نقدی بر برنامه پایش

چند شب گذشته، برنامه پایش در شبکه یک سیما، اختصاص به بررسی «کمپین نخریدن خودروی صفر» داشت که از دو کارشناس نیز برای این امر دعوت به عمل آمد تا در این ارتباط به صحبت بپردازند. یک نفر که به ظاهر نماینده خودروسازان داخلی بود و دیگری هم منتقد این صنعت که البته مشخص نبود از چه چیزی می‌خواهد انتقاد کند!

در ابتدای امر، این امید را می‌توانستیم داشته باشیم که برنامه به سمت یک نقد اصولی و بیان دیدگاه اصلی مردم و خریداران در ارتباط با صنایع ضعیف خودروسازی پیش برود (که در موارد معدودی هم رفت) اما طرح سوال عجیب برنامه به همراه نابلدی مجری در صحبت کردن با کارشناس مدافع و همچنین نشان دادن تصاویری که بسیاری از آن‌ها از روی احساس و بدون منبع بودند، برنامه را به سمتی منحرف کرد که برای بسیاری این گمان به وجود بیاید که اصلا صنایع داخلی خیلی خوب و رقابتی هستند و فقط باید کمی کیفیت خودشان را بهبود دهند و بازار هم به قدری در آن رقابت وجود دارد که این سازندگان وطنی بخاطر توانایی خودشان، توانسته‌اند جایگاه نخست را به‌دست بیاورند!

در ارتباط با برنامه پایش، چند انتقاد را بایستی عنوان کرد که سبب شد برنامه از حالت مفید بودن خود به سمتی حرکت کند که هیچ نتیجه درستی از آن نتوان گرفت. در ادامه به ۶ مورد از آن می‌پردازیم.

۱- چرا سوال برنامه به جای آنکه بر روی کمپین، کیفیت پایین و قیمت بالای ماشین‌های داخلی تمرکز داشته باشد، تا حد زیادی بر واردات خودروهای چینی ورود پیدا کرده بود؟ اصلا موضوع مورد بحث مردم چه ارتباطی به این خودروها دارد که آن را به زور وارد بحث برنامه کرده و سعی کردید به نوعی با مثال زدن کیفیت پایین آن‌ها (که به هیچ عنوان نیز فراگیر نیست)، به مردم حق انتخاب بین بد و بدتر را نشان دهید؟! در واقع برنامه می‌خواست این‌گونه به کاربران القا کند که این کمپین یا باعث می‌شود قیمت خودروی داخلی پایین بیاید یا خودروهای چینی در کشور به وفور زیاد شوند و از آنجایی که ماشین چینی عمدتا با القاب بی‌کیفیت مورد خطاب قرار می‌گرفتند، پس نتیجه این می‌شد که ایجاد چنین کمپینی، می‌تواند به ضرر خریداران نیز تمام شود. فقط نکته جالب در این بین، نظر مردم بود که ۷۰ درصد به پایین آمدن قیمت خودرو در انتها رای داده بودند و علی‌رغم تلاش زیاد کارشناسان به جهت دهی نظرات، اکثریت نشان دادند که دیگر خام صحبت‌های آن‌ها بدین راحتی‌ها نخواهند شد. جالب اینجاست که مجری برنامه پایش که سعی زیادی هم داشت تا خودش را هم‌سو با نظر مردم نشان دهد، در پایان با نشان دادن نتایج سوال نظرسنجی از اساتید دانشگاه، نمایندگان مجلس، کارآفرینان، خبرنگاران اقتصادی که اکثریت گزینه «افزایش خودروهای چینی» را درست برعکس نظر مردم، انتخاب کرده بودند، قصد داشت تا به نوعی ضمن لوث کردن این کمپین، تبعات آن را بیشتر به ضرر مصرف کنندگان نشان دهد؛ در صورتی‌که بایستی پرسید اصلا خودروهای چینی چه دخلی به این کمپین دارند و آیا اگر ما نخواهیم خودروی داخلی استفاده کنیم، حتما بایستی به سراغ محصولات چینی برویم که اکثریت آن‌ها در همین شرایط فعلی، باز از تولیدات بسیار قدیمی و بی‌کیفیت وطنی‌سازان، بهتر است؟!

