پزشکیان، محمد آشوری، احمد ناطق نوری، محسن کوهکن نیز از جمله اعضای هیئت رئیسه مجلس هشتم بودند.
علي لاريجاني در اين دوره از انتخابات هيئت رئيسه از 263 رأي 232 رأي نمايندگان را از آن خود كرد و رئيس مجلس شد.
ب)مهم ترین حوادث مجلس
از جمله حوادث مهم در رابطه با این دوره از انتخابات کاهش شدید مشارکت مردم تهران در انتخابات بود و در حالی که مشارکت در کل کشور 51 درصد اعلام شد. مشارکت در شهر تهران نزدیک به 30 درصد بود.
برگزاری انتخابات ریاست جمهوری سال 88 با حوادث پس از آن این دوره از مجلس را بسیار حساس و عملکرد آن را پیچیده کرد.
مجلس هشتم در رابطه با انتصابات دولت از جمله انتصاب مشایی و پس از آن رحیمی به سمت معاون اولی، اقدامات اقتصادی دولت، نحوه اجرای قانون یارانه‌ها، ادغام وزارتخانه‌ها، عدم واریز کمک ۲ میلیاردی به مترو از محل حساب ذخیره ارزی، سیاست‌های فرهنگی دولت و… از دولت انتقاد کردند.
یکی دیگر از اقدامات مجلس هشتم پیگیری حادثه کوی دانشگاه تهران بود. البته شاید بتوان مهم ترین تفاوت این مجلس با مجلس های پیشین را طرح سئوال از رئیس جمهور برای اولین بار عنوان کنیم که البته به فرجام مشخصی نرسید.
9-نهمين دوره انتخابات
نهمین دوره انتخابات مجلس شورای اسلامی در روز 12 اسفند 1390 برگزار شد. در این دوره رقابت بر سر 290 کرسی مجلس انجام شد که در دور اول تکلیف 223 نامزد مشخص شد و رقابت برای تعیین تکلیف 65 کرسی دیگر به دور دوم کشید که در اردییبهشت سال 1391 برگزار شد.
در این دوره از انتخابات رقابت بین برخی گروه های سیاسی نظیر اصول گرایان، صدای ملت، آبادگران جهادی و اصلاح طلبان انجام شد. اين انتخابات به نوعي اولين انتخابات پس از حوادث تلخ انتخابات سال 88 بود و از همين رو از حساسيت بالايي برخوردار بود.
نتایج نهایی انتخابات دوره نهم اگرچه گویای آن بود که غالب صندلی های مجلس به دست اصول گرایان افتاد اما در همان جلسات اول اختلافات میان اصول گرایان به ویژه بر سر تعیین رئیس نمایان شد و به زودی میان آنها شکاف ایجاد شد.
این شکاف سبب شد تا در یک سو فراکسیون ولایت به حمایت از علی لاریجانی و 173 نماینده اعلام موجودیت کند و از سوی دیگر نیز فراکسیون اصول گرایان متشکل از رهپویان، ایثارگران و پایداری ها با 100 نماینده به کار خود ادامه دهد که البته این 100 نفر نیز در بسیاری موارد با یکدیگر اختلاف نظرهای اساسی پیدا کردند.
الف)وضعیت هیئت رئیسه مجلس
علی لاریجانی به عنوان رئیس، محمد حسن ابوترابی فرد و محمد رضا باهنر به عنوان نواب رئیس و نمایندگانی نظیر محمدحسین فرهنگی، ضرغام صادقی، مهرداد بذرپاش، علیرضا مرندی، احمدرضا دستغیب، محمد دهقان و... از جمله اعضای هیئت رئیسه مجلس نهم بودند. علي لاريجاني از 270 رأي داده شده 177 رأي را به دست آورد و براي دومين بار رئيس مجلس شد.
ب)مهم ترین حوادث مجلس
اختلاف و درگیری میان لاریجانی و احمدی نژاد و رخ دادن یک شنبه سیاه در مجلس، استیضاح وزیر کار احمدی نژاد، استیضاح وزیر علوم دولت روحانی، رأی دادن سید محمد خاتمی در انتخابات این دوره از حوزه دماوند و تصویب جزئیات برجام از جمله مهم ترین حوادث مجلس نهم بود.
