شوق سوزان ظهور
علی اقلید نژاد
در نوشتار حاضر تلاش شده تا نمايي كوتاه از انتظار منجی را در ديگر اديان به نظاره بنشينيم، انتظاري كه فارغ از برخي اختلافات، همگان در آن مشتركند.
آيين هندوئيسم
پيروان آيين هندو در اصل قيام نجات بخش انسان ها هيچ ترديدي روا نمي دارند و در كتاب هاي گوناگون و مقدس خويش از آن ياد مي كنند. آنان معتقدند Kalki در عصر آهن يا عصر كلي كه چهارمين و آخرين دوره از ادوار جهان ظهور خواهد كرد. كلكي Kalki است، كلكي دهمين مظهر خداي ويشنو (خداي حفظ كننده) در دوراني كه تنها به يك چهارم درمه (دين يا نظم كيهاني) عمل مي شود و سراسر جهان را ظلم و فساد فراگرفته است خواهد آمد. او سوار بر اسبي سفيد و با شمشيري آخته و شهابگون ظهور می‌كند تا ظلم و شرارت را ريشه‌كن كند و عدالت و فضيلت را يا مرگ را (Yama) برقرار نمايد. او يمه درهم مي شكند و تارومار مي سازد و بر همه قواي مخالف پيروز مي‌گردد.
كلكي در انديشه هندويان، مردي الهي است و به نوعي متحد با مقام بي انتهاي خداست. در يكي از كتاب هاي پيروان هندو در رابطه با ويژگي هاي منجي انسان ها چنين آمده است : « سرانجام دنيا به كسي برگردد كه خدا را دوست دارد و از بندگان خاص او باشد و نام او فرخنده و خجسته باشد. » همچنين كلكي در اعتقادات هندوان جايگاهي خاصي دارد و تصاوير وي كه در هيبت مردي سوار بر اسب سفيد با شمشيري كشيده است، در جاي جاي نگارگري آنان يافت مي شود. براساس آيين هندو، كلكي حكومت ناشايستگان را درهم مي شكند و حكومتي عالمگير، عدالت گستر و دين محور تشكيل مي دهد.
بودائيان و انديشه انتظار
موعود باوري در آيين بودا يا مفهوم گره خورده است. (maitreya) ميتريه در زبان سانسكريت به معناي مهربان است. اگرچه حضور و اهميت ميتريه در مكاتب گوناگون بودايي متفاوت است اما همگي آن ها به آن معتقد مي باشند. اين موعود نجات بخش در نمادنگاري بودايي به شكل مردي در وضعيت نشسته، آماده برخاستن به نمايش درمي آيد تا نمادي از قيام را تداعي كند. در يكي از كتاب هاي بودائيان كه به تاريخ سري لانكا مي پردازد، حوادث مربوط به قيام مطرح گرديده است : « پس از آن كه شاكيه موني (بودا) به نيروانه بزرگ رسيد و جهان پاي به سراشيبي اجتماعي... نهاد : پنج هزار سال پس از آخرين بودا، آفتاب آموزه هاي بودايي افول مي كند و طول عمر آدميان به ده سال فرو مي كاهد. در اين زمان چرخه وارو مي گردد و زندگي متحول مي شود. تا آن جا كه متوسط عمر مردم به هشتادهزار سال مي رسد. با اين عمرهاي طولاني و زمينه مناسب براي تعاليم بودا، يك راهنما خواهد آمد. او براي مردم رفاه و بهروزي مي آورد و آموزه هاي بودا را ترويج مي كند. آن گاه كه چنين فضايي بهشت گون فراهم آمد، ميتريه از آسمان... نزول مي كند، بودايي خويش را به كمال مي رساند و دين را به فرهيختگان مي آموزد ».
بنابر نقل برخي پژوهشگران، بودا نسب اين منجي آسماني را به سيدخلايق دو جهان مي رساند و ثمرات قيام وي را اين چنين برمي شمارد : « پادشاهي دنيا به فرزند سيد خلايق دوجهان تمام شود. او كسي باشد كه بر كوه هاي مشرق و مغرب دنيا حكم براند و بر ابرها سوار شود و دين خدا يك دين شود و دين خدا زنده گردد. » در هرحال هم اكنون نيز در ميان مناطق بودايي نشين، به ويژه چين و كره رويكرد گسترده اي نسبت به ميتريه وجود دارد.
زرتشتيان
در هزاره گرايي زرتشتيان و باور آن ها در مورد موعود، انتظار ظهور سه منجي از نسل زرتشت مطرح است. اين اصلاح طلبان يكي پس از ديگري در راس هر هزاره ظهور كرده، جهان را پر از عدل خواهند نمود. «هوشيدرو» هزار سال پس از زرتشت، «هوشيدرما»، دوهزار سال پس از وي و «سوشيانس» يا سوشينت (saoshiant) سه هزار سال پس از پيامبر زرتشتيان، خواهند آمد و با ظهور سوشيانس جهان پايان خواهد يافت. سوشيانس در آيين زرتشت جنگاور پيروز وعادل است كه رسالتي جهاني و عالمگير بر دوش دارد و با ريشه كن ساختن تباهي جهاني نوبنياد مي‌كند: «از اين جهت، سوشينت است كه او به سراسر جهان سود خواهد بخشيد باور زرتشتيان آن است كه وي با اهريمنان ستيز خواهد كرد و پس از شكست آنان، انسان را برجايگاه اصلي خويش خواهد نشاند.» لشكر اهريمنان با ايزدان دائم در روي خاكدان محاربه و كشمكش دارند و غالبا پيروزي با اهريمنان باشد. آنگاه پيروزي بزرگ از طرف ايزدان مي شود و اهريمنان را منقرض می‌سازند و بعد از پيروزي ايزدان و برانداختن تبار اهريمنان، عالم كيهان به سعادت اصلي خود رسيد. بني آدم بر تخت نيك بختي، خواهد نشست. و در پايان، سوشيانس با ريشه كن ساختن فقر، فلاكت و تنگدستي « مردم را هم فكر، هم گفتار و هم كردار مي گرداند. »
يهوديان و مسيحا
آن گونه كه بررسي ها نشان مي دهد پيش از اسارت قوم يهود و آوارگي آنان توسط آشوريان، انديشه ظهور منجي در ادبيات مذهبي، غيرمذهبي، اساطير، افسانه ها و روايات مكتوب و شفاهي بني اسرائيل جايي نداشته است. تنها در سده دوم پيش از ميلاد بود كه ظهور نجات بخش قوم خدا در اذهان و افكار يهود پديد آمد و توسعه يافت.
