اندر مصائب ثانیه‌شمار چراغ‌های راهنمایی

این اتفاق برای هر راننده‌ای افتاده؛ حتما برای شما هم. چراغ تقاطع سبز بوده و شمارشگر مثلا عدد 25 را نشان داده و به خیال خودتان فرصت کافی برای گذشتن از چهارراه را داشته‌اید. با خیال راحت سرعت گرفته‌اید اما هنوز چند متر به چهارراه مانده یک‌باره شمارشگر روی عدد 2 پریده و همه محاسبات شما به هم خورده است.

«ایران» با این مقدمه ادامه داد: مانده‌اید که اگر چراغ را رد کنید مبادا لحظه آخر قرمز شود و دوربین شماره پلاک شما را ثبت کند یا روی خط عابر قرار بگیرید و جریمه شوید و بدتر از همه اینکه تا وسط چهارراه بروید و با ماشین‌هایی که از خیابان سمت راست می‌آیند تصادف کنید و هزار و یک احتمال دیگر اما اگر ترمز کنید و تا چراغ سبز بعدی صبر کنید چه؟ در آن صورت ماشین پشت سری به شما خواهد کوبید یا عابر پیاده‌ای ...

قبلا که چراغ‌های سر تقاطع‌ها تایمری نبود و شمارشگر نداشت - به‌ویژه تقاطع‌های شلوغ - پلیس کنار چراغ می‌ایستاد و چراغ قرمز را مدتی نگه می‌داشت تا از بار ترافیک کم شود. راننده‌ها که نمی‌دانستند چه زمانی باید پشت چراغ قرمز صبر کنند عصبی می‌شدند و بوق ممتد می‌زدند تا پلیس مجبور شود چراغ را زودتر سبز کند. از طرفی وقتی هم چراغ سبز می‌شد راننده‌ها بیشتر حواسشان به چراغ بود تا عابران پیاده و دور و بر و ممکن بود تصادفی هم رخ دهد؛ چیزی شبیه مسابقه اتومبیل‌رانی که همه چشم‌شان به چراغ است تا پدال گاز را تا انتها فشار دهند و از جا کنده شوند. اما از زمانی که چراغ‌های تقاطع‌ها مجهز به سیستم شمارشگر شد، نخستین چیزی که تغییر کرد، این بود که چنین اغتشاشی جای خود را به احساس آرامش خاطر داد.

تمرین مدیریت زمان

خیلی از راننده‌ها در زمان‌های طولانی، ماشینشان را خاموش می‌کنند تا بنزین کمتری مصرف شود که تا حدودی روی مصرف بنزین و به طور غیر مستقیم روی بهبود آب و هوا هم تأثیر دارد. از اینها گذشته مهم‌ترین تأثیر شمارشگرها انضباط و تمرین نظم زمانی است هرچند خیلی‌ها منتقد تایمرها هستند و می‌گویند معایبی هم دارد. درواقع منتقدان تایمرها کسانی هستند که ویژگی‌های اصلی آن را کنار گذاشته و به چراغ‌های معیوب اشاره می‌کنند و اختلالی که این چراغ‌ها می‌توانند در نظم ترافیکی ایجاد کنند. حتی خیلی‌ها به این باور نادرست رسیده‌اند که پلیس به عنوان منتقد شمارشگر چراغ‌های راهنمایی و رانندگی به عمد آنها را دستکاری می‌کند تا مسئولان بالادستی راضی به جمع‌آوری آن شوند در صورتی‌که این موضوع به نقص فنی برخی از چراغ‌ها و شمارشگرها برمی‌گردد و البته گاه استاندارد نبودن فاصله تقاطع‌ها که سیستم هوشمند چراغ را به اشتباه وامی‌دارد.