10-دهمین دوره انتخابات مجلس
دهمین انتخابات مجلس شورای اسلامی در تاریخ 7 اسفند 1394 و 10 اردیبهشت 1395 برگزار شد و در جریان این انتخابات جریات های سیاسی منتسب به لیست امید، اصول گرایان و اعتدال و توسعه به رقابت با یکدیگر پرداختند که در نهایت ترکیب سیاسی نهایی مجلس 119 نامزد از لیست امید، 81 نامزد از اصول گرایان و مابقی به مستقل ها رسید.
الف)وضعيت هيئت رئيسه
انتخابات هیئت رئیسه مجلس دهم نیز در حالی که بسیاری فکر می کردند در اختیار نمایندگان لیست امید و سر لیست این جریان یعنی محمد رضا عارف قرار خواهد گرفت، اما بار دیگر تحت تأثیر بسیاری مناسبات پیچیده به علی لاریجانی رسید و مسعود پزشکیان و علی مطهری نواب رئیس شدند.
در این میان موضوع انتخاب هیئت رئیسه ادوار مختلف مجلس شورای اسلامی نیز به لحاظ اهمیت آن در مدیریت و راهبری مجلس یکی از مهم ترین رویدادهای مجلس است که همواره در گذشته میان جناح های سیاسی چالش برانگيز بوده است.
در ادامه «تابناک» بر آن است تا با مروری تاریخی وضعیت کلی ادوار مختلف مجلس شورای اسلامی و کیفیت ترکیب هیئت رئیسه آنها را به همراه مهم ترین وقایع هر کدام از این ادوار مورد بررسی قرار دهد.
1-اولین دوره انتخابات
اولین دوره انتخابات مجلس شورای اسلامی یک سال پس از پیروزی انقلاب و در تاریخ 24 اسفند 1358 برگزار شد. از آنجا كه در برخی حوزه ها انتخابات به دور دوم کشید. دور دوم انتخابات نیز در تاریخ 19 اردیبهشت برگزار شد.
رقابت های این دوره از مجلس شورای اسلامی بنا به دلایلی نظیر عدم تنظیم قانون مدون انتخابات و عدم امکان تشخیص دقیق زاویه ها با دین اسلام به یکی از فراگیرترین انتخابات مجلس تبدیل شد و در آن طیف گسترده ای از احزاب حاضر شدند.
از جمله مهم ترین گروه و جناح های سیاسی فعال در این دوره انتخابات می توان به ائتلاف بزرگ (متشکل از چند گروه سیاسی بزرگ از جمله حزب جمهوری اسلامی ایران، جامعه روحانیت مبارز و سازمان مجاهدین انقلاب اسلامی)، ائتلاف همنام، دفتر همکاری مردم با رئیس جمهور و مجاهدین خلق اشاره کرد.
همانطور که آمد به دلیل عدم شناخت دقیق و کافی از ماهیت جریان های سیاسی و برخی از نامزدها این مجلس بستری شد تا برخی از جریان ها و نامزدهای زاویه دار با انقلاب اسلامی نیز وارد مجلس شوند. با این حال ائتلاف بزرگ با حمایت از افرادی چون حضرت آیت الله خامنه ای، هاشمی رفسنجانی، محمد جواد باهنر، علی اکبر ناطق نوری، موسوی خوئینی ها، علی اکبر ولایتی و... توانست جریان غالب اولین دوره از مجلس شورای اسلامی باشد.
با این حال سایر گروه های سیاسی نیز با ترکیبی از نیروهای وفادار به انقلاب و طرفدار لیرالیسم و یا دیگر مکتب های سیاسی نظیر حزب توده نیز توانستند در این دوره از انتخابات نقش آفرین باشند.
مهدی بازرگان، فتح الله بنی صدر (برادر رئیس جمهور وقت)، مصطفی چمران محمد علی رجایی از ائتلاف همنام و حسن حبیبی، فتح الله بنی صدر، طاهره صفارزاده و عزت الله سحابی از ائتلاف دفتر همکاری مردم با رئیس جمهور را می توان از ديگر چهره های راه یافته به مجلس اول نام نهاد. از میان نامزدهای مجاهدین خلق نیز علی گلزاده غفوری به مجلس راه یافت و مسعود رجوی و برخی چهره های دیگر به دور دوم راه پیدا کردند ولی در نهایت موفق به حضور در مجلس نشدند.
انتخابات هیئت رئیسه این دوره از مجلس شورای اسلامی در تاریخ 7 خرداد 1359 به ریاست سنی یدالله سحابی برگزار شد و در جریان آن آیت الله هاشمی رفسنجانی از 196 رأي داده شده 146 رأي كسب كرد و به عنوان رئیس مجلس انتخاب شد.