از اين رو است كه دانيال نبي به دنبال رنج هاي پياپي قوم يهود، پايان زجرها را نويد داد و گفت : «و در اين ايام اين پادشاهان، يهود خداي آسمان ها سلطنتي را كه تا ابد جاويد می‌ماند، بر پا خواهد نمود و اين سلطنت را خرد كرده مغلوب خواهد ساخت. و خودش براي هميشه پايدار و جاويدان خواهد ماند.
اشعياي پيامبر نيز در پيشگويي هاي خود، مژده آمدن مسيح را داد. براي ما ولدي و پسري بخشيده مي شود كه سلطنت بر دوش او خواهد بود و اسم او عجيب و مشير و خداي قادر و پدر سرمدي و سرور و سلامتي خوانده خواهد شد. ترقي سلطنت و سلامتي او را بر كرسي داوود و بر كشور وي پاياني نخواهد بود. تا آن كه انصاف و عدالت را براي هميشه استوارتر سازد. البته شايان توجه است كه قوم يهود به عنوان مردمي ديندار همواره به آينده خويش اميدوار بود و اين عبارت كتاب مقدس ميان يهوديان رايج بود كه : «اگر چه ابتدايت صغير بود ولي عاقبت تو بسيار رفيع گردد.» با اين وجود آنان پس از نخستين ويراني شهر قدس، هميشه در انتظار رهبري الهي، قدرتمند و پيروزي آفرين بوده‌اند تا اقتدار و شكوه «قوم برگزيده» را احيا كند. يهوديان بر مبناي آنچه در زبور داوود آمده است، خود را وارثان به حق خداوند در زمين مي پندارند. «زيرا كه شريران منقطع خواهند گشت و متوكلان به خداوند وارث زمين خواهند شد. هان بعد از اندك زماني شرير نخواهد بوداما حكيمان (صالحان) وارث زمين خواهند گشت و ميراث آن ها خواهد بود تا ابد آلا باد. انديشه موعود در ميان يهوديان با كلام صريح «اشعيا»، نگاهي رو به آينده پيدا می‌كند و دستمايه عشق به روزگاري روشن و افتخارآميز می‌گردد. « نهالي از تنه يسي (پدر داوود) بيرون آمده، شاخه اي از ريشه هايش خواهد شگفت و روح خدا بر او قرار خواهد گرفت يعني روح حكمت و فهم و روح مشورت و روح معرفت و ترس از خداوند.. مسكينان را به عدالت داوري خواهد كرد و به جهت مظلومان زمين به راستي حكم خواهد نمود....شريران را به نفخه لب هاي خود خواهد كشت. كمربند كمرش عدالت خواهد بود و كمربند ميانش امانت. سپس اشعيا به گونه‌اي كنايه‌آميز به صلح جهاني در آن دوران اشاره می‌كند و ادامه می‌دهد : «گرگ با بره سكونت خواهد داشت و پلنگ با بزغاله خواهد خوابيد و گوساله و شير و پرواري با هم و طفل كوچك آنها را خواهد راند... و در تمامي كوه مقدس من ضرر و فسادي نخواهند كرد زيرا كه جهان از معرفت خداوند پر خواهد شد مثل آب‌هايي كه دريا را مي پوشاند. »
وضفياي پيامبر به نابودي رهبران دولت ها اشاره مي‌كند و آن را مقدمه جهان شمولي دين يهود مي داند.
«به منظور گردآوري طوايف بشر بر يك دين حق، سلاطين دول مختلف را نابود كنيم، آن وقت برگردانيم به قوم‌ها، لب پاكيزه را براي خواندن همگي به نام خدا و عبادت كردن ايشان به يك روش»
در هر حال اگر چه انديشه انتظار مسيحا (ماشيح) در يهود به شكلي قوم محور است، اما واقعيت آن است كه يهوديان در طول تاريخ به اين مساله از دريچه اي مذهبي نگريسته اند و ضمن تاكيد بر مسيح شخصي (مسيح به عنوان يك شخص)، انتظار را يك وظيفه مقدس به شمار آورده اند، تنها پس از ورود صهيونيسم سياسي به دنياي يهود بود كه زاويه نگاه برخي يهوديان به اين مساله عوض شد و تشكيل يك حاكميت سياسي را راهگشاي «عصر مسيحا» دانستند. صهيونيست‌هاي اوليه به رد نظريه مسيح شخص، پرداختند و عده اي از آنان حكومت اسرائيل را همان حالت ملكوتي ومصداق و نمونه يگانه عصر مسيحا به شمار آوردند، هر چند در اين ميان صهيونيست هاي مذهبي، تاسيس اسرائيل را مقدمه ظهور و علامت آن به حساب آوردند اما همين كه دولت اسرائيل با سواستفاده از اين طرز تلقي ها خودرا حاكميتي الهي معرفي مي نمايد و بر اين مبنا حوادث تلخ و غيرقابل گذشتي را رقم مي زند. جالب است بدانيم آنان در پايان مراسم سالگرد بنيانگذاري رژيم اسرائيل (پنجم ماه عبري) پس از دميدن در شيپور عبادت، اينگونه دعا مي كنند : «اراده خداوند، خداي ما چنين باد كه به لطف او شاهد سپيده دم آزادي باشيم و نفخ صور مسيحا گوش ما را نوازش دهد.»
