احتمال ورود عربستان و متحدانش به تقابل نظامی با روسیه

به گزارش «تابناک»، روزنامه «گاردین» در مطلبی به موضوع حملات هوایی روسیه در سوریه پرداخته و می نویسد، حملات جنگنده های روس که از پایگاهی جدید در سوریه آغاز شد، سبب گشت، بسیاری از منتقدین غربی، درخواست خود برای رفتن بشار اسد را کنار بگذارند. با وجود این، گروهی دیگر از مخالفان، اقدامات روسیه را بیشتر تحریک کننده می دانند تا قاطع و تعیین کننده.

کشورهای منطقه به آرامی، اما به گونه ای مؤثر، منابع مالی، تسلیحات و دیگر انواع کمک را در اختیار گروه های شورشی قرار داده و به این ترتیب، بزرگترین تهاجم را علیه نیروهای دولت دمشق ترتیب دادند. در این راستا، آن ها در حقیقت روی منازعه ای سرمایه گذاری می کنند که معتقدند بخشی از تقابل گسترده تر منطقه ای جهت جلوگیری از نفوذ ایران است.

بر همین اساس، طی هفته ای که روسیه ده ها مورد حمله هوایی در سوریه انجام داد، این دولت ها به شیوه های گوناگون تصریح کردند که دست کم به همان اندازه که مسکو خود را متعهد به حمایت از اسد می داند، به براندازی وی متعهد هستند.

چند ساعت پیش از آنکه نخستین حمله روس ها آغاز شود، عادل الجبیر، وزیر خارجه عربستان سعودی گفت: «هیچ آینده ای برای اسد در سوریه وجود ندارد». وی در اظهاراتی هشدارآمیز ادامه داد، اگر اسد در قالب یک راه حل سیاسی کنار نرود، دولتش به گزینه نظامی روی خواهد آورد. در این شرایط و در حالی که نخستین حملات روسیه، دست کم 39 نفر کشته شدند، چشم انداز اوج گیری تقابل میان حامیان اسد و مخالفان وی، بیش از هر زمان دیگری اوج گرفته است.

جولین بارنز دیسی، پژوهشگر ارشد در شورای روابط خارجی اروپا می گوید: «مداخله روسیه ضربه جدی به آن دسته از دولت هایی است که از مخالفان حمایت می کنند، به ویژه دولت های داخل منطقه از جمله قطر، عربستان سعودی و ترکیه. همین امر می تواند سبب برانگیخته شدن یک واکنش قوی از سوی آن ها شده و به اوج گیری منازعه منجر شود».

تحلیلگران می گویند، عربستان سعودی از همان آغاز درگیری ها در سوریه، موضع مشخصی را در قبال این جریان اتخاذ کرده است. محمد الیحیی، پژوهشگر مؤسسه مطالعات و تحقیقات اسلامی ملک فیصل در ریاض می گوید: «از زمان آغاز درگیری ها در سوریه، این نگرش در ریاض حاکم بوده که بشار اسد باید برود. تاکنون هیچ نشانه ای مبنی بر تغییر موضع عربستان سعودی وجود نداشته است». وی مدعی است، مداخله بیشتر ایران و روسیه، سبب خونریزی بیشتر در سوریه خواهد شد.

ناظران می گویند، تمرکز ریاض، بر حمایت از شورشیان در جنوب سوریه بوده، در حالی که ترکیه و قطر از شورشیان در مناطق شمالی، از جمله گروه های افراط گرایی چون «احرار الشام» حمایت می کنند. این گروه که با «جبهه النصره» متحد است، به تازگی به آتش بسی محلی با ارتش سوریه در شمال این کشور دست پیدا کرد. موفقیت این گروه در این زمینه، می تواند یکی از عواملی به شمار رود که سبب شده روس ها آن را در زمره نخستین اهداف حملات هوایی خود قرار دهند.