هیأت رئیسه مجلس نیز در اين دوره عبارت بودند از: سيد اكبر پرورش، سيد محمد موسوي خوئيني ها، مرتضي كتيرايي، علي اكبر ولايتي، عليرضا يارمحمدي سيد محمد كياوش احمد توكلي اسدالله بيات مرتضي الويري سيدحسن شاهچراغي علي قائمي
ب)مهم ترین حوادث مجلس
یکی از نکات جالب در رابطه با مجلس شورای اسلامی دور اول می توان به حضور یدالله سحابی و فرزندش عزت الله سحابی در این مجلس اشاره کرد. رأی به عدم کفایت رئیس جمهور وقت «ابوالحسن بنی صدر» و رأی به آزادی گروگان های آمریکایی را مي توان از جمله مهم ترین اقدامات مجلس شورای اسلامی دور اول دانست.
2-دومين دوره انتخابات
دومين دور انتخابات مجلس شورای اسلامی در روز جمعه 26 فروردین 1363 در سراسر کشور و در 193 حوزه انتخابه برگزار شد. در این انتخابات حدود 1592 نفر آمادگي خود را براي كانديداتوري اعلام كردند. از اين بين حدود 266 نفر از داوطلبين صلاحيت‌شان توسط هيئت‌هاي اجرايي و شوراي نگهبان رد شد و از تعداد 1326 نفر تأييد صلاحيت شده، 115 نفر انصراف دادند.
دومين انتخابات مجلس شورای اسلامی در شرایطی برگزار شد که کشور تحت تأثیر جنگ ایران و عراق به شدت آسیب دیده بود و فضای سیاسی حاکم بر کشور امنیتی بود. در این انتخابات با توجه به تجربه دور قبل که مشکلاتی را به همراه داشت تا حدود زیادی روحیه رقابتی از بین رفت. گروه های نظیر سازمان مجاهدین خلق، سازمان فداییان خلق و حزب توده كنار رفتند و نهضت آزادی ایران و جمعیت های همسو نیز از مدت ها پیش امکان فعالیت سیاسی نداشتند.
دو گروه سیاسی مهم بازیگر در رقابت های دور دوم می توان به حزب جمهوری اسلامی و جامعه روحانیت مبارز اشاره کرد که تعداد زیادی از نامزدهای این دو گروه با یکدیگر اشتراک داشت.
از جمله سرشناس ترین نامزدهایی که توانستند به مجلس شورای اسلامی را یابند می توان به هاشمی رفسنجانی، مهدی کروبی، محمد یزدی، محمد علی موحدی کرمانی و قربانعلی دری نجف آبادی اشاره کرد.
انتخاب هیئت رئیسه مجلس دوم در روز 7 خرداد 1363 برگزار شد و در حالی که رئیس سنی جلسه سعید اماتی همدانی بود انتخابات برگزار شده بار دیگر هاشمی رفسنجانی از 205 رأي داده شده 196 رأي را به دست آورد و رئيس مجلس شد.
سيد محمد موسوي خوئيني ها، حبيب الله عسگراولادي، مرتضي كتيرايي، علي اكبر ولايتي، عليرضا يارمحمدي، اسدالله بيات، مرتضي الويري، محمدعلي سبحان اللهي، احمد توكلي، سيدعطاءالله مهاجراني و علي قائمي نیز اعضای هیئت رئیسه این دوره بودند.
ب)مهم ترین حوادث مجلس
از جمله شرایط حاکم بر این دوران جنگ و تحریم شدید سیاسی کشور بود و در سیاست داخله نیز میان نخست وزیر و رئیس جمهور وقت (مقام معظم رهبري) اختلافاتی پدیدار شد.
چهره غالب انتخابات دور دوم را می توان کنار رفتن نیروهای لیبرال و مارکسیست های همچون حزب توده و سازمان مجاهدین خلق دانست که زمینه را برای رقابت نیروهای خط امام و انقلاب هموار کرد.
تشكيل مجمع تشخيص مصلحت نظام براي حل اختلافات ميان قواي سه گانه نيز از جمله اقداماتي بود كه در اين مجلس با آن موافقت شد.
