افشاگری «فرماندار ويژه» پیرامون علل آلودگی آلوده ترین شهر جهان

سازمان جهاني بهداشت اخيراً شهر زابل ايران را آلوده ترين شهر جهان معرفي كرده است. این سازمان از بین سه هزار شهر از ۱۰۳ کشور جهان که ۲۵ شهر ایران نیز در آن دیده می‌شود، بر اساس ارزیابی‌های تخصصی و احتساب میزان ذرات معلق در هوا، شهر زابل را با ۲۷۱ میکروگرم ذرات معلق در هر مترمکعب هوا، آلوده‌ترین شهر جهان معرفی کرده است. این نکته در حالی است که ‌میزان مطلوب غلظت ذرات معلق در هوا ۲۵ میکروگرم در هر مترمکعب است و با این حساب، وضعیت شهر زابل معادل یازده برابر حد استاندارد سازمان جهانی بهداشت برآورد می‌‌شود.

اين موضوع سبب شد تا «تابناك» مشكلات و راهكارهاي حل مسائل اين منطقه جغرافيايي را از طريق مسئولين و متخصصين مربوطه مورد بررسي قرار دهد. جان كلام بررسي ها، گوياي آن است كه به رغم تلاش هاي در حال پيگيري، حال منطقه سيستان ايران زياد خوب نيست و در صورت عدم شكل گيري يك عزم ملي براي حل بحران، به زودي يكي از تاريخي ترين مناطق كشور حيات انساني، حيواني و گياهي خود را به كلي از دست خواهد داد.

در همین رابطه دکتر تقی طاوسی عضو هیأت علمی دانشگاه سیستان و بلوچستان و متخصص مسائل محیط زیست و برنامه ریزی محیطی به «تابناک» گفت: «یکی از ویژگی‌های ذاتی زابل و منطقه سیستان بادهای ۱۲۰ روزه است که معمولاً از خرداد تا شهریور ماه در این منطقه فعال است. این باد‌ها چهره غالب منطقه زابل است که جهت وزش آن شمال غربی است و ابتدا از روی دریاچه هامون می‌گذرند و سپس وارد شهر زابل می‌شوند. متأسفانه پس از احداث سد‌ها بر روی هیرمند در کشور افغانستان، عدم پرداخت حق آبه ایران و تغییرات اقلیمی دریاچه هامون خشک شد. این موضوع سبب می‌شود تا بادهای شمال غربی ابتدا از بستر خشک دریاچه که رسوبات ریزدانه دارد، گذر کند و بعد از گذشت از بستر دریاچه به منطقه سیستان از جمله شهر زابل بیاید و مشکل آلودگی را در این منطقه ایجاد کند».

عضو هیأت علمی دانشگاه سیستان و بلوچستان در رابطه با امکان مقایسه شرایط گرد و غبار استان خوزستان و خشک شدن دریاچه ارومیه با وضعیت منطقه سیستان گفت: «بادهای ۱۲۰ روزه را باید بخشی از سرشت منطقه سیستان بدانیم، ولی بعد از خشک شدن دریاچه هامون و تضعیف پوشش گیاهی، این منطقه دچار مشکل شد. در خوزستان خشک شدن هورهای جلگه عراق، سدهای بر روی دجله و فرات عامل اصلی گرد و غبار است که عامل انسانی در آن کاملاً مشهود است. در منطقه دریاچه ارومیه نیز کارکردهای انسانی نظیر کشاورزی بی‌رویه، احداث سد و فعالیت‌های عمرانی عامل اصلی است که تغییرات اقلیمی نیز آن را تشدید کرده است. در منطقه سیستان نیز کارکردهای انسانی نقش غالب است که بخش عمده آن در دست مسئولین دولت افغانستان است، زیرا آن‌ها بر روی رود هیرمند سدهای متعدد زده‌اند».

این استاد دانشگاه تأکید کرد: «تالاب‌ها مبدأ و مقصد زنجیره غذایی جهان هستند و ما در برنامه‌های آبی خود به آن‌ها توجه نداریم و آن‌ها را با سدهای خود به ورطه نابودی کشیده‌ایم. نتیجه این اقدام آن خواهد بود که زنجیره غذایی جهان در آینده با چالش روبه خواهد شد».

این استاد دانشگاه در پایان افزود: «سدهایی که بر روی رود هیرمند زده شده، عامل اصلی خشک شدن دریاچه هامون است. ادامه این روند اگر باعث قطع شدن آب چاه نیمه‌های جنوب شرق شود، آب شرب منطقه نیز در خطر خواهد افتاد. به نظر می‌رسد تعامل با دولت افغانستان برای جاری کردن حق آبه بسیار ضروری است. چرا که در افغانستان جدا از سد‌ها در ادامه مسیر رود بر روی رود موتورهای غیرقانونی آب گذاشته می‌شود و به نوعی آب دزدی برای کشت تریاک متداول است. جدای از آن ضروری است تا کار‌شناسان رشته‌های مختلف همه جانبه موضوع را بررسی کنند و راهکارهای جامعی را برای برون رفت از بحران انجام دهند».

