توافق وین نتیجه بازی فوتبال یا والیبال؟
سید رضا میرزاده
در عالم ورزش هر بازی قواعدی منحصر‌‌بفرد خود را دارد و بازی سیاست هم به طریق اولی دارای قواعدی است؛ با این تفاوت که قواعد بازی سیاست بیش از سایر بازی‌ها تحت تأثیر فریب، نیرنگ، دبه درآوردن و ... قرار می‌گیرد. این موضوع زمانی تشدید می‌شود که تیم مقابل نه تنها همزمان نقش بازیگر و داور را ایفا می‌کند، بلکه برای پیروزی توسل به هر وسیله‌ای را موجه می‌داند.
بارها بر این نکته تأکید شده که مذاکرات هسته‌ای ایران و 1+5 نه فنی است، نه نظامی و نه حقوقی، بلکه صرفاً سیاسی است. حریف پس از سال‌ها تلاش به دلیل ناامیدی از احتمال موفقیت کامل، یک بار دیگر ایران را به بازی میز مذاکره کشاند؛ همان بازی که از ژنو آغاز شد، در لوزان ادامه یافت و در وین به اوج خود رسید؛ اما پایان نیافت.
بنابراین دنیا برای اولین بار شاهد نبردی دشوار و نفس‌گیر در عرصه سیاست و دیپلماسی بین ایران، به تنهایی در یک سو و تیم مقابل به همراه داوران در سمت مقابل بود. ناگفته پیداست که انگیزه پذیرش ورود ایران در این مبارزه سهمگین اثبات قدرت جمهوری اسلامی ایران است. در این میان با انجام توافق و قرائت متن بیانیه توسط آقای ظریف و فدریکا موگرینی، این اسطوره ذهنی از توافق در افکار عمومی بسط یافت که این بازی به وضعیت مساوی کشیده شده است؛ یا حتی در برخی از خوانش‌ها بازی به صورت نیمه تمام و در وضعیت برابر قرار دارد. حال برای درک بهتر ابعاد این تصویر بین الاذهانی از تساوی پنهان در توافق، باید آن را با استفاده از مدلسازی بازی‌های دیگر واکاوی کنیم.
با پایان یافتن مذاکرات در این مرحله و انجام یک توافق امضا نشده، سه رویکرد در تحلیل نتایج این بازی مطرح شد؛
• پیروزی کامل ایران بر تیم 1+5؛
• ایران نتیجه را به رقبا واگذار کرده است؛
• ایران و 1+5 به نتیجه مساوی یا به تعبیری بُرد-بُرد تن داده‌اند.
در این میان، برخی از ناظران و مفسرین در مسیر بررسی نتیجه این رقابت دچار ابهام و مشکل هستند. ادعاهای بعضا متناقض طرفین در حالی در رسانه‌ها در حال نشر است که هنوز مخاطب بیرونی، معیار و استدلال شایسته‌ای برای جمع‌بندی روند مذاکرات و درک شرایط کنونی ندارد. بر همین اساس با استفاده از قواعد بازی فوتبال و والیبال، سه رویکرد فوق درباره‌ی بازی مذاکرات ـ که به خط آخر نرسیده است ـ را بازخوانی و تبیین خواهیم کرد.
در قواعد بازی فوتبال و در بعضی مسابقات حساس جهانی زدن گل در زمین حریف 2 گل به شمار می‌آید؛ برای نمونه، ایران و استرالیا برای حضور در جام جهانی 2 بازی انجام دادند؛ یکی در تهران و دیگری در سیدنی. بازی در تهران مساوی 1- 1 به پایان می رسد. در سیدنی هم با نتیجه مساوی با این تفاوت که در سیدنی ایران 2 گل و استرالیا نیز 2 گل به ثمر می‌رسانند. طبق قاعده بازی هر گل ایران در خانه حریف 2 گل به حساب می‌آید، بنابراین ایران در مجموع با شکست 5-4 استرالیا ، راهی جام جهانی شده و کار به پایان می‌رسد.
از این منظر بازی مذاکرات هسته‌ای ایران و 1+5 را اجمالاً تشریح می‌کنیم تا زوایای دیگری از آن آشکار شود. اروپا به نمایندگی از 5+1 میزبان مذاکرات و میزبان بازی هسته‌ایست. از نگاه رویکرد خوش‌بینانه که معتقد است ایران پیروز شده است، هر یک از طرفین 3 گل وارد دروازه یکدیگر کرده‌اند. گل‌های ایران در این بازی عبارتند از:
1. جمع امتیازات دریافتی ایران در بازی مذاکرات در مقایسه با بازی لوزان و ژنو بیشتر است. 2 گل به نفع ایران.
2. قدرتهای بزرگ هسته‌ای جهان که در 1+5 گرد آمده‌اند، ایران هسته‌ای را به رسمیت شناخته‌اند. 2 گل به نفع ایران.