3-سومين دوره انتخابات
انتخابات سومین دوره مجلس شورای اسلامی در تاریخ 7 فروردین 1367 برگزار شد. در انتخابات این دوره بار دیگر اختلاف سلیقه های سیاسی میان نیروهای انقلاب خود را بیش از پیش نمایان کرد. در این انتخابات مجمع روحانیون مبارز که از جامعه روحانیت جدا شده و گروه سیاسی جدیدی را تشکیل داده بودند به همراه هم طیف های خود مانند دفتر تحکیم وحدت و انجمن های اسلامی صنوف مختلف توانستند، اکثریت مجلس را بدست بگیرند.
در انتخابات آن دوره، جناح راست توانست یک اقلیت ۱۰۰ نفره در مجلس داشته باشد. از جمله رویدادهای این دوره می توان گفت که وجود لیست های مختلف انتخاباتی درون جبهه وفادار به امام برای اولین بار در مجلس سوم اتفاق افتاد. اصلی ترین علت این اتفاق را هم باید متوقف شدن فعالیت حزب جمهوری و تعطیلی این حزب و بعد از آن هم انشعاب مجمع روحانیون مبارز از جامعه روحانیت مبارز دانست.
در این دوره از انتخابات نیز غالب چهره های سیاسی وابسته به جریان انقلاب و خط امام خمینی (ره) توانستند وارد مجلس شوند و در جریان تصمیم گیری های کلان ملی نقش آفرینی کنند. اگرچه موضوع قابل توجه این بود که در این مجلس اختلافات میان بازیگران سیاسی مجلس رفته رفته تند تر می شد.
در این دوره نیز در تاریخ 7 خرداد 1367 به ریاست سنی محمد حسین چهره گانی انتتخابات هیئت رئیسه برگزار شد و اگرچه در این دوره نیز ابتدا هاشمی رفسنجانی به عنوان رئیس مجلس انتخاب شد ولی یك سال بعد و پیروزی او در انتخابات ریاست جمهوری مهدی کروبی ریاست مجلس را بر عهده گرفت. كروبي از 199 رأي داده شده 187 رأي را به دست آورد.
از جمله اعضای هیئت رئیسه مجلس سوم می توان به افراد زیر اشاره کرد: محمد يزدي، سيد محمد خامنه ای، مرتضي كتيرايي ، غلامعباس زائري، علي محمد بشارتي، اسدالله بيات، محمدعلي سبحان اللهي، سيدفضل الله حسيني، منوچهر متكي، مرتضي الويری اشاره کرد.
ب)مهم ترین حوادث مجلس
شروع رسمی اختلافات سیاسی میان نیروهای انقلاب در این دوره کلید خورد و در آستانه انتخابات مجلس سوم، تفاوت سلیقه ها و اختلافات کهنه سرباز کرد. از دیگر موارد بحث در رابطه با این دوره از انتخابات اختلاف شورای نگهبان با وزارت کشور بر سر تایید صلاحیت ها بوده است.
پذيرش قطعنامه 598 ، پايان جنگ ايران و عراق و همچنين رحلت امام خميني (ره) در اين دوره از مجلس اتفاق افتاد.
4-چهارمين دوره انتخابات
انتخابات چهارمین دوره مجلس شورای اسلامی در تاریخ 21 فروردین 1371 برگزار شد. در این دوره از انتخابات شورای نگهبان تعدادی از اعضای مجمع روحانیون مبارز را رد صلاحیت کرد که با توجه به اینکه برخی افراد دارای سابقه نمایندگی بودند، حاشیه های زیادی به همراه داشت. مشاركت در اين دوره از انتخابات قريب به 58 درصد تخمين زده شد.
اکثریت مجلس چهارم با جریان معروف به راست (سنتی) مرتبط با جامعه روحانیت مبارز بود که با شعار اطاعت از رهبری و حمایت از هاشمی به مجلس دست یافتند. این جریان در مجلس سوم در اقلیت بسر می برد. اقلیت مجلس چهارم نیز منسوب به جریان و جناح به اصطلاح چپ بوده که مرتبط با جامعه روحانیون مبارز جداشده و مستقل از روحانیت مبارزند. تعداد نه چندان زیاد بلکه انگشت شماری نیز از نمایندگان راه یافته به مجلس، مستقل بودند.
انتخاب هیئت رئیسه مجلس شورای اسلامی این دوره در تاریخ 7 خرداد 1371 برگزار شد و بر اساس آن علی اکبر ناطق نوری توانست بر صندلی ریاست مجلس دست یابد. نائب رئیسان مجلس نیز حسن روحانی، سید اکبر پرورش، محمدعلی موحدی‌کرمانی و حسین هاشمیان بودند.
