نگاه شما؛
جمعه نحس فیتیله ای ها
بخش «نگاه شما» برای ارائه و معرفی «نگاه» مخاطبان «تابناک» به همه موضوعات است. هر مخاطب «تابناک» می‌تواند با مد نظر قرار دادن شرایط همکاری با این بخش، «نگاه» خود را ارسال کند تا در معرض دید و داوری دیگر مخاطبان قرار گیرد.
محمد تقی جلائی: پانزدهم آبان 1394، جمعه بد فیتیله ای ها بود. آخرین جمعه ای که فیتیله های محبوب تلویزیون پا به خانه مردم ایران گذاشتند و بی خبر از آینده ای که صبح یکشنبه برایشان رقم می خورد مثل همیشه شاد و خندان برنامه شان را اجرا کردند.
فیتیله ای ها درست پانزده سال پیش برنامه شان را در تلویزیون رسمی ایران شروع کردند و هر جمعه میهمان خانه ایرانی ها بودند. مبنا کاری شان هم اپیزودیک بودن قصه ها بر اساس تیپ ساختن و شخصیت سازی بود. جمعه به جمعه بر تعداد شخصیت ها و قصه ها اضافه می شد و هفته به هفته این سه کمدین فعال بیشتر خود را در سبد سلیقه مخاطبان تلویزیون قرار می دادند.
اما آنچه که باعث شد تا این برنامه با سابقه بطور ناگهانی خاموش شود، نمایش کوتاهی بود که شخصیت های آن به زبان ترکی مکالمه می کردند. نمایش کوتاهی از اتاق اجاره کردن پدر و پسری در یک هتل شوخی ای در این نمایش اتفاق افتاد که باعث ناراحتی جمع کثیری از ایرانیان آذری زبان شد.
"اشتباهی" که روابط عمومی سازمان صدا و سیما در ابلاغیه خود آن را "سهوی" خواند و نهایتا آنچه که انتظارش هم می رفت اتفاق افتاد: توقیف.
پیرو توقیف ناگهانی عمو های فیتیله ای و برکناری چند تن از مسئولان ذی‌ربط اخبار عمو های فیتییله ای بر سر زبان ها افتاد و هر کسی از زاویه دید خود با این مسئله رو به رو شد. عده ای آن را توهینی آشکارا به آذری زبانان دانستند و عده ای آنرا شوخی ای متداول در برنامه های طنز خواندند و بعضی هم راه میانه را گرفتند و آنرا اشتباهی سهوی تلقی کردند.
اولین یکشنبه بعد از جمعه آخر فیتیله ای ها روابط عمومی سازمان صدا و سیما جمهوری اسلامی ضمن عذر خواهی از مردم آذری زبان اعلام کرد مدیر گروه کودک و نوجوان و مدیر پخش این شبکه توبیخ و جانشین مدیر پخش و مسئول نظارت نهایی برنامه‌های شبکه را از مسئولیت خود برکنار شدند.
اعتراض مردم در واکنش به برنامه فیتیله
با وجود برخورد جدی صداوسیما، برنامه «فیتیله» واکنش‌های متعددی را از سوی برخی مسوولان و نهادها در استان‌های آذری زبان کشور به همراه داشته است. دانشگاه شهید مدنی آذربایجان و دانشگاه محقق اردبیلی از جمله این مراکز بودند که در محکومیت این برنامه، بیانیه صادر کردند.
همچنین نمایندگان شهر های آذربایجان مجلس شورای اسلامی ضمن اشاره به مضامینی که به نظر آنها توهین آمیز بود خواستار عذر خواهی صدا و سیما از مردم آذری زبان و همچنین برخورد جدی با سازندگان این برنامه شدند.
نادر قاضی پور نماینده مردم ارومیه هم این اتفاق را در دسته رفتار های توطئه آمیز، خائنانه و مخالف امنیت ملی قرار داد.
تجمع عده ای از مردم در شهر های آذری زبان از جمله تبریز در بعد از ظهر روز دوشنبه 18 آبان اما باعث شد تا اخبار فیتیله در رسانه ها و شبکه ها اجتماعی تشدید شود و مردم با موج جدیدی از اخبار ررو به رو شوند.
همان روز فرماندار تبریز تجمع مردم علیه برنامه فیتیله را غیر قانونی خواند و از دخالت پلیس برای متفرق کردن آنها خبر داد.
عذرخواهی تهیه کنندگان از مردم
در پی این ناراحتی ها علیرضا آقایی - تهیه‌کننده این برنامه - در صفحه اینستاگرم خود سخنانی را خطاب به مردم با هدف عذرخواهی منتشر کرد.
وی متذکر شد که: مفهوم نمایش مورد اشاره در زمینه آموزش استفاده مسواک بوده و مانند نمایش‌های دیگر ترکیبی فانتزی از گویش و لهجه‌های مختلف در فضای نمایش استفاده شده است و این به معنای جسارت به قوم و یا لهجه خاصی نمی‌باشد.
وی همچنین در این پیام اینستاگرامی اش گفت: اصالت بازیگران اصلی این برنامه از اقوام اصیل ایران همچون آذری، گیلک و لر بوده و هیچ‌گاه به خاستگاهی که از آن برآمده‌اند توهین نمی‌کنند.