3. تحریم‌های شورای امنیت سازمان ملل و اتحادیه اروپا با امضای توافق لغو می‌شود. 2 گل به نفع ایران.
گل‌های زده حریف (میزبان) نیز عبارتند از:
1. اعمال محدودیت چندساله یک گل
2. اعمال نظارت‌های مستمر یک گل
3. برگشت‌پذیری تحریم‌ها یک گل
با این محاسبات و مشروط به اینکه امتیازات طرفین را در مجموع همه مراحل بازی محاسبه نکنیم و صرفاً همانند بازی ایران و استرالیا کار را تمام شده بدانیم، ایران 6 بر 3 حریف خود را شکست داده است. لذا با عنایت به قاعده «گل زده در خانه حریف» گرفتن امتیاز توسط ایران در زمین دیپلماسی که ماهیت غربی داشته و حتی در جغرافیای سیاسی غرب قرار دارد، ارزش بیشتری خواهد داشت.
رویکرد دوم و سوم را از زاویه قواعد بازی والیبال اجمالی بررسی می‌کنیم. اگر اصل را بر این بگذاریم که بازی تمام شده و علاوه بر ست‌های بازی در شمارش امتیازات نیز دو طرف به یک نتیجه رسیده‌اند، آنگاه رویکرد برد ـ برد به اثبات می‌رسد.
اما نکته مهم اینجاست که اولاً امتیازات دقیق در ابعاد حقوقی، سیاسی و فنی برای طرفین جمع بندی نشده است. ثانیاً بازی همچنان ادامه دارد، زیرا در بازی والیبال هیچ گونه وضعیت مساوی پایداری وجود ندارد. نبود وضعیت مساوی در پایان بازی والیبال به ما می‌فهماند اگر یک وضعیت تساوی در تابلو امتیازات ثبت شده باشد، آنگاه بازی الزاما تا تعیین برنده ادامه خواهد داشت.
حال ایران برای اینکه در نهایت بازی را به سود خود به پایان برساند، می‌باید با درایت کامل به محیط پیرامون خود توجه کرده و بهترین اقدامات خود را در بهترین فرصت انجام دهد. پیشتر اشاره شد که در این بازی، نوعی اتحاد نانوشته میان سه گروه وجود دارد: نخست، تیم مقابل ایران متشکل از شش قدرت جهانی که همه اعضای ثابت شورای امنیت سازمان ملل را در برمی‌گریرد؛ دوم، میزبانی مذاکرات که بر عهده اتحادیه اروپا بوده و اروپا 3 عضو در تیم 6 کشوری مقابل ایران نیز داشت؛ و در نهایت عامل سوم یا داور بازی که همان آژانس بین‌المللی انرژی اتمی به عنوان نماینده و نهاد مسئول نظارت و کنترل فعالیت هسته‌ای کشورهای جهان. در چنین شرایطی هرگونه مداخله در روند بازی، تغییر قوانین و کارشکنی در اجرای مراحل بازی از سوی طرف مقابل دور از انتظار نیست؛ بنابراین، دولتمردان ایرانی باید آمادگی مواجهه با پرسش‌‌های زیر و موارد مشابه را داشته باشند:
الف) با توجه به عملکرد تیم مقابل به ویژه ایالات متحده آمریکا در برخورد با ایران و اظهارات متناقض اوباما و تأکید جان کری بر آنها، این کشور در مدت زمان طولانی راستی آزمایی، چه راهبردی برای تفوق بر ایران اتخاذ خواهند کرد؟ (تردید در بازی جوانمردانه حریف)
ب) بازرسان آژانس طی مدت زمان نسبتاً طولانی راستی آزمایی (به رغم اینکه ایران آنها را تأیید خواهد نمود) چه عملکردی را از خود به ثبت خواهند رساند؟ (تردید در صداقت داوران)
پ) در صورت تغییر موضع حمله 1+5 به ویژه ایالات متحده آمریکا در زمین بازی از نقطه هسته‌ای به نقاط دیگری مثل حقوق بشر، تروریسم، امنیت رژیم صهیونیستی و ... شاهد چه تحولاتی در معادلات جهانی و منطقه خواهیم بود؟ روند مستهلک نمودن اقتصاد ایران به کجا خواهد انجامید؟ (تردید در ثبات و دستکاری در قواعد بازی)
از این منظر، نه گزینه پیروزی ایران و نه برد حریف روی میز قرار ندارد. در این مرحله شاید در کلیات شاهد برد ـ برد باشیم، اما در محاسبه امتیازات و اثبات برابری دقیق آنها شاید به مشکل بر بخوریم. در نتیجه ایران با عنایت به تغییرات محتمل در روند بازی و وضعیت نه چندان مطمئن داوران اعم از شورای امنیت و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، باید به دقت؛
1ـ راهبردهای امنیت ملی پس از توافق را بر منبای عملکرد تیم حریف و داوران (به ویژه ایالات متحده آمریکا) تدوین و برای همه مراکز تصمیم‌سازی در حوزه‌های سیاسی، فرهنگی، دفاعی، امنیتی تبیین نماید.