علي اكبر ناطق نوري در اين دور از مجلس از 240 رأي داده شده 203 رأي را به دست آورد و رئيس مجلس شد.
ب)مهم ترین حوادث مجلس
نکته قابل توجه اين دوره کسب بالاترین میزان رای در پایتخت توسط مجری یک برنامه تلویزیونی بود. سید علی اکبر موسوی حسینی، مجری روحانی برنامه اخلاق در خانواده، که در لیست جامعه روحانیت مبارز قرار داشت، با بیش از ۹۳۷ هزار رای نفر اول تهران شد.
در مجلس چهارم که اکثریت با شعار حمایت از هاشمی که برنامه تعدیل اقتصادی را سرلوحه برنامه های خود در اولویت داشت، به مجلس راه یافته بودند، دو جهت گیری در ابتداء وجود داشت. یکی همین اکثریت که دغدغه و حتی داعیه تقویت تعدیل را داشت.
مطلب بسیار حائز اهمیت اینکه در پایان دوره چهارم اكثر نمايندگان بر تعدیل تعدیل برنامه هاي اقتصادی هاشمی تاکید داشتند که از سویی نشانگر تقریب و واقع گرایی همگی یا غالب جریانات و جناح های مجلس چهارم و به ویژه نیروهای موثر آن ها بوده است. در عین حال مبین ارجحیت مصالح عمومی، ملی و انقلابی و اسلامی بر جهت گیری ها یا منافع جناحی، گروهی یا شخصی در این دوره بود.
از ديگر حواشي اين مجلس آن بود كه پس از انتخابات، آیت الله خامنه ای رهبر جمهوری اسلامی در در مورد این مجلس فرمودند: «مجلس چهارم، سیاست را با اخلاق ممزوج کرده و بحمداللَّه، سیاست را در جهت ضدّاخلاقى نکشانیده است.»
5-پنجمين دور انتخابات
پنجمین دوره انتخابات مجلس شورای اسلامی در تاریخ 18 اسفند 1374 برگزار شد. در این دوره از رقابت ها . اختلاف ها میان جناح های سیاسی ایران بیشتر شده و جناح چپ آن زمان که به خط امام نیز معروف بودند، کم کم شروع به پوست اندازی ایدئولوژیک كرد. دفتر تحکیم وحدت که از شاخص ترین جریانات گروه های چپ به شمار می آمد، در یک جریان استحاله قرار گرفته و با شیبی تند شروع به فاصله گرفتن از آرمان های ابتدایی خود کرد. در این دوره کارگزاران نیز که بیشتر به جریانات چپ نزدیک است فعالیت رسمی سیاسی خود را آغاز کرد.
بیشترین میزان مشارکت باز هم در کهکیلویه و بویراحمد با ۹۶ درصد، ایلام با ۹۰ درصد و سمنان با ۸۸ درصد اعلام شد. تعداد واجدین شرایط شرکت در انتخابات در این دوره ٣٤ میلیون و ٧١٦ هزار نفر اعلام شد. منابع رسمی تعداد رای دهندگان را حدود ٢٤ میلیون و ٦٨٢ هزار نفر (با نرخ مشارکت حدود ۷۱ درصد) اعلام کردند.
الف)وضعیت هیئت رئیسه مجلس
در تاریخ ۱۲ خرداد ۱۳۷۵ نخستین جلسه مجلس پنجم برگزار شد. رییس مجلس پنجم حجه السلام و المسلمین علی اکبر ناطق نوری و نائب رئیسان وی، حسن روحانی و محمدعلی موحدی کرمانی بودند.
علي اكبر ناطق نوري با اختلاف ۱۱ راي بيشتر از عبدالله نوری توانست به رياست مجلس پنجم برسد. او از ميان 241 رأي داده شده 132 رأي به دست آورد.
ب)مهم ترین حوادث مجلس
نکات این مجلس پیروزی جناح چپ در انتخابات ریاست جمهوری است. سید محمد خاتمی در حالی در انتخابات ریاست جمهوری آن دوره شرکت می کند که جناح چپ پس از یک اغمای سه، چهار ساله با حمایت از خاتمی مجدداً به عرصه سیاسی کشور بازگشتند.