در همین رابطه مهندس هوشنگ ناظری فرماندار شهرستان زابل به «تابناک» گفت: «مشکل آلودگی هوای منطقه با ذرات معلق منحصر به زابل نیست و کل منطقه سیستان درگیر این بحران است، ولی شهرستان و شهر زابل به دلیل جمعیت زیاد و ایستگاه‌های بیشتر سنجش آلایندگی بیشتر مورد توجه است».


فرماندار زابل در رابطه با عامل اصلی مشکل آلایندگی منطقه گفت: «بحث آلودگی به موضوع خشک سالی سال‌های اخیر منطقه برمی‌گردد. دلیل آن نیز کاهش شدید جریان آب رود هیرمند و برخی دیگر از رود‌هاست که از کشور افغانستان به سمت ایران جریان داشتند. خشک سالی‌های اخیر و عدم پرداخت حق آبه تالاب هامون و رود هیرمند را باید عوامل اصلی این بحران دانست».

این مقام مسئول در ادامه افزود: «در حال حاضر و در نتیجه پیگیری‌های انجام شده مقامات دولتی افغانستان برای پرداخت حق آبه قانونی ایران قول‌هایی داده‌اند، ولی هنوز این مهم عملیاتی نشده است. در حال حاضر حرکت شن‌های روان، خشک شدن دریاچه هامون و رود هیرمند و وجود ذرات معلق در هوا سبب شده است که هزاران شغل موجود از قبیل صیادی، کشاورزی، گردشگری، دامداری صنایع دستی و... به کلی از بین بروند».

ناظری افزود: «بر اساس پروتکل ۱۳۵۱ که در زمان نخست وزیری امیرعباس هویدای معدوم میان ایران و افغانستان بسته شد، حقابه تعیین شده برای ایران با نیاز‌ها اصلاً ‌همخوانی ندارد و حق آبه ایران در آن پرتکل از ۷۰۰۰مترمکعب در ثانیه به ۲۶ مترمکعب در ثانیه کاهش یافت که حتی‌‌ همان حقابه نیز هیچ گاه به ایران پرداخت نشده است».

فرماندار ویژه شهرستان زابل ادامه داد: «مطالبه ما از افغانستان دو حق آبه جدا از هم است. یکی حقابه رود هیرمند که بر اساس قراردادهای فی مابین باید پرداخت شود و دیگری حق آبه تالاب هامون که بر اساس کنوانسیون‌های متعدد بین المللی دولت افغانستان موظف است برای ادامه حیات تالاب پرداخت کند».

هوشنگ ناظری در بخش دیگری از سخنان خود با انتقاد از دولت قبل و صدا و سیما گفت: «در دولت قبل بر خلاف دریاچه ارومیه به بحران دریاچه هامون و رود هیرمند توجه نشد و این بی‌توجهی شامل صدا و سیما نیز هست. صدا و سیما نیز در گذشته حتی یک بار به بحران منطقه سیستان توجه نکرد و برای آن برنامه نساخت».

این مسئول دولتی با تأکید بر این نکته که حیات منطقه سیستان به رود هیرمند و تالاب هامون وابسته است ادامه داد: «حیات بیش از ۷۰درصد مردم منطقه سیستان به تالاب هامون و رود هیرمند وابسته است و نابودی این دو عنصر مهم حیات بخش منطقه به معنای حذف هویت و عامل حیات منطقه است».

ناظری در پایان به سفر امروز معصومه ابتکار به شهرستان زابل اشاره کرد و گفت: «معصومه ابتکار تاکنون چهار بار به منطقه سفر کرده است و مسأله تالاب هامون و رود هیرمند را جدی پیگیری می‌کند. او در مجامع بین المللی با طرح بحران زابل تلاش دارد تا جامعه جهانی را نسبت به مشکلات منطقه حساس کند. امروز هم در شهرستان با حضور «معصومه ابتکار»، «گری لوئیس»، «معاون سفیر افغانستان» و... از سند جهانی زیستگاه حیاتی که از طرف سازمان ملل متحد به شهرستان زابل داده شده است، رونمایی شد».

بنا بر آنچه آمد به نظر می‌رسد منطقه سیستان ایران واقع در جنوب شرق کشور و استان پهناور سیستان و بلوچستان گریبانگیر بحران خطرناک و پیچیده‌ای است که پیگیری و بررسی راهکارهای خروج از آن ضمن آنکه بسیار ضروری و حیاتی است، همچنین اصلاً کار آسانی نیست. این بحران بزرگ که به درستی شهر زابل را آلوده‌ترین شهر جهان معرفی کرده است، نیازمند یک عزم ملی است. به عبارتی باید مسئولان دولت، صدا و سیما، مؤسسات و مراکز علمی _تحقیقاتی و سایر ارگان‌های مسئول به این موضوع ورود کنند و تلاش قاطع و مشخصی را برای نجات یکی از مناطق تاریخی و مهم منطقه که از مشکلات دیگری نظیر محرومیت نیز رنج می‌برد، انجام دهند.