همچنین محمد مسلمی کارگردان این برنامه نیز در پیامی گفت: خود من آذری زبان هستم و افتخارم این است که متعلق به این خطه ام و گویش آذری داشته‌ام، چرا باید به مردمانی از جنس خودم توهین کنم و باعث رنجش آنان شوم اما با این حال خود من نیز از این مسئله پیش آمده رنجیده خاطرم و از مردم آذربایجان عذرخواهی می کنم.
انتقادها از برخورد سیما
علی رغم اعتراضات تند مردمان رنجیده آذربایجان نسبت به این برنامه و دست اندرکاران آن و محکومیت این اتفاق از سوی قاطبه مسئولان، برخی دیدگاه های متفاوت نیز در این میان وجود داشت. این گروه برخورد صدا و سیما با برنامه فیتیله را تند و برشی و واکنش ها نسبت به این برنامه را ناشی از کم تحملی بخش های از جامعه نسبت به طنز و شوخی دانستند.
از جمله آنها پرویز پرستویی بازیگر مشهور سینما و تلویزیون بود که در یادداشتی نوشت: «ای عزیزانی که این مطلب رو می‌خونید، بنده یه ترکم و خیلی هم به ترک بودنم می‌نازم. این روزها اخبار فیتیله‌ها منو خیلی آزارم داد. از مدیران برکنار شده بگیرید تا عمو فیتیله‌هایی که بیست سال کودکان و بزرگسالان رو شاد کردن و آگاه، ولی این جفای بزرگ رو نمی‌تونم هضم کنم که سه یار و چند مدیر رو خانه‌نشین ببینم. عزیزان چرا به «هفت» سینمایی حمله نمی‌کنید که سینما رو این قدر سخیف کردند و کوچک که همیشه بیرق‌دار فرهنگ ایران بودند و افتخار آفرین در دنیا، شمارو به خدا سوگند در قضاوت عجول نباشید... .»
وی همچنین در ضمن یادداشت اش اشاره ای هم به برخی از سریال هایی کرد که در ساله های اخیر در تلویزیون ایران ساخته شده اند و در آنها با برخی قومیت ها شوخی شده است. او ضمن اشاره به این موارد گفت:«این اقوام می‌دونستن که هیچ توهینی در کار نیست. کسی با یه سریال طنز به قومیت توهین نمی کنه.»
عبدالله شهبازی، نویسنده و پژوهشگر نیز نسبت به این اتفاق واکنش نشان داد. وی در «عصر خبر» نوشت. «جوک‌های قومی» پدیده‌ای مختص به ایران نیست. در همه‌جای جهان هست، ولی ظاهراً از معدود جاهایی که در سال‌های اخیر رسم شده از این پدیده بعنوان دستاویز برای ایجاد آشوب سیاسی بهره برند ایران است.
«در بریتانیا، انگلیسی‌ها و اسکاتلندی‌ها و ایرلندی‌ها و ولش‌ها (ولزی‌ها) برای هم «جوک» می‌سازند. در کشورهای اسکاندیناوی، سوئدی‌ها و دانمارکی‌ها و فنلاندی‌ها به هم تکه می‌پرانند. ایتالیایی‌ها فرانسوی‌ها را به سخره می‌گیرند.
این را نمی‌گویم که توجیه کنم اهانت به اقوام متنوع ساکن ایران را. می‌گویم که بدانیم این چیزها اختصاص به «ما ایرانیان» ندارد و پدیده چندان عجیب و غریبی نیست.»»
وی ضمن برشمردن جایگاه ترک ها و اهمیت آنها در تاریخ ایران بیان کرد: «تلاش برای تبدیل کردن تفاوت‌های قومی به انشقاق و تعارضات قومی در ایران پیامدهای بسیار خطرناک دارد؛ بویژه در فضای حساس کنونی منطقه.»
با من شوخی کنید!
در این بین مهراب قاسم خانی که خود از طنزپردازان آذری ایران است در صفحه اینستا گرامش بانی راه اندازی یک کمپین شد. او نوشت :«من ترک هستم، چاقم، دماغ گنده هستم، غبغب دارم، سیبیلم دراز است، تی شرتای کودکانه می‌پوشم، پرسپولیسی هم هستم. هر کی دوست داره می‌تونه با تمام این موارد شوخی کنه.»
همین جملات باعث بوجود آمدن کمپینی با عنوان «با من شوخی کنید» در صفحات شبکه های اجتماعی شد که مورد استقبال نسبی کاربران شبکه های اجتماعی نیز قرار گرفت.
سوال های مهم
حالا اما با گذشت حدود دو هفته از این ماجرا بسیاری از ما درگیر یافتن پاسخی در خور برای فرزندانمان در مورد چرایی عدم پخش برنامه فیتیله هستیم. اما گذشته از این سوال به نظر می رسد جامعه ایران و به خصوص مسئولان و آگاهان به مسائل اجتماعی و فرهنگی باید به سوالاتی بزرگتر هم پاسخ دهند. براستی مرز بین شوخی و توهین کجاست؟ شوخی ها تا کجا بازتاب روابط قدرت در یک جامعه هستند و در بازتولید این رابطه یا متحول کردن آن نقش دارند؟ چرا علی رغم علاقه بسیار زیاد و گاه افراطی ایرانی ها به طنز و شوخی گروه های مختلف اجتماعی علاقه ای به قرار گرفتن در معرض آن ندارند؟ در جامعه ای با تنوع قومیتی و زبانی بالا چه حساسیت ها و ظرائفی را باید در طنز و شوخی ها در نظر گرفت تا خدشه ای به وحدت ملی وارد نشود؟ و.....