مسيحيان و بازگشت مسيح
انديشه بازگشت عيسي (عليه السلام) يكي از باورهاي غالب جامعه مسيحيت را تشكيل مي دهد. اين شوق و انتظار در بخش‌هاي قديمي تر عهد جديد مانند رساله اول و دوم پولس به تساكونيكيان به خوبي منعكس شده است، اما در رساله هاي بعدي مانند رساله هاي پولس به تيموتاوس و تيطس همچنين رساله هاي پطرس، به بعد اجتماعي مسيحيت توجه گشته است. اين مساله از آنجا ناشي مي شد كه عيسيويان با گذشت زمان پي بردند بازگشت مسيح برخلاف تصور آنها نزديك نيست.
هر چند اقليتي از آنان بر اين عقيده باقي ماندند كه عيسي به زودي خواهد آمد و حكومت هزار ساله خود را تشكيل خواهد داد. حاكميتي كه به روز داوري پايان خواهد يافت. از همين رو از دير باز گروههاي كوچكي به نام « هزاره گرا » در مسيحيت پديد آمده اند كه تمام سعي و تلاش خود را صرف آمادگي براي ظهور دوباره عيسي در آخرالزمان مي كنند.
البته وجود آياتي در انجيل اين حالت انتظار را تشديد مي كند و با اشاره به عدم تعيين وقت ظهور آن را ناگهاني معرفي مي كند. به عنوان مثال در انجيل متا از زبان عيسي اينگونه نقل شده است : «شما نمي توانيد زمان و موقع آمدن مرا بدانيد؛ زيرا اين فقط در يد قدرت خدا است. هيچ بشري از آن لحظه (زمان ظهور) آگاهي ندارد حتي فرشتگان، تنها خدا آگاه است. »
يا آن كه در انجيل لوقا اين چنين آمده است: «مسيح مي‌گويد هميشه آماده باشيد زيرا كه من زماني مي آيم كه شما گمان نمي بريد.» روشن نگه داشتن چراغ انتظار در لابه لاي انجيل به چشم می‌خورد : «كمرهاي خود را بسته و چراغهاي خود را افروخته بداريد. بايد مانند كساني باشيد كه انتظار آقاي خود را مي كشند كه چه وقت در را بكوبد، بي درنگ براي او باز كنند. خوشا به حال آن غلامان كه آقاي ايشان چون آيد ايشان را بيدار يابد پس شما نيز مستعد باشيد، زيرا در ساعتي كه شما گمان نمي بريد، او مي آيد.» مسيحيت ضمن تاكيد بر غيرمنتظره بودن بازگشت عيسي، هدف از اين بازگشت را ايجاد حكومت الهي در راستاي حكومت الهي آسمان‌ها ارزيابي مي كند. علاوه بر اين، ظهور مسيح، يگانه راه حل براي ادامه حيات و زندگاني برشمرده می‌شود و عيسي منجي انسان‌ها و پادشاه پادشاهان معرفي مي گردد. موعود مسيحيان بر اساس سخنان دانيال نبي سيستم اجتماعي، اقتصادي، سياسي، تربيتي و مذهبي جهان را عوض خواهد كرد و جهاني بر مبناي راه و روش خدا بنا مي كند. مسيحيان همچنين علاماتي براي ظهور عيسي بن مريم قائل مي باشند. «عنقريب بعد از آن آزمايش سخت روزگاران، خورشيد تيره و تار مي گردد و ماه نور خود را از دست خواهد داد و ستارگان افول خواهند كرد و قدرتهاي آسماني نيز به لرزه درخواهند آمد و سپس آثار و علائم ظهور آن مرد آسماني آشكار خواهد شد و سپس تمامي قبايل زمين، نگران و غمگين مي گردند و آنگاه عيسي از ابرهاي آسمان با جلال و شكوه و قدرت فرو خواهد آمد.» روايات اسلامي نيز بر آمدن حضرت مسيح (عليه السلام) صحه مي گذارند. از جمله آن كه پيامبر (صلي الله عليه و آله) فرمودند : «سوگند به آن كه جانم به دست اوست، به طور يقين عيسي بن مريم به عنوان داوري عادل و پيشوايي دادگر در ميان شما فرود خواهد آمد.» همچنين برخي مفسران در تفسير آيه 159 سوره نسا، آن را با بازگشت حضرت مسيح در آخرالزمان مرتبط مي دانند و اين آيه را با استفاده از احاديث در همين رابطه ارزيابي مي كنند به هر حال مساله فرود آمدن مسيح و بازگشت وي در آخرالزمان از نقاط مشترك انديشه انتظار نزد مسلمانان و مسيحيان است. البته اسلام در اين رابطه منجي موعود را «مهدي» معرفي نموده او را پيشواي آخرالزمان تلقي مي كند. براي نمونه در حديثي از پيامبر اكرم (ص ) نقل شده است : «چگونه خواهيد بود، آنگاه كه عيسي بن مريم در ميان شما فرود آيد و پيشوايتان از خود شما باشد.» يا آن كه در روايتي ديگر از قول امام باقر (عليه السلام) نقل گرديده است: «پيش از قيامت (عيسي) به دنيا فرود مي آيد و هيچ كس از ملت يهود و مسيحي نمي ماند مگر آن كه پيش از مرگ به او ايمان آورد و آن حضرت پشت سر مهدي نماز مي گذارد.» بي گمان بر هر پژوهشگرآگاه روشن است كه روايات اسلامي و اعتقادات مسيحي در رابطه با ظهور، از نزديكي فراواني برخوردار مي‌باشند. مقايسه خبرهاي رسيده از روايات اسلامي در رابطه با پيشرفت غيرقابل تصور علوم در زمان ظهور، ايجاد رفاه اجتماعي و ديگر موارد با آنچه آمد به روشني اين مدعا را ثابت مي كند، اين مساله به خودي خود، فضايي تفاهم آميز را براي گفت وگوي انتظار بين اين دو دين مهم را فراهم مي آورد.