۲- نکته دیگر که در این برنامه به وضوح دیده می‌شد، آمارهای اشتباه و گاه متناقض بود که خود کارشناسان نیز دایما به آن ایراد وارد می‌کردند. مثلا یکی از آن‌ها واردات چینی‌ها را نسبت به سال پیش در ایران دارای ۱۰۹ درصد افزایش اعلام کرد و کشورمان را نخستین مقصد خودروسازان چینی در دنیا دانست، در صورتی‌که کارشناس مدافع صنایع داخلی، با یک استدلال صحیح در ارتباط با واردات، آن را کاملا زیر سوال برد و گفت این آمار ۱۰۰درصد غلط بوده و اختلافی فاحش با میزان صحیح دارد! کارشناس دوم هم فقط در این ارتباط سکوت کرده و به سراغ اسلاید بعدی رفت!

و یا همین کارشناس مدافع صنایع داخلی، تنها گزینه جایگزینی پراید را که هم قیمت آن است، یک خودروی ۲ سیلند و بسیار ضعیف هندی دانست و سایر گزینه‌های مطرح شده در این ارتباط را اشتباه دانست! ضمن اینکه مجری برنامه با خواندن یک پیامک اشتباه که قیمت خودرویی را در گرجستان ۲۶۰۰ دلار اعلام می‌کرد، رسما موضع کارشناس مدافع را تقویت کرد که به نوعی مردم در حال اشتباه هستند!

۳- مشخص نیست چرا هیچ کس صحبتی درباره تولید خودروهای چند دهه گذشته در مجموعه ایران خودرو و سایپا مطرح نکرد؟ مگر این نیست که ماشین‌های قدیمی همچون پراید و پژو ۴۰۵ فقط در ایران تولید می‌شوند و هیچ جایگاهی در هیچ کجای دنیا ندارند؟ آیا این مورد بسیار مهم ارزش مطرح شدن نداشت و فقط بایستی بر روی افزایش واردات خودروهای چینی مانور داده می‌شد؟!

۴- نکته جالب دیگر در این بین، یک تناقض آشکار در ماهیت همین صحبت‌ها بود؛ چرا که به تازگی سایپا و ایران خودرو اقدام به تولید ماشین‌های بسیار زیاد و متنوع چینی کرده‌اند که تیزرهای تبلیغاتی آن‌ها از تلویزیون نیز در حال پخش است؛ اما کارشناس به اصطلاح منتقد و حتی مجری برنامه، یک سوال نپرسیدند که چرا این خودروسازان وطنی، خودشان روی به مونتاژ محصول چینی آورده‌اند! آن هم با قیمتی گزاف و بسیار بیشتر از حد معمول که نشان می‌دهد فقط سود زیاد، ملاک اصلی آن‌ها در تولید است و دیگر چینی و فرانسوی و ژاپنی بودن خودرو، اهمیت چندانی ندارد!

۵- موضع کارشناس به اصطلاح منتقد در برنامه، اصلا شفاف نبود؛ گاهی به میخ می‌کوبید و گاهی بر نعل! یک بار از زیاد بودن تعرفه و حمایت بیش از حد دولت از صنایع داخلی می‌گفت و بار دیگر نموداری نشان می‌داد که تعرفه واردات خودرو به کشور را ۳۲ درصد نشان می‌داد و کشوری چون هند با ۶۰ و تایلند با ۸۰ درصد، اوضاع اسفناک‌تری از ایران داشتند!