تمام وزاری پیشنهادی دولت در مجلس رای اعتماد گرفتند و این در حالی است که دولت و مجلس از لحاظ سیاسی تفاوت های ماهوی بسیاری با هم دارند
مجلسیان از همان آغازین روزهای شروع فعالیت دولت جدید در خصوص عملکرد برخی از وزرا بخصوص عطاءالله مهاجرانی، وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی و عبدالله نوری، وزیر کشور هشدارهایی داده بودند، اما روش‌هایی که این دو وزیر برای تحقق برنامه‌هایشان در نظر گرفتند برای جناح موسوم به راست و نمایندگان مجلس پذیرفتنی نبود و به همین خاطر بارها اعتراض خود را در خصوص ادامه این سیاست‌ها اعلام کردند.
6-ششمين دوره انتخابات
ششمین دوره انتخابات مجلس شورای اسلامی رامی توان یکی از متفاوت ترین و حساس ترین ادوار مجلس شورای اسلامی ایران معرفی کرد که با حاشیه های فراوانی همراه بود. انتخابات ششمین دوره مجلس شورای اسلامی، در تاریخ ۲۹ بهمن ۱۳۷۸ خورشیدی، برگزار گردید. از مجموع ۳۸٬۷۲۶٬۴۳۱نفر واجد شرایط رای دادن، ۲۶٬۰۸۲٬۱۵۷ نفر، در انتخابات شرکت کردند
رقابت میان جناح راست و چپ در این دوره از انتخابات مجلس بیش از پیش خودنمایی کرد و در جریان رقابت های این دور جناح منتسب به راست یا اصولگرایان شکست خورد و اکثریت مجلس شورای اسلامی به دست نیروهای موسوم به چپ افتاد.
جلسه گشایش مجلس در ۷ خرداد ۱۳۷۹ آغاز شد و محمدعلی شیخ شوشتری نمایندهٔ شوشتر رییس سنی مجلس شد. در دومین جلسه مجلس در ۱۰ خرداد ۱۳۷۹ هیئت‌رئیسهٔ موقت انتخاب شدند. در این رای‌گیری مهدی کروبی با ۱۸۶ رای مثبت و ۶۳ رای ممتنع رییس مجلس شد و مجید انصاری با ۱۴۶ رای مثبت و ابوالقاسم سرحدی‌زاده با ۸۵ رای مثبت نیز نایب‌رییس اول و دوم شده؛ سهیلا جلودارزاده، ناصر خالقی ، محمد قمی، علی شکوری راد، اسماعیل جبارزاده، جلال جلالی‌زاده منشیان؛ تابش، سید حسین هاشمی، سازگارنژاد نیز کارپردازان موقت شدند.تصمیم برای انتخاب کروبی به عنوان رییس مجلس ناشی از مصلحت سنجی و هماهنگی قبلی بهزاد نبوی و برای کاهش تنش در روابط مجلس ششم با جناح راست و رهبری نظام بود.
ب)مهم ترین حوادث مجلس
کنفرانس برلین و حواشی زننده آن، توقیف گسترده مطبوعات و بازداشت روزنامه نگاران، نامه موسوم جام زهر نمایندگان به مقام معظم رهبری، تحصن نمایندگان در مجلس به دلیل اعتراض به رد صلاحیت های انتخابات هفتم از جمله رویدادهای مهم مجلس ششم بود.
7-هفتمين دوره انتخابات
هفتمین دوره مجلس شورای اسلامی در تاریخ 1 اسفند 1382 برگزار شد. این دوره از مجلس شورای اسلامی تحت تأثیر اعتراضات و رد صلاحیت های جریان چپ و اصلاحات زمینه مناسبی را فراهم کرد تا جریان سیاسی اصول گرا بتواند فضای مناسبی را برای رقابت و جذب حداکثر آرای رأی دهندگان انجام دهد.
از حدود ۴۶ میلیون و ۳۵۱ هزار نفر واجدان شرایط شرکت، ٢٣ میلیون و ۷۳۵ هزار نفر (حدود ۵۱ درصد) در این انتخابات شرکت کردند. این، کمترین میزان مشارکت در بین تمامی ادوار انتخابات مجلس بود و نسبت به دوره قبل ۱۶ درصد کاهش را نشان می داد.
نتایج نهایی این دور از انتخابات گویای پیروزی و وردو چهره های سرشناس اصول گرای کشور نظیر غلام علی حداد عادل، احمد توکلی، محمد حسن ابوترابی فرد، محمد رضا باهنر و... به مجلس بود.