آيين دائو
آيين دائو در كنار آيين كنفوسيوس در ميان مردمان چين از جايگاهي ويژه برخوردار است و بيانگر جهان بيني عرفاني آن مردمان مي باشد. در آيين دائو، رگه هاي روشني از منجي باوري و انتظار موعود به چشم مي خورد. بر پايه متن «زندگي قديس آخرالزمان و پروردگار طريقت» نوشته «شانگ چينگ» در يك سال «جن ـ چن» يعني بيست و نهمين سال از دوره شصت ساله، لي هونگ (موعود آخرالزمان دائويي) ظهور خواهد كرد تا جهاني نو برپا كند كه در آن برگزيدگان تحت حكومت «قديس آخرالزمان بزيند» موعود باوري در قرنهاي هفتم تا دهم ميلادي و در عصر خاندان تانگ توسعه يافت و هم اينك نيز يكي از باورهاي پيروان آيين دائو مي باشد.
ژاپن و موعودباوري
شينتو (طريقه خدايان) آيين باستاني مردم ژاپن است. در اين آيين، الهه خورشيد به عنوان نگهبان سرزمين اجدادي شمرده می‌شود و خاندان سلطنتي از نسل اين خدا و تجسم وي به حساب مي آيد. با ورود آيين بودا در سال 552 م. عناصر بسياري از مكتب بودا به شينتو راه يافت. قرنها بعد مظاهر بودايي از شينتو زدوده شد و هم اينك انجام اين آيين در ژاپن اختياري است. در هر حال با تضعيف اعتبار باورهاي شينتويي و تماسهاي فرهنگي ـ اقتصادي ژاپن با غرب، شماري از مذاهب منجي باور سر برآوردند كه از جمله آن مي‌توان به دو نهضت «كورزوميكو» و «تريكيو» در قرن نوزدهم ميلادي اشاره كرد
يونانيان باستان
در فرهنگ و انديشه يونان باستان نيز به حكومت جهاني مردمي برمي خوريم كه خواهد آمد و تمام بشريت از وي نفع خواهند برد. وي كه پس از جنگ‌ها و درگيري‌ها صلح و آرامش را برقرار مي سازد بر همه جهان تا ابد حكم خواهد راند. همچنين در جاي ديگر اين باورها نويد آمدن پادشاهي را از مشرق زمين مي‌دهند، كسي كه از شرق قيام خواهد كرد و صلح را براي همه بشريت به ارمغان مي آورد.
اديان سرخپوستي
از شناخت آيين هاي موجود در ميان سرخپوستان، زمان چنداني نمي گذرد. در هر حال انديشه موعود در ميان سرخپوستان با هجوم اروپائيان به قاره آمريكا رابطه اي تنگاتنگ دارد. وجود تمدن ماياها و قبيله هاي قدرتمند در پيشينه تاريخي سرخپوستان، دستمايه هاي اين انديشه گرديده است. براي نمونه مي توان به نهضت «تاكوي انكوي» كه سيزده سال پس از غلبه اسپانيا با هدف اخراج سفيدپوستان و در واكنش به برتري يافتن خداي مسيحي روي داد، اشاره كرد. هر چند اين نهضت چندان دوام نياورد اما چراغ انتظار را دل مردمان سرخپوست روشن نگاه داشت. همچنين در ادبيات اخير سرخپوستي به چهره موعودوار ديگري كه با نام انيكاري برمي‌خوريم. وي كه به صورت پسر خورشيد و زني وحشي اسطوره پردازي و نمايانده مي‌شود، خاطره‌اي كمرنگ از پادشاهي باستاني است كه پس از ساليان دراز، زنده مي‌شود تا حقوق از دست رفته سرخپوستان را بازپس گيرد
آفريقائيان
«اطلاع ما از موعود باوري اديان آفريقايي محدود به مسيح‌گرايي رواج يافته در دو قرن اخير است. نهضت‌هاي جديد با چهره‌هايي كه «مسيح جديد» تلقي می‌شدند شكل گرفتند. در جنوب زيمبابوه دو چهره از اهميت بيشتري برخوردارند. «ماي كازاوجان باتيسيت»... در آفريقاي جنوبي نيز می‌توان به «عيسايه شبه» اشاره كرد. برخي از اين نهضت‌ها جنبه پيامبرانه دارد.... بدان معنا كه سررسيد وعده‌اي از گذشته‌ها تلقي مي شوند كه نويد آمدن مسيحا دمي را مي‌داده است. همچنين در اين باورها از هزاره‌گرايي نيز اثري مي‌توان سراغ گرفت. بيشتر اين نهضت‌ها نويد عصر آزادي و بهره‌مندي از فرصت‌هاي زندگي و استقلال و خوب زندگي را مي‌دهند. »
منبع: خیمه
آيين هندوئيسم
پيروان آيين هندو در اصل قيام نجات بخش انسان ها هيچ ترديدي روا نمي دارند و در كتاب هاي گوناگون و مقدس خويش از آن ياد مي كنند. آنان معتقدند Kalki در عصر آهن يا عصر كلي كه چهارمين و آخرين دوره از ادوار جهان ظهور خواهد كرد. كلكي Kalki است، كلكي دهمين مظهر خداي ويشنو (خداي حفظ كننده) در دوراني كه تنها به يك چهارم درمه (دين يا نظم كيهاني) عمل مي شود و سراسر جهان را ظلم و فساد فراگرفته است خواهد آمد. او سوار بر اسبي سفيد و با شمشيري آخته و شهابگون ظهور می‌كند تا ظلم و شرارت را ريشه‌كن كند و عدالت و فضيلت را يا مرگ را (Yama) برقرار نمايد. او يمه درهم مي شكند و تارومار مي سازد و بر همه قواي مخالف پيروز مي‌گردد.
