خون‌فروشی در ‌میدان ولی‌عصر ‌تهران

این روزها تاجران فرآورده‌های خونی، آشکارا در پایتخت ایران به فعالیت می‌پردازند.

  روزنامه خبر در شماره امروز خود نوشت:

چند روز دیگر 9 مردادماه روز انتقال خون فرا می‌رسد. در چنین شرایطی، شاید طبیعی باشد که چند دختر و پسر جوان در میدان ولی‌عصر تهران رهگذران را به فروش پلاسمای خون تشویق کنند. لحظه‌ای برای شنیدن سخنان آنها درنگ می‌کنم. یکی از آنها برگ تبلیغات را به دستم می‌دهد و می‌گوید: «اگر پلاسمای خود‌تان را هدیه کنید، ما آزمایش‌های متعددی روی خون شما به صورت رایگان انجام می‌دهیم. برای شما یک پرونده پزشکی تشکیل می‌دهیم. هر بار هم که برای اهدای پلاسما تشریف بیاورید، بار اول 5 هزار تومان و دفعات بعدی 12 هزار تومان هزینه ایاب و ذهاب تقدیم‌تان خواهد شد.

هنگام مراجعه کارت شناسایی معتبر همراه داشته باشید این کارت ویزیت هم خدمت شما باشد. حتماً بگویید که من شما را معرفی کرده‌ام.» این روزها تاجران فرآورده‌های خونی، آشکارا در پایتخت ایران به فعالیت می‌پردازند. آنها برای توسعه کار خود، از تبلیغات خیابانی و پرداخت پورسانت به بازاریاب‌ها نیز بهره‌گیری می‌کنند.

تجارت جهانی
از سال‌ها پیش ایالات متحده آمریکا سهم اصلی تولید پلاسمای خام جهان را در اختیار دارد. بخش عمده این فرآورده خونی از مکزیک وارد می‌شود و پس از گذراندن فرآیندهای پالایش اولیه به مقاصدی همچون اروپا و ژاپن صادر می‌شود. هر سال نزدیک به یک و نیم میلیون لیتر خون و پلاسما صادر می‌شود. مکزیکی‌های فقیر، هفته‌ای چند بار از مرز می‌گذرند تا خون خود را به بانک‌های خون آمریکا بفروشند. در روزنامه‌های محلی آگهی می‌دهند که فقرای مکزیک می‌توانند بدون مشکل در تردد از مرز، به آمریکا بیایند و خون خود را به بهای 40 دلار بفروشند. در نزدیکی تگزاس مکزیک 17 کلینیک پلاسما وجود دارد که از خرید خون مردم فقیر و فروش آن به شرکت‌های بزرگ دارویی مانند پارک دیوس و لیدر گوتر، سالیانه 300 میلیون دلار سود می‌برند. بانک‌های خون در ماتاما روس، نیم‌لیتر خون را از مکزیکی‌ها به بهای 400 سپوس می‌خرند و آن را بین 1200 تا 1500 سپوس به شرکت‌های دارویی می‌فروشند.

وضع مردم فقیر هائیتی و دیگر شهرهای برزیل از مکزیکی‌ها هم بدتر است خون آنها را فقط لیتری 3 دلار می‌خرند. اکثر سازمان‌های خیریه در این کشور پوششی برای تولید خون از کودکان یتیم و خانواده‌های بی‌بضاعت هستند. این سازمان های خیریه در واقع مزرعه خون هستند. رونق مزارع خون برزیل و کلمبیا، مدیون انقلاب مردم نیکاراگوئه است. ساندنیست‌ها با آتش کشیدن مراکز فعالیت شرکت پلاسما فرسیس، تجارت خون در این کشور را غیرقانونی اعلام کردند.

قیمت‌ها در عراق خیلی بالاتر است. به گزارش تلویزیون الجزیره قیمت 350 میلی‌لیتر خون در عراق بین 20 تا 30 دلار است. دلال‌ها و فروشندگان خون در کنار بیمارستان‌ها گشت می‌زنند تا مشتریان خود را از میان خانواده‌ بیماران و مجروحان نیازمند خون، پیدا کنند. فرزندان با گروه خونی o منفی می‌توانند یک فرصت اقتصادی برای خانواده باشند.

صادرات پلاسمای ایران به آلمان
شرکت بیودارو یکی از بزرگ‌ترین شرکت‌های ایرانی فعال در تجارت پلاسماست. این شرکت که دفتر آن در حوالی بیمارستان مصطفی خمینی قرار دارد از روش پلاسما فرزیس برای دریافت پلاسما از بدن فروشندگان آن بهره‌ می‌گیرد. در این روش، پلاسما (مایع خون) از خون جدا شده و بقیه عناصر خونی در همان زمان به بدن فرد بازگردانده می‌شود.