مشخصه انتخابات مجلس هفتم ظهور دوباره ائتلاف‌ها بود. رنگین کمانی از ائتلاف‌ها با اسامی مختلف شکل گرفت و به عبارتي مجلس چهارم دوباره تکرار شد. وابستگی‌ها و شعارهای سیاسی جای خود را به تاکید بر اولویت‌های اقتصادی داد و با وجود چهره‌های تازه، اسامی شبیه به هم و شعارهای عمومی، رای‌دهندگان به سختی می‌توانستند گروه‌ها را از هم تمیز دهند. ائتلاف خدمتگزاران مستقل ایران اسلامی، ائتلاف آبادانی و توسعه ایران، ائتلاف ملی کار و تولید نمونه‌هایی از این ائتلاف‌ها بودند، اگرچه اغلب آنها به اصولگرایان گرایش داشتند.
الف)وضعیت هیئت رئیسه مجلس
بنابر جلسه علنی 7 خرداد 1383 اکثریت نمایندگان با رأی به غلام علی حداد عادل او را به ریاست مجلس انتخاب کردند. در اين انتخابات حداد عادل از 266 رأي داده شده 196 را به خود اختصاص داد و رئيس مجلس شد.
نائب رئیسان او، مهندس محمدرضا باهنر و محمدحسن ابوترابی فرد بودند. اعضای هیئت رئیسه مجلس نیز (در سال اول) عبارت بودند از: سید احمد موسوی، حمیدرضا حاجی‌بابایی، علیرضا زاکانی، حسین سبحانی نیا، موسی قربانی و جهانبخش محبی نیا، به عنوان منشی و احمد ناطق نوری، حسن نوعی اقدام و محسن کوهکن، به عنوان کارپرداز.
ب)مهم ترین حوادث مجلس
طرح تثبیت قیمت ها که دولت وقت را مجبور به عدم افزایش قیمت برخی کالاهای یارانه دار نظیر سوخت می کرد و در ادامه منجر به رخداد تورم انفجاری بود از اقدامات این مجلس بود. موافقت و تصویب کلیات سهمیه بندی بنزین نیز از دیگر اقدامات مجلس هفتم بود.
در این انتخابات، تشکل های سنتی محافظه کار چون جامعه روحانیت مبارز و حزب موتلفه اسلامی از تشکل نوظهور "ائتلاف آبادگران ایران اسلامی" حمایت کردند. جمعیتی نوظهور که در انتخابات دومین دوره شوراها پیروز شد و از شهردار شدن محمود احمدی نژاد در تهران حمایت کرد.
انتخابات مجلس هفتم، زمینه ساز دگرگونی های بعدی در ساخت سیاسی قدرت، و تلاش برای یکدست سازی مجدد آن، پس از بروز شکاف در دوران اصلاحات شد.
8-هشتمين دوره انتخابات
هشتمین دوره انتخابات مجلس شورای اسلامی در تاریخ 24 اسفند 1386 در سراسر کشور برگزار شد. دور دوم این انتخابات نیز در تاریخ 6 اردیبهشت سال 1387 برگزار شد و در قالب آن 18 نامزد اصلاح طلب و 46 نامزد اصول گرا به مجلس شورای اسلامی راه یافتند.
در این دوره از انتخابات 29 نامزد اصلاح طلب، 153 نامزد اصول گرا و 23 نامزد مستقل راهی بهارستان شدند.
مطابق گزارش رسمی، ۴۳ میلیون و ۸۲۴ هزار نفر واجد شرکت در این انتخابات بودند که حدود ۲۲ میلیون و ۳۵۰ هزار نفر (حدود ۵۱ درصد) در آن شرکت کردند.
در انتخابات 7 خرداد 1387 وضعیت هیئت رئیسه مجلس هشتم نسبت به ترکیب دوره پیشین تغییر کرد و این بار علی لاریجانی توانست با اکثریت آراء ریاست مجل را در اختیار بگیرد. محمد رضا باهنر، سید شهاب الدین صدر، مسعود پزشکیان، محمد آشوری، احمد ناطق نوری، محسن کوهکن نیز از جمله اعضای هیئت رئیسه مجلس هشتم بودند.
علي لاريجاني در اين دوره از انتخابات هيئت رئيسه از 263 رأي 232 رأي نمايندگان را از آن خود كرد و رئيس مجلس شد.
ب)مهم ترین حوادث مجلس
از جمله حوادث مهم در رابطه با این دوره از انتخابات کاهش شدید مشارکت مردم تهران در انتخابات بود و در حالی که مشارکت در کل کشور 51 درصد اعلام شد. مشارکت در شهر تهران نزدیک به 30 درصد بود.