كلكي در انديشه هندويان، مردي الهي است و به نوعي متحد با مقام بي انتهاي خداست. در يكي از كتاب هاي پيروان هندو در رابطه با ويژگي هاي منجي انسان ها چنين آمده است : « سرانجام دنيا به كسي برگردد كه خدا را دوست دارد و از بندگان خاص او باشد و نام او فرخنده و خجسته باشد. » همچنين كلكي در اعتقادات هندوان جايگاهي خاصي دارد و تصاوير وي كه در هيبت مردي سوار بر اسب سفيد با شمشيري كشيده است، در جاي جاي نگارگري آنان يافت مي شود. براساس آيين هندو، كلكي حكومت ناشايستگان را درهم مي شكند و حكومتي عالمگير، عدالت گستر و دين محور تشكيل مي دهد.
بودائيان و انديشه انتظار
موعود باوري در آيين بودا يا مفهوم گره خورده است. (maitreya) ميتريه در زبان سانسكريت به معناي مهربان است. اگرچه حضور و اهميت ميتريه در مكاتب گوناگون بودايي متفاوت است اما همگي آن ها به آن معتقد مي باشند. اين موعود نجات بخش در نمادنگاري بودايي به شكل مردي در وضعيت نشسته، آماده برخاستن به نمايش درمي آيد تا نمادي از قيام را تداعي كند. در يكي از كتاب هاي بودائيان كه به تاريخ سري لانكا مي پردازد، حوادث مربوط به قيام مطرح گرديده است : « پس از آن كه شاكيه موني (بودا) به نيروانه بزرگ رسيد و جهان پاي به سراشيبي اجتماعي... نهاد : پنج هزار سال پس از آخرين بودا، آفتاب آموزه هاي بودايي افول مي كند و طول عمر آدميان به ده سال فرو مي كاهد. در اين زمان چرخه وارو مي گردد و زندگي متحول مي شود. تا آن جا كه متوسط عمر مردم به هشتادهزار سال مي رسد. با اين عمرهاي طولاني و زمينه مناسب براي تعاليم بودا، يك راهنما خواهد آمد. او براي مردم رفاه و بهروزي مي آورد و آموزه هاي بودا را ترويج مي كند. آن گاه كه چنين فضايي بهشت گون فراهم آمد، ميتريه از آسمان... نزول مي كند، بودايي خويش را به كمال مي رساند و دين را به فرهيختگان مي آموزد ».
بنابر نقل برخي پژوهشگران، بودا نسب اين منجي آسماني را به سيدخلايق دو جهان مي رساند و ثمرات قيام وي را اين چنين برمي شمارد : « پادشاهي دنيا به فرزند سيد خلايق دوجهان تمام شود. او كسي باشد كه بر كوه هاي مشرق و مغرب دنيا حكم براند و بر ابرها سوار شود و دين خدا يك دين شود و دين خدا زنده گردد. » در هرحال هم اكنون نيز در ميان مناطق بودايي نشين، به ويژه چين و كره رويكرد گسترده اي نسبت به ميتريه وجود دارد.
زرتشتيان
در هزاره گرايي زرتشتيان و باور آن ها در مورد موعود، انتظار ظهور سه منجي از نسل زرتشت مطرح است. اين اصلاح طلبان يكي پس از ديگري در راس هر هزاره ظهور كرده، جهان را پر از عدل خواهند نمود. «هوشيدرو» هزار سال پس از زرتشت، «هوشيدرما»، دوهزار سال پس از وي و «سوشيانس» يا سوشينت (saoshiant) سه هزار سال پس از پيامبر زرتشتيان، خواهند آمد و با ظهور سوشيانس جهان پايان خواهد يافت. سوشيانس در آيين زرتشت جنگاور پيروز وعادل است كه رسالتي جهاني و عالمگير بر دوش دارد و با ريشه كن ساختن تباهي جهاني نوبنياد مي‌كند: «از اين جهت، سوشينت است كه او به سراسر جهان سود خواهد بخشيد باور زرتشتيان آن است كه وي با اهريمنان ستيز خواهد كرد و پس از شكست آنان، انسان را برجايگاه اصلي خويش خواهد نشاند.» لشكر اهريمنان با ايزدان دائم در روي خاكدان محاربه و كشمكش دارند و غالبا پيروزي با اهريمنان باشد. آنگاه پيروزي بزرگ از طرف ايزدان مي شود و اهريمنان را منقرض می‌سازند و بعد از پيروزي ايزدان و برانداختن تبار اهريمنان، عالم كيهان به سعادت اصلي خود رسيد. بني آدم بر تخت نيك بختي، خواهد نشست. و در پايان، سوشيانس با ريشه كن ساختن فقر، فلاكت و تنگدستي « مردم را هم فكر، هم گفتار و هم كردار مي گرداند. »
يهوديان و مسيحا
آن گونه كه بررسي ها نشان مي دهد پيش از اسارت قوم يهود و آوارگي آنان توسط آشوريان، انديشه ظهور منجي در ادبيات مذهبي، غيرمذهبي، اساطير، افسانه ها و روايات مكتوب و شفاهي بني اسرائيل جايي نداشته است. تنها در سده دوم پيش از ميلاد بود كه ظهور نجات بخش قوم خدا در اذهان و افكار يهود پديد آمد و توسعه يافت.