علی بکیر، تحلیلگر مسائل منطقه می گوید: «به احتمال زیاد، تلاش های بعدی بر ارتقای تأثیرگذاری ائتلاف های عمده و همچنین همکاری و هماهنگی میان گروه های مؤثرتر و بانفوذتر در سوریه متمرکز خواهد بود». به عقیده وی، نگرانی ها درباره اینکه سقوط بشار اسد به یک خلأ قدرت خطرناک منجر شود، سبب شده بود دولت های منطقه همزمان با حمایت از شورشیان، به فکر راه حلی سیاسی نیز باشند؛ اما آغاز حملات روسیه، محاسبات را تغییر داده است.

عربستان، قطر و ترکیه، اهدافی هم راستا با یکدیگر را در سوریه دنبال می کنند. در این میان، حمایت سوریه از گروه های مسلح به سبب دغدغه های داخلی این کشور و به ویژه در پیش بودن انتخابات پارلمانی جدید، محدود شده؛ اما قطر و عربستان سعودی، از منابع مالی، ارتباطات و همچنین اراده سیاسی لازم برای واکنش نشان دادن به مسکو برخوردار هستند.

البته عربستان و قطر نیز در حال حاضر درگیر مداخله در یمن هستند که سبب شده منافع نظامی و مالی آن ها با محدودیت هایی مواجه شود. اما از سوی دیگر، آن ها تاکنون به ممنوعیت وضع شده از سوی کشورهای غربی در موضوع ارسال سلاح های پیشرفته برای گروه های مسلح سوری، توجهی نشان نداده اند.

بارنز دیسی می گوید: «در حال حاضر، سؤالی که پاسخ آن روشن نیست؛ این است که قدرت های منطقه ای تا چه میزان قدرت و کارآمدی را در موضوع سوریه به کار خواهند بست. آیا سعودی ها اکنون تلاش خواهند کرد اوضاع را در دست خود گرفته و به اقداماتی از جمله فراهم کردن تسلیحات پیچیده برای شورشیان روی خواهند آورد»؟

به عقیده این تحلیلگر، ملک سلمان نسبت به اسلاف خود سیاست های تقابل جویانه تری در پیش گرفته و تلاش داشته اوضاع را در دست خود بگیرد. اگر سعودی ها احساس کنند که اوضاع دارد از کنترلشان خارج می شود و همچنین این احساس وجود داشته باشد که ایرانی ها در حال تثبیت موقعیت خود در سوریه هستند، می توان انتظار واکنشی قوی تر را داشت. البته بعید است که این واکنش به حد اعزام نیروی زمینی به سوریه برسد.

حسن حسن، تحلیلگر مسائل منطقه و نویسنده کتاب «داعش: درون ارتش ترور»، می گوید: «بهترین راه برای واکنش نشان دادن به روسیه، درگیر کردن بیشتر شورشیان و افزایش حمایت از آن هاست، تا این گروه ها بتوانند فعالیت های خود را توسعه داده و نوعی موازنه را برقرار سازند». به عقیده وی، در این صورت ممکن است روسیه سیاست خود در قبال سوریه را متعادل تر کند.

در شرایط کنونی، نگرانی اصلی سعودی ها از جانب ایران است و دغدغه این را دارند که در دوره پس از حصول توافق هسته ای، آمریکا سیاست همیشگی خود مبنی بر مهار ایران را کنار بگذارد. این امر، سبب شده جنبه ای جدید به رویکرد عربستان اضافه شود؛ بدین معنا که از نظر آن ها، مداخله روسیه می تواند سبب کاسته شدن از دغدغه های مربوط به ایران باشد، زیرا افزایش حضور مسکو، می تواند به معنای کاهش بخشی از نفوذ ایران در سوریه در نظر گرفته شود.

با این حال، می توان گفت که این نوع صف آرایی در سوریه که به تازگی تشدید نیز شده از یک سو و نبود مرجعی مشخص برای میانجی گری و برقراری صلح در این کشور، می تواند تشدید بیش از پیش درگیری ها در این کشور را به دنبال داشته باشد.