عدد تعرفه واردت ۳۲ معلوم نیست که چگونه به‌دست آمده بود و حتی کارشناس مدافع صنایع داخلی، در هنگام نشان دادن چنین رقمی، سکوت پیشه کرد. در صورتی‌که الان بسیاری می‌دانند نه تنها تعرفه بسیار بالاتر است، بلکه هزینه‌های اضافه شده همچون اسقاط یک تا سه خودروی فرسوده (که رسما در کشور بسیار اندک شده و فقط پول اضافه است)، مالیات بر ارزش افزوده ۹ درصدی، هزینه عوارض شهرداری، پلاک‌گذاری، سهم دولت و… این عدد را در بسیاری از موارد تا نزدیک به دو برابر شدن قیمت خودروها هم بالا می‌برد. نکته قابل تامل دیگر در این بین، تلاش کارشناس منتقد به نشان دادن نام چند خانواده که به صورت انحصاری واردات خودرو را در دست دارند، بازمی‌گشت؛ امری که می‌تواند تبعات زیادی برای برنامه داشته و البته در نوع خودش نیز جالب بود که رانت و سود واردات خودرو را این چنین با معرفی افراد، نشان داده و یکی از دلایل گران بودن خودروها در داخل (که این مورد می‌تواند تا حد زیادی هم درست باشد)، در سود کلانی دانست که آن‌ها از مردم دریافت می‌کنند. اما در اینجا یک سوال هم به‌وجود می‌آید که چرا دولت، علی‌رغم شفاف بودن قیمت‌ها و سایر هزینه‌ها، اجازه چنین سود کلانی را به آن‌ها می‌دهد؟ آیا بهتر نبود به جای نشان دادن چند نام، عملکرد دولت را در این مسیر به چالش کشید که سبب ساز به‌وجود آمدن چنین رانتی در کشور شده است؟

۶- یکی از انتقادهای وارد دیگر، به اصرار زیاد کارشناس منتقد به عدم موفقیت خودروهای چینی بازمی‌گشت،‌ امری که تلاش شد در مصاحبه با مردم نیز تا حدی بر آن صحه گذاشته شود. به طور مثال، کارشناس مربوطه با نشان دادن تصویری تلاش کرد تا بگوید که حتی در کشور چین نیز خودروهای آن‌ها فروش ندارد و ما ناچاریم که این محصولات درجه دو و سه را بخریم (نه اینکه پراید و پژو درجه یک هستند!).

در صورتی‌که همین آمار در خود نکات مهمی دارد. اول اینکه آمار ارایه شده فقط مربوط به خودروهای سواری بود و از رده مهمی چون شاسی بلندها، صحبتی به میان نیامد، جایی که طبق آمار سایت‌های چینی، خودروی هاوال H6 همین کشور، رتبه نخست را داشته و حتی همان خودروهای سواری که مطرح شدند، همگی در کشور چین تولید می‌شوند و به نوعی ساخت خودشان اما با برند کشور دیگر هستند و واردات محسوب نمی‌شوند (درصد تولیدی آن‌ها خیلی بالاتر از محصولات به اصطلاح وطنی چون پژو پارس و تیبا است!).

سخن پایانی

در انتها بایستی یه این نکته اشاره کرد که برنامه شب گذشته پایش،‌هیچ خروجی مناسب و جمع بندی درستی نداشت و صرفا تلاش کرد تا با نگاهی بسیار عامیانه، کمپین نخریدن خودروی صفر را یک راهکار احساسی و نه چندان منطقی جهت مقابله با صنایع داخلی عنوان کند که مهم‌ترین دستاورد آن یا پایین آمدن قیمت خودروهای داخلی خواهد بود و یا ورود بسیار زیاد ماشین‌های چینی که در هر دو صورت، همچنان مجبور خواهیم بود خودروهای بی‌کیفیت و از رده خارج را تحمل کرده و بحثی چون بالا بردن کیفیت و امنیت، خروج انحصار و تنوع در تولید، به بوته فراموشی سپرده شد!