برگزاری انتخابات ریاست جمهوری سال 88 با حوادث پس از آن این دوره از مجلس را بسیار حساس و عملکرد آن را پیچیده کرد.
مجلس هشتم در رابطه با انتصابات دولت از جمله انتصاب مشایی و پس از آن رحیمی به سمت معاون اولی، اقدامات اقتصادی دولت، نحوه اجرای قانون یارانه‌ها، ادغام وزارتخانه‌ها، عدم واریز کمک ۲ میلیاردی به مترو از محل حساب ذخیره ارزی، سیاست‌های فرهنگی دولت و… از دولت انتقاد کردند.
یکی دیگر از اقدامات مجلس هشتم پیگیری حادثه کوی دانشگاه تهران بود. البته شاید بتوان مهم ترین تفاوت این مجلس با مجلس های پیشین را طرح سئوال از رئیس جمهور برای اولین بار عنوان کنیم که البته به فرجام مشخصی نرسید.
9-نهمين دوره انتخابات
نهمین دوره انتخابات مجلس شورای اسلامی در روز 12 اسفند 1390 برگزار شد. در این دوره رقابت بر سر 290 کرسی مجلس انجام شد که در دور اول تکلیف 223 نامزد مشخص شد و رقابت برای تعیین تکلیف 65 کرسی دیگر به دور دوم کشید که در اردییبهشت سال 1391 برگزار شد.
در این دوره از انتخابات رقابت بین برخی گروه های سیاسی نظیر اصول گرایان، صدای ملت، آبادگران جهادی و اصلاح طلبان انجام شد. اين انتخابات به نوعي اولين انتخابات پس از حوادث تلخ انتخابات سال 88 بود و از همين رو از حساسيت بالايي برخوردار بود.
نتایج نهایی انتخابات دوره نهم اگرچه گویای آن بود که غالب صندلی های مجلس به دست اصول گرایان افتاد اما در همان جلسات اول اختلافات میان اصول گرایان به ویژه بر سر تعیین رئیس نمایان شد و به زودی میان آنها شکاف ایجاد شد.
این شکاف سبب شد تا در یک سو فراکسیون ولایت به حمایت از علی لاریجانی و 173 نماینده اعلام موجودیت کند و از سوی دیگر نیز فراکسیون اصول گرایان متشکل از رهپویان، ایثارگران و پایداری ها با 100 نماینده به کار خود ادامه دهد که البته این 100 نفر نیز در بسیاری موارد با یکدیگر اختلاف نظرهای اساسی پیدا کردند.
علی لاریجانی به عنوان رئیس، محمد حسن ابوترابی فرد و محمد رضا باهنر به عنوان نواب رئیس و نمایندگانی نظیر محمدحسین فرهنگی، ضرغام صادقی، مهرداد بذرپاش، علیرضا مرندی، احمدرضا دستغیب، محمد دهقان و... از جمله اعضای هیئت رئیسه مجلس نهم بودند. علي لاريجاني از 270 رأي داده شده 177 رأي را به دست آورد و براي دومين بار رئيس مجلس شد.
ب)مهم ترین حوادث مجلس
اختلاف و درگیری میان لاریجانی و احمدی نژاد و رخ دادن یک شنبه سیاه در مجلس، استیضاح وزیر کار احمدی نژاد، استیضاح وزیر علوم دولت روحانی، رأی دادن سید محمد خاتمی در انتخابات این دوره از حوزه دماوند و تصویب جزئیات برجام از جمله مهم ترین حوادث مجلس نهم بود.
10-دهمین دوره انتخابات مجلس
دهمین انتخابات مجلس شورای اسلامی در تاریخ 7 اسفند 1394 و 10 اردیبهشت 1395 برگزار شد و در جریان این انتخابات جریات های سیاسی منتسب به لیست امید، اصول گرایان و اعتدال و توسعه به رقابت با یکدیگر پرداختند که در نهایت ترکیب سیاسی نهایی مجلس 119 نامزد از لیست امید، 81 نامزد از اصول گرایان و مابقی به مستقل ها رسید.
انتخابات هیئت رئیسه مجلس دهم نیز در حالی که بسیاری فکر می کردند در اختیار نمایندگان لیست امید و سر لیست این جریان یعنی محمد رضا عارف قرار خواهد گرفت، اما بار دیگر تحت تأثیر بسیاری مناسبات پیچیده به علی لاریجانی رسید و مسعود پزشکیان و علی مطهری نواب رئیس شدند.