از اين رو است كه دانيال نبي به دنبال رنج هاي پياپي قوم يهود، پايان زجرها را نويد داد و گفت : «و در اين ايام اين پادشاهان، يهود خداي آسمان ها سلطنتي را كه تا ابد جاويد می‌ماند، بر پا خواهد نمود و اين سلطنت را خرد كرده مغلوب خواهد ساخت. و خودش براي هميشه پايدار و جاويدان خواهد ماند.
اشعياي پيامبر نيز در پيشگويي هاي خود، مژده آمدن مسيح را داد. براي ما ولدي و پسري بخشيده مي شود كه سلطنت بر دوش او خواهد بود و اسم او عجيب و مشير و خداي قادر و پدر سرمدي و سرور و سلامتي خوانده خواهد شد. ترقي سلطنت و سلامتي او را بر كرسي داوود و بر كشور وي پاياني نخواهد بود. تا آن كه انصاف و عدالت را براي هميشه استوارتر سازد. البته شايان توجه است كه قوم يهود به عنوان مردمي ديندار همواره به آينده خويش اميدوار بود و اين عبارت كتاب مقدس ميان يهوديان رايج بود كه : «اگر چه ابتدايت صغير بود ولي عاقبت تو بسيار رفيع گردد.» با اين وجود آنان پس از نخستين ويراني شهر قدس، هميشه در انتظار رهبري الهي، قدرتمند و پيروزي آفرين بوده‌اند تا اقتدار و شكوه «قوم برگزيده» را احيا كند. يهوديان بر مبناي آنچه در زبور داوود آمده است، خود را وارثان به حق خداوند در زمين مي پندارند. «زيرا كه شريران منقطع خواهند گشت و متوكلان به خداوند وارث زمين خواهند شد. هان بعد از اندك زماني شرير نخواهد بوداما حكيمان (صالحان) وارث زمين خواهند گشت و ميراث آن ها خواهد بود تا ابد آلا باد. انديشه موعود در ميان يهوديان با كلام صريح «اشعيا»، نگاهي رو به آينده پيدا می‌كند و دستمايه عشق به روزگاري روشن و افتخارآميز می‌گردد. « نهالي از تنه يسي (پدر داوود) بيرون آمده، شاخه اي از ريشه هايش خواهد شگفت و روح خدا بر او قرار خواهد گرفت يعني روح حكمت و فهم و روح مشورت و روح معرفت و ترس از خداوند.. مسكينان را به عدالت داوري خواهد كرد و به جهت مظلومان زمين به راستي حكم خواهد نمود....شريران را به نفخه لب هاي خود خواهد كشت. كمربند كمرش عدالت خواهد بود و كمربند ميانش امانت. سپس اشعيا به گونه‌اي كنايه‌آميز به صلح جهاني در آن دوران اشاره می‌كند و ادامه می‌دهد : «گرگ با بره سكونت خواهد داشت و پلنگ با بزغاله خواهد خوابيد و گوساله و شير و پرواري با هم و طفل كوچك آنها را خواهد راند... و در تمامي كوه مقدس من ضرر و فسادي نخواهند كرد زيرا كه جهان از معرفت خداوند پر خواهد شد مثل آب‌هايي كه دريا را مي پوشاند. »
وضفياي پيامبر به نابودي رهبران دولت ها اشاره مي‌كند و آن را مقدمه جهان شمولي دين يهود مي داند.
«به منظور گردآوري طوايف بشر بر يك دين حق، سلاطين دول مختلف را نابود كنيم، آن وقت برگردانيم به قوم‌ها، لب پاكيزه را براي خواندن همگي به نام خدا و عبادت كردن ايشان به يك روش»
در هر حال اگر چه انديشه انتظار مسيحا (ماشيح) در يهود به شكلي قوم محور است، اما واقعيت آن است كه يهوديان در طول تاريخ به اين مساله از دريچه اي مذهبي نگريسته اند و ضمن تاكيد بر مسيح شخصي (مسيح به عنوان يك شخص)، انتظار را يك وظيفه مقدس به شمار آورده اند، تنها پس از ورود صهيونيسم سياسي به دنياي يهود بود كه زاويه نگاه برخي يهوديان به اين مساله عوض شد و تشكيل يك حاكميت سياسي را راهگشاي «عصر مسيحا» دانستند. صهيونيست‌هاي اوليه به رد نظريه مسيح شخص، پرداختند و عده اي از آنان حكومت اسرائيل را همان حالت ملكوتي ومصداق و نمونه يگانه عصر مسيحا به شمار آوردند، هر چند در اين ميان صهيونيست هاي مذهبي، تاسيس اسرائيل را مقدمه ظهور و علامت آن به حساب آوردند اما همين كه دولت اسرائيل با سواستفاده از اين طرز تلقي ها خودرا حاكميتي الهي معرفي مي نمايد و بر اين مبنا حوادث تلخ و غيرقابل گذشتي را رقم مي زند. جالب است بدانيم آنان در پايان مراسم سالگرد بنيانگذاري رژيم اسرائيل (پنجم ماه عبري) پس از دميدن در شيپور عبادت، اينگونه دعا مي كنند : «اراده خداوند، خداي ما چنين باد كه به لطف او شاهد سپيده دم آزادي باشيم و نفخ صور مسيحا گوش ما را نوازش دهد.»