امیرعلی امینی مسئول واحد مدیریت چراغ‌های راهنمایی شرکت کنترل ترافیک تهران می‌گوید: موافقان معتقدند اگر زمان چراغ سبز به اندازه کافی باشد، راننده حواسش به جای اینکه به رنگ چراغ باشد، معطوف به تقاطع و عابر است. از طرفی با اطلاعاتی که به راننده داده می‌شود به راحتی می‌تواند تصمیم‌گیری درستی داشته باشد و به‌موقع توقف کند. این موضوع به عبور و مرور عابران پیاده هم کمک می‌کند. زمانی هم که چراغ قرمز طولانی است و راننده میزان ثانیه‌های توقفش را می‌داند، باز هم آرامش خاطر دارد. اما مخالفان معتقدند با بالا رفتن سرعت در انتهای فاز سبز، ممکن است میزان امنیت پایین بیایید. پرش‌ها و توقف در شمارشگر ممکن است باعث شود که راننده در تصمیم‌گیری دچار مشکل شود.»

پیشنهاد حذف تایمرها

همین مسأله باعث شد مردادماه سال گذشته سرهنگ سیدتیمور حسینی رئیس پلیس راهور تهران بزرگ پیشنهاد حذف ثانیه‌شمارها را دهد. او معتقد بود: کم و زیاد شدن و اختلال در کارکرد این نماگرها گاه باعث جریمه‌شدن خودروها به علت تخلف عبور از چراغ قرمز توسط دوربین‌های هوشمند می‌شوند. استفاده از این ابزار منسوخ‌ شده و در حال حاضر وسیله‌ای با عنوان تایمر چراغ راهنمایی و رانندگی در هیچ کشوری وجود ندارد.

اما پیشنهاد رئیس پلیس تهران هم عملی نشد، چرا که مخالفان این طرح با حل یک‌سری از مشکلات در کنار موافقان قرار گرفتند. سرهنگ حسن عابدی جانشین پلیس راهنمایی و رانندگی تهران در این‌باره می‌گوید: چون مردم متضرر می‌شدند ما مخالف این طرح بودیم اما از زمانی‌که سازمان ترافیک مشکل را حل کرد و برنامه سیستم هوشمند چراغ‌های راهنمایی و رانندگی را اصلاح کرد ما هم دیگر با شمارشگرها مشکلی نداریم. سیستم‌های هوشمند به پلیس در جهت نظم و کم‌شدن بار ترافیک کمک بسیاری می‌کند اما با این حال نیاز است که به خاطر ترافیک سنگین، تنظیم چراغ را دستی کنیم.

با همه این تفاسیر، باز هم چراغ‌هایی هستند که این مشکل را داشته باشند. امینی که به همراه 11 نفر دیگر از دوستانش در شرکت کنترل ترافیک تهران مسئول کنترل سیستم‌های هوشمند است، در این‌باره توضیح می‌دهد: در هیچ کجای جهان به شما اطلاع نمی‌دهند که قرار است از 10 ثانیه بعد چراغ قرمز شود. حالا اگر به فرض در تقاطعی این مشکل به وجود آمد شما در 3 ثانیه‌ای که چراغ زرد است، باید تصمیم بگیرید. سیستم هوشمند بر اساس شرایط لحظه‌ای تقاطع عمل می‌کند. یعنی زمانی‌که سیستم تشخیص می‌دهد در یک محور، ترافیک سبک است برای محور سنگین چراغ را سبز می‌کند. گاهی ممکن است این سیستم هم دچار خطا شود. اگر مشکل پیدا کرد به گونه‌ای طراحی شده است که پرش عدد، 3 یا 7 را نشان می‌دهد.

او تعداد تقاطع‌هایی را که به سیستم کنترل مرکزی متصل هستند 420 تقاطع عنوان می‌کند و می‌گوید: 460 تقاطع دیگر از هوشمندی کمتری برخوردارند. یعنی بار ترافیکی را تشخیص می‌دهند اما به مرکز کنترل وصل نیستند. مثلا تقاطع متصل به کنترل مرکزی توسط ما به راحتی کنترل می‌شود. اگر آمبولانسی از چنین تقاطعی عبور کند می‌توانیم مثلا چراغ را روی چشمک‌زن بگذاریم تا شرایط سهولت رفت و آمد مهیا شود.