محمد شاه‌بختی مدیرتولید شرکت بیودارو در مورد فعالیت‌های این شرکت می‌گوید: میزان تولید پلاسمای سازمان انتقال خون سالیانه حدود 100 هزار لیتر است در حالی که نیاز کشور 700 هزار لیتر است. شرکت بیودارو سالیانه حدود 40 تا 50 هزار لیتر از این نیاز را تأمین می‌کند که او اظهار می‌دارد: پلاسمای ایران به علت رعایت اصول مذهبی در کشورمان، از سالم‌ترین پلاسماها در دنیاست و به همین‌دلیل، بسیاری از کشورهای دنیا خواهان پلاسمای ایران هستند. شاه‌بختی فعالیت‌های این شرکت را فاقد سوددهی دانسته و می‌گوید: هر لیتر پلاسما در دنیا 100 تا 120 دلار ارزش دارد. در حالی که قیمت تمام شده آن در شرکت بیودارو سال گذشته 187 هزار تومان و در سال جاری با افزایش اهداکنندگان به 158 هزار تومان می‌رسد.

وی در مورد انگیزه‌های تبلیغاتی این شرکت می‌گوید: برای 14 مرکز پلاسما‌گیری در کشور به 5 تا 6هزار اهداکننده دائم نیاز است. در حالی که تاکنون از 10 هزار مراجعه‌کننده به مرکز بیودارو، فقط 3 هزار نفر از آنها صلاحیت اهدا را داشتند.

سفر طولانی پلاسماها
شرکت بیودارو پلاسماهای خریداری شده از ساکنان استان تهران را به آزمایشگاه‌های شرکت بیوتست در آلمان ارسال می‌کند تا در ساخت داروهایی همچون فاکتورهای هشت و نه انعقادی، ایمونو گلوبولین‌های پلی والان و هایپرایمون (ضد کزاز و هاری)، آنتی‌دی و آلبومین مورد استفاده قرار گیرد.

مطابق برگه‌های تبلیغات خرید پلاسمای خون شرکت بیودارو، برخی فرآورده‌های پلاسما برای ادامه حیات بیماران هموفیلی هم ضروری است.

استانداردهای پزشکی
در بسیاری از کشورهای توسعه یافته، فروش خون غیرقانونی است. این در حالی است که بازار خون و فرآورده‌های آن، اغلب دچار کمبود خون است. ولی فقط برخی کشورها، آزادسازی بازار خون را راه‌حل رسیدن به توازن می‌دانند.
در سال 2001، مؤسسه تحقیقاتی استراوس مقاله‌ای چاپ کرد که حاوی داده‌های تجربی 30 سال بود. استراوس نشان داد که احتمال انتقال بیماری در افرادی که خونشان را در ازای پول می‌فروشند، 60درصد بیشتر از افرادی است که خونشان را داوطلبانه اهدا می‌کنند. یک تحقیق جدیدتر در کشور لیتوانی نیز این نتیجه را تأیید می‌کند. کسانی که با هدف دریافت پول خون می‌دهند ممکن است بیماریشان را مخفی کنند. اما اهداکنندگان خون که انگیزه‌های اخلاقی‌تری دارند، چنین کاری را نمی‌کنند.

ابوالقاسمی رئیس سازمان انتقال خون در این مورد اقدامات سازمان انتقال خون را مفید دانسته و می‌گوید: مهم‌ترین رکن تضمین سلامت خون، اهداکننده سالم است. یعنی کسی که از نظر عفونت‌های منتقل شونده و همچنین رفتارهای پرخطر، فرد سالمی باشد و در گروه آسیب‌های اجتماعی نیز نباشد.

خرید و فروش قانونی خون
چند سال پیش وی از سه استراتژی برای کنترل بحران مخفی کمبود خون سخن گفت. استراتژی نخست، تکیه بر بازارهای خارجی بود. روش دوم، رفع هرگونه مانع برای مشارکت بخش غیردولتی در صنعت پلاسما بود و استراتژی سوم که این روش آخر مورد تأیید مسئولان سازمان قرار گرفت ساخت پالایشگاه خون در داخل بود. اما به‌تدریج آن‌ها روش دوم را نیز پذیرفتند و خرید و فروش قانونی خون از سه سال پیش آزاد شد. البته وزارت بهداشت قوانین نظارتی لازم را تدوین کرد. یکی از این استانداردها، سقف 24 بار اهدا در سال است که فعالان بخش خصوصی بازار خون قصد دارند آن را به استاندارد مکزیک یعنی 52 بار در سال تغییر دهند. به هر حال نباید فراموش کرد که به قول محمد شاه‌بختی از فعالان غیردولتی بازار خون، «اهدای پلاسما هر هفته هم می‌تواند اتفاق بیفتد و... بسیاری از کشورهای دنیا خواهان پلاسمای ایران هستند.»