مسيحيان و بازگشت مسيح
انديشه بازگشت عيسي (عليه السلام) يكي از باورهاي غالب جامعه مسيحيت را تشكيل مي دهد. اين شوق و انتظار در بخش‌هاي قديمي تر عهد جديد مانند رساله اول و دوم پولس به تساكونيكيان به خوبي منعكس شده است، اما در رساله هاي بعدي مانند رساله هاي پولس به تيموتاوس و تيطس همچنين رساله هاي پطرس، به بعد اجتماعي مسيحيت توجه گشته است. اين مساله از آنجا ناشي مي شد كه عيسيويان با گذشت زمان پي بردند بازگشت مسيح برخلاف تصور آنها نزديك نيست.
هر چند اقليتي از آنان بر اين عقيده باقي ماندند كه عيسي به زودي خواهد آمد و حكومت هزار ساله خود را تشكيل خواهد داد. حاكميتي كه به روز داوري پايان خواهد يافت. از همين رو از دير باز گروههاي كوچكي به نام « هزاره گرا » در مسيحيت پديد آمده اند كه تمام سعي و تلاش خود را صرف آمادگي براي ظهور دوباره عيسي در آخرالزمان مي كنند.
البته وجود آياتي در انجيل اين حالت انتظار را تشديد مي كند و با اشاره به عدم تعيين وقت ظهور آن را ناگهاني معرفي مي كند. به عنوان مثال در انجيل متا از زبان عيسي اينگونه نقل شده است : «شما نمي توانيد زمان و موقع آمدن مرا بدانيد؛ زيرا اين فقط در يد قدرت خدا است. هيچ بشري از آن لحظه (زمان ظهور) آگاهي ندارد حتي فرشتگان، تنها خدا آگاه است. »
يا آن كه در انجيل لوقا اين چنين آمده است: «مسيح مي‌گويد هميشه آماده باشيد زيرا كه من زماني مي آيم كه شما گمان نمي بريد.» روشن نگه داشتن چراغ انتظار در لابه لاي انجيل به چشم می‌خورد : «كمرهاي خود را بسته و چراغهاي خود را افروخته بداريد. بايد مانند كساني باشيد كه انتظار آقاي خود را مي كشند كه چه وقت در را بكوبد، بي درنگ براي او باز كنند. خوشا به حال آن غلامان كه آقاي ايشان چون آيد ايشان را بيدار يابد پس شما نيز مستعد باشيد، زيرا در ساعتي كه شما گمان نمي بريد، او مي آيد.» مسيحيت ضمن تاكيد بر غيرمنتظره بودن بازگشت عيسي، هدف از اين بازگشت را ايجاد حكومت الهي در راستاي حكومت الهي آسمان‌ها ارزيابي مي كند. علاوه بر اين، ظهور مسيح، يگانه راه حل براي ادامه حيات و زندگاني برشمرده می‌شود و عيسي منجي انسان‌ها و پادشاه پادشاهان معرفي مي گردد. موعود مسيحيان بر اساس سخنان دانيال نبي سيستم اجتماعي، اقتصادي، سياسي، تربيتي و مذهبي جهان را عوض خواهد كرد و جهاني بر مبناي راه و روش خدا بنا مي كند. مسيحيان همچنين علاماتي براي ظهور عيسي بن مريم قائل مي باشند. «عنقريب بعد از آن آزمايش سخت روزگاران، خورشيد تيره و تار مي گردد و ماه نور خود را از دست خواهد داد و ستارگان افول خواهند كرد و قدرتهاي آسماني نيز به لرزه درخواهند آمد و سپس آثار و علائم ظهور آن مرد آسماني آشكار خواهد شد و سپس تمامي قبايل زمين، نگران و غمگين مي گردند و آنگاه عيسي از ابرهاي آسمان با جلال و شكوه و قدرت فرو خواهد آمد.» روايات اسلامي نيز بر آمدن حضرت مسيح (عليه السلام) صحه مي گذارند. از جمله آن كه پيامبر (صلي الله عليه و آله) فرمودند : «سوگند به آن كه جانم به دست اوست، به طور يقين عيسي بن مريم به عنوان داوري عادل و پيشوايي دادگر در ميان شما فرود خواهد آمد.» همچنين برخي مفسران در تفسير آيه 159 سوره نسا، آن را با بازگشت حضرت مسيح در آخرالزمان مرتبط مي دانند و اين آيه را با استفاده از احاديث در همين رابطه ارزيابي مي كنند به هر حال مساله فرود آمدن مسيح و بازگشت وي در آخرالزمان از نقاط مشترك انديشه انتظار نزد مسلمانان و مسيحيان است. البته اسلام در اين رابطه منجي موعود را «مهدي» معرفي نموده او را پيشواي آخرالزمان تلقي مي كند. براي نمونه در حديثي از پيامبر اكرم (ص ) نقل شده است : «چگونه خواهيد بود، آنگاه كه عيسي بن مريم در ميان شما فرود آيد و پيشوايتان از خود شما باشد.» يا آن كه در روايتي ديگر از قول امام باقر (عليه السلام) نقل گرديده است: «پيش از قيامت (عيسي) به دنيا فرود مي آيد و هيچ كس از ملت يهود و مسيحي نمي ماند مگر آن كه پيش از مرگ به او ايمان آورد و آن حضرت پشت سر مهدي نماز مي گذارد.» بي گمان بر هر پژوهشگرآگاه روشن است كه روايات اسلامي و اعتقادات مسيحي در رابطه با ظهور، از نزديكي فراواني برخوردار مي‌باشند. مقايسه خبرهاي رسيده از روايات اسلامي در رابطه با پيشرفت غيرقابل تصور علوم در زمان ظهور، ايجاد رفاه اجتماعي و ديگر موارد با آنچه آمد به روشني اين مدعا را ثابت مي كند، اين مساله به خودي خود، فضايي تفاهم آميز را براي گفت وگوي انتظار بين اين دو دين مهم را فراهم مي آورد.