کندن آسفالت و اختلال در شمارشگر

سیستم‌های هوشمند، ابزار تشخیصی به نام لوپ دارند که قبل از خط عابر پیاده به صورت مستطیل‌های تیره‌رنگی درون آسفالت کار گذاشته شده‌اند. این لوپ‌ها به دوربین وصل هستند و اطلاعاتشان از این طریق به مرکز کنترل ترافیک مخابره می‌شود. در اکثر نقاط شهر وقتی برای طرح‌های تعمیری‌ مثل فاضلاب یا سیم‌گذاری برای مخابرات، آسفالت خیابان را می‌کنند، لوپ‌ها هم از بین می‌روند و سیستم هوشمند از کار می‌افتد. برای همین در این نقاط گاهی اختلالات ترافیکی به چشم می‌خورد.

او در ادامه درباره آسیب لوپ‌ها می‌گوید: سامانه کنترل مرکزی انواع خرابی‌ها را به صورت هوشمند گزارش می‌دهد و بخش چراغ‌های راهنمایی شرکت کنترل ترافیک که مسئولیت ترمیم و نگهداری سیستم‌های هوشمند تقاطع‌ها را به عهده دارد آن را ترمیم می‌کند.

در بسیاری از تقاطع‌ها هنوز پلیس راهنمایی و رانندگی به صورت دستی چراغ‌ها را تنظیم می‌کند. این مشخص است که هنوز نمی‌توان به صورت کامل به این دستگاه‌ها اتکا داشت. امینی که خود در مرکز کنترل ترافیک است از این کار پلیس البته فقط در محورهایی با ترافیک سنگین مثل محور آزادی و شریعتی استقبال می‌کند و آن را کمک بزرگی برای روانی ترافیک می‌داند: سیستم هوشمند در این‌گونه موارد می‌خواهد ترافیک را به تعادل برساند اما در شرایط بحرانی که تصادف پیش می‌آید پلیس از بار ترافیک معابر اصلی کم می‌کند. در صورتی‌که سیستم هوشمند این بار را در همه معابر چه اصلی و چه فرعی تقسیم می‌کند. هنوز هیچ رایانه‌ای نیامده که جای انسان را بگیرد. وقتی شرایط خیلی سنگین است نمی‌توان به رایانه تکیه کرد و این کار پلیس برای ما دلگرمی است. مداخله به‌موقع پلیس باعث می‌شود شبکه حمل و نقل قفل نشود. البته گاهی هم معابری هستند که واقعا نیازی به کنترل دستی ندارند و پلیس به اشتباه تنظیم چراغ‌ها را تغییر می‌دهد. به هرحال به اعتقاد من تا هماهنگی کامل بین پلیس راهنمایی و رانندگی و مرکز کنترل ترافیک راه بسیاری در پیش است.

بعد از گذشت سال‌ها مردم هم بیشتر به شمارشگرها عادت کرده‌اند. بعضی مواقع که شمارشگر چهارراهی خاموش می‌شود باز هم صدای بوق و بی‌حوصلگی، سختی ماندن در ترافیک را دو چندان می‌کند. اگرچه در سیستم‌های ما معمولا رایانه هم هنگ می‌کند و نظم عادی‌اش را از دست می‌دهد اما یادمان نرود که چه ضرورت‌هایی باعث شد تا روزی همین کامپیوترها به داد گره‌های کور ترافیکی ما برسند.

اغتشاش هندسی تقاطع‌ها

با هندسه خیابان‌ها و تقاطع‌ها که نمی‌شود کاری کرد، با خیابان‌کندن‌های هر روزه‌ شهرداری و مخابرات و اداره برق و آب و گاز هم که نمی‌شود کاری کرد، با بار ترافیکی وسط روز و اول و آخر روز هم که از شرقی غربی به شمالی جنوبی تغییر می‌کند هم نمی‌شود کاری کرد، مثلا اینکه نمی‌شود به شهروند کرجی که در تهران کار می‌کند گفت غروب به خانه‌ات نرو، با خیلی از مشکلات دیگر ترافیک هم نمی‌شود کاری کرد پس لااقل کاری به کار دوربین هوشمند و چراغ تایمردار هم نداشته باشیم شاید همین‌ها بتوانند باری از دوش ترافیک بردارند.