سوگند،علت محدثه سمت های اساسی
سید احمد حبیب نژاد*
هرچند در سپهر حقوق اسلامی سوگند دارای کارکردهایی در حوزه هایی مانند ادله اثبات دعوا می باشد ولی در حقوق عمومی سوگند وارد عرصه حکمرانی گردیده و قانون اساسی ایران سوگند را به عنوان شرط درونی مناصب و پست هایی مهم و حیاتی مطرح کرده است. رییس جمهور و نمایندگان مجلس هر دو باید در آغاز رسمی کار خود سوگند ادا نمایند که متن سوگند نامه آنها دارای ماهیت و آثار مهمی می باشد از جمله :
الف: سوگند رییس جمهور و نماینده ، هر دو ، سوگند شرعی الزام آور است و اصلا ماهیتی تشریفاتی ندارد.
ب: سوگند رییس جمهور و نماینده ، هر دو ،جزیی ضروری و بایدی از فرآیند تصدی پست و منصب می باشد و قبل از ادای سوگند ، صاحب آن منصب نمی گردند و به تعبیر دیگر سوگند ، شرط تصدی پست نمایندگی و ریاست جمهوری است.
ج : در مشروح مذاکرات مجلس بررسی نهایی قانون اساسی به شرط بودن سوگند برای تصدی مناصب هم اشاره شده به گونه‌ای که یکی از اعضای آن مجلس می‌گوید: «این موضوع را هم تذکر دهید که هر نماینده‌ای این سوگند را یاد نکرد از نمایندگی ساقط است»، شهید بهشتی در تایید این مطلب می‌گوید: «این دیگر معلوم است».
د:.محتوای سوگند در اصول شصت و هفتم و صد و بیست و یکم محتوایی عمیق ، اساسی و مهم دارد که ناظر بر وظایف و مسولیت های سنگین سوگند خورندگان می باشد؛ تعهداتی مانند امانتداری ، تقوی ، ایمان، دفاع از قانون اساسی ،پاسداری از دستاوردهای نظام ،پایبندی به حقوق ملت ، ترویج دین و اخلاق ،پشتیبانی از حق و گسترش عدالت و...
شاید بتوان گفت اصول مهم و چارچوب کلان تعهدات سمت نمایندگی و ریاست جمهوری -که می توان برای مناصب دیگر نیز جاری و ساری دانست -در اصول مربوط به سوگندهای قانون اساسی به روشنی مشخص شده است و نقشه راه کارگزاران می باشد.
ه :معمولا از سوگند های قانون اساسی به عنوان نماد یک امر اخلاقی که تنها دارای ضمانت اجرای درونی می باشد یاد می کنند اما می توان علاوه بر اثر شرعی حنث سوگند که در کتب فقهی به آنها اشاره شده است چند اثر حقوقی را می توان در نظر گرفت:
اولا عدم ایراد سوگند مانع انتقال منصب به نماینده یا رییس جمهور می شود.
ثانیا با توجه به اینکه قاعده تحلیف از قواعد امری و الزامی می باشد حنث و شکستن سوگند از طریق زیر پا گذاشتن مفاد تعهدات مندرج در سوگند نامه می تواند موجب از دست رفتن سمت گردد زیرا همچنانکه سوگند به عنوان علت محدثه برای مناصب می باشد همانگونه نیز به عنوان شرط مبقیه عمل کرده و با از بین رفتن شرط – حنث سوگند – مشروط علیه –منصب و سمت – نیز از بین خواهد رفت.
*دکتر سید احمد حبیب نژاد- عضو هیات علمی دانشگاه تهران و مشاور علمی مرکز تحقیقات اسلامی مجلس شورای اسلامی
الف: سوگند رییس جمهور و نماینده ، هر دو ، سوگند شرعی الزام آور است و اصلا ماهیتی تشریفاتی ندارد.
ب: سوگند رییس جمهور و نماینده ، هر دو ،جزیی ضروری و بایدی از فرآیند تصدی پست و منصب می باشد و قبل از ادای سوگند ، صاحب آن منصب نمی گردند و به تعبیر دیگر سوگند ، شرط تصدی پست نمایندگی و ریاست جمهوری است.
ج : در مشروح مذاکرات مجلس بررسی نهایی قانون اساسی به شرط بودن سوگند برای تصدی مناصب هم اشاره شده به گونه‌ای که یکی از اعضای آن مجلس می‌گوید: «این موضوع را هم تذکر دهید که هر نماینده‌ای این سوگند را یاد نکرد از نمایندگی ساقط است»، شهید بهشتی در تایید این مطلب می‌گوید: «این دیگر معلوم است».
د:.محتوای سوگند در اصول شصت و هفتم و صد و بیست و یکم محتوایی عمیق ، اساسی و مهم دارد که ناظر بر وظایف و مسولیت های سنگین سوگند خورندگان می باشد؛ تعهداتی مانند امانتداری ، تقوی ، ایمان، دفاع از قانون اساسی ،پاسداری از دستاوردهای نظام ،پایبندی به حقوق ملت ، ترویج دین و اخلاق ،پشتیبانی از حق و گسترش عدالت و...
شاید بتوان گفت اصول مهم و چارچوب کلان تعهدات سمت نمایندگی و ریاست جمهوری -که می توان برای مناصب دیگر نیز جاری و ساری دانست -در اصول مربوط به سوگندهای قانون اساسی به روشنی مشخص شده است و نقشه راه کارگزاران می باشد.
ه :معمولا از سوگند های قانون اساسی به عنوان نماد یک امر اخلاقی که تنها دارای ضمانت اجرای درونی می باشد یاد می کنند اما می توان علاوه بر اثر شرعی حنث سوگند که در کتب فقهی به آنها اشاره شده است چند اثر حقوقی را می توان در نظر گرفت:
اولا عدم ایراد سوگند مانع انتقال منصب به نماینده یا رییس جمهور می شود.
ثانیا با توجه به اینکه قاعده تحلیف از قواعد امری و الزامی می باشد حنث و شکستن سوگند از طریق زیر پا گذاشتن مفاد تعهدات مندرج در سوگند نامه می تواند موجب از دست رفتن سمت گردد زیرا همچنانکه سوگند به عنوان علت محدثه برای مناصب می باشد همانگونه نیز به عنوان شرط مبقیه عمل کرده و با از بین رفتن شرط – حنث سوگند – مشروط علیه –منصب و سمت – نیز از بین خواهد رفت.
*دکتر سید احمد حبیب نژاد- عضو هیات علمی دانشگاه تهران و مشاور علمی مرکز تحقیقات اسلامی مجلس شورای اسلامی