آيين دائو
آيين دائو در كنار آيين كنفوسيوس در ميان مردمان چين از جايگاهي ويژه برخوردار است و بيانگر جهان بيني عرفاني آن مردمان مي باشد. در آيين دائو، رگه هاي روشني از منجي باوري و انتظار موعود به چشم مي خورد. بر پايه متن «زندگي قديس آخرالزمان و پروردگار طريقت» نوشته «شانگ چينگ» در يك سال «جن ـ چن» يعني بيست و نهمين سال از دوره شصت ساله، لي هونگ (موعود آخرالزمان دائويي) ظهور خواهد كرد تا جهاني نو برپا كند كه در آن برگزيدگان تحت حكومت «قديس آخرالزمان بزيند» موعود باوري در قرنهاي هفتم تا دهم ميلادي و در عصر خاندان تانگ توسعه يافت و هم اينك نيز يكي از باورهاي پيروان آيين دائو مي باشد.
ژاپن و موعودباوري
شينتو (طريقه خدايان) آيين باستاني مردم ژاپن است. در اين آيين، الهه خورشيد به عنوان نگهبان سرزمين اجدادي شمرده می‌شود و خاندان سلطنتي از نسل اين خدا و تجسم وي به حساب مي آيد. با ورود آيين بودا در سال 552 م. عناصر بسياري از مكتب بودا به شينتو راه يافت. قرنها بعد مظاهر بودايي از شينتو زدوده شد و هم اينك انجام اين آيين در ژاپن اختياري است. در هر حال با تضعيف اعتبار باورهاي شينتويي و تماسهاي فرهنگي ـ اقتصادي ژاپن با غرب، شماري از مذاهب منجي باور سر برآوردند كه از جمله آن مي‌توان به دو نهضت «كورزوميكو» و «تريكيو» در قرن نوزدهم ميلادي اشاره كرد
يونانيان باستان
در فرهنگ و انديشه يونان باستان نيز به حكومت جهاني مردمي برمي خوريم كه خواهد آمد و تمام بشريت از وي نفع خواهند برد. وي كه پس از جنگ‌ها و درگيري‌ها صلح و آرامش را برقرار مي سازد بر همه جهان تا ابد حكم خواهد راند. همچنين در جاي ديگر اين باورها نويد آمدن پادشاهي را از مشرق زمين مي‌دهند، كسي كه از شرق قيام خواهد كرد و صلح را براي همه بشريت به ارمغان مي آورد.
اديان سرخپوستي
از شناخت آيين هاي موجود در ميان سرخپوستان، زمان چنداني نمي گذرد. در هر حال انديشه موعود در ميان سرخپوستان با هجوم اروپائيان به قاره آمريكا رابطه اي تنگاتنگ دارد. وجود تمدن ماياها و قبيله هاي قدرتمند در پيشينه تاريخي سرخپوستان، دستمايه هاي اين انديشه گرديده است. براي نمونه مي توان به نهضت «تاكوي انكوي» كه سيزده سال پس از غلبه اسپانيا با هدف اخراج سفيدپوستان و در واكنش به برتري يافتن خداي مسيحي روي داد، اشاره كرد. هر چند اين نهضت چندان دوام نياورد اما چراغ انتظار را دل مردمان سرخپوست روشن نگاه داشت. همچنين در ادبيات اخير سرخپوستي به چهره موعودوار ديگري كه با نام انيكاري برمي‌خوريم. وي كه به صورت پسر خورشيد و زني وحشي اسطوره پردازي و نمايانده مي‌شود، خاطره‌اي كمرنگ از پادشاهي باستاني است كه پس از ساليان دراز، زنده مي‌شود تا حقوق از دست رفته سرخپوستان را بازپس گيرد
آفريقائيان
«اطلاع ما از موعود باوري اديان آفريقايي محدود به مسيح‌گرايي رواج يافته در دو قرن اخير است. نهضت‌هاي جديد با چهره‌هايي كه «مسيح جديد» تلقي می‌شدند شكل گرفتند. در جنوب زيمبابوه دو چهره از اهميت بيشتري برخوردارند. «ماي كازاوجان باتيسيت»... در آفريقاي جنوبي نيز می‌توان به «عيسايه شبه» اشاره كرد. برخي از اين نهضت‌ها جنبه پيامبرانه دارد.... بدان معنا كه سررسيد وعده‌اي از گذشته‌ها تلقي مي شوند كه نويد آمدن مسيحا دمي را مي‌داده است. همچنين در اين باورها از هزاره‌گرايي نيز اثري مي‌توان سراغ گرفت. بيشتر اين نهضت‌ها نويد عصر آزادي و بهره‌مندي از فرصت‌هاي زندگي و استقلال و خوب زندگي را مي‌دهند. »
منبع: خیمه