2 ـ با پیش‌بینی احتمال تغییر موضع اعضای تیم مقابل در زمین بازی اگر حمله از موضع جدید (حقوق بشر، ترورسیم و ...) آغاز شد، عناصر پیشگیرانه یا بازدارنده در این راهبردها تعریف و به کار گرفته شود.
3) مجلس شورای اسلامی در بررسی توافق، مصوبات خود را ناظر بر عملکرد تیم مقابل و تحولات آینده بازی (احتمال تولید توطئه‌ای جدید یا همان دستکاری قاعده بازی) تنظیم نماید.
با این تفاسیر، دیدیم اگر بازی ایران را تمام شده و قرائت بیانیه وین را یک سوت پایان بدانیم، در این بازی خاص به واسطه قانون گل زده در خانه حریف پیروز شده‌ایم؛ اما اگر بازی تداوم داشته باشد، مسئولان کشوری و لشکری باید با توجه به موارد نامبرده، بهترین تصمیمات را بگیرند، تا بدین وسیله تیم ایران با حفظ هشیاری و با قدرت و با تکیه بر حمایت رهبری معظم و ملت بازی را تا پیروزی قطعی ایران اسلامی ادامه دهد.
بارها بر این نکته تأکید شده که مذاکرات هسته‌ای ایران و 1+5 نه فنی است، نه نظامی و نه حقوقی، بلکه صرفاً سیاسی است. حریف پس از سال‌ها تلاش به دلیل ناامیدی از احتمال موفقیت کامل، یک بار دیگر ایران را به بازی میز مذاکره کشاند؛ همان بازی که از ژنو آغاز شد، در لوزان ادامه یافت و در وین به اوج خود رسید؛ اما پایان نیافت.
بنابراین دنیا برای اولین بار شاهد نبردی دشوار و نفس‌گیر در عرصه سیاست و دیپلماسی بین ایران، به تنهایی در یک سو و تیم مقابل به همراه داوران در سمت مقابل بود. ناگفته پیداست که انگیزه پذیرش ورود ایران در این مبارزه سهمگین اثبات قدرت جمهوری اسلامی ایران است. در این میان با انجام توافق و قرائت متن بیانیه توسط آقای ظریف و فدریکا موگرینی، این اسطوره ذهنی از توافق در افکار عمومی بسط یافت که این بازی به وضعیت مساوی کشیده شده است؛ یا حتی در برخی از خوانش‌ها بازی به صورت نیمه تمام و در وضعیت برابر قرار دارد. حال برای درک بهتر ابعاد این تصویر بین الاذهانی از تساوی پنهان در توافق، باید آن را با استفاده از مدلسازی بازی‌های دیگر واکاوی کنیم.
با پایان یافتن مذاکرات در این مرحله و انجام یک توافق امضا نشده، سه رویکرد در تحلیل نتایج این بازی مطرح شد؛
• پیروزی کامل ایران بر تیم 1+5؛
• ایران نتیجه را به رقبا واگذار کرده است؛
• ایران و 1+5 به نتیجه مساوی یا به تعبیری بُرد-بُرد تن داده‌اند.
در این میان، برخی از ناظران و مفسرین در مسیر بررسی نتیجه این رقابت دچار ابهام و مشکل هستند. ادعاهای بعضا متناقض طرفین در حالی در رسانه‌ها در حال نشر است که هنوز مخاطب بیرونی، معیار و استدلال شایسته‌ای برای جمع‌بندی روند مذاکرات و درک شرایط کنونی ندارد. بر همین اساس با استفاده از قواعد بازی فوتبال و والیبال، سه رویکرد فوق درباره‌ی بازی مذاکرات ـ که به خط آخر نرسیده است ـ را بازخوانی و تبیین خواهیم کرد.
در قواعد بازی فوتبال و در بعضی مسابقات حساس جهانی زدن گل در زمین حریف 2 گل به شمار می‌آید؛ برای نمونه، ایران و استرالیا برای حضور در جام جهانی 2 بازی انجام دادند؛ یکی در تهران و دیگری در سیدنی. بازی در تهران مساوی 1- 1 به پایان می رسد. در سیدنی هم با نتیجه مساوی با این تفاوت که در سیدنی ایران 2 گل و استرالیا نیز 2 گل به ثمر می‌رسانند. طبق قاعده بازی هر گل ایران در خانه حریف 2 گل به حساب می‌آید، بنابراین ایران در مجموع با شکست 5-4 استرالیا ، راهی جام جهانی شده و کار به پایان می‌رسد.
از این منظر بازی مذاکرات هسته‌ای ایران و 1+5 را اجمالاً تشریح می‌کنیم تا زوایای دیگری از آن آشکار شود. اروپا به نمایندگی از 5+1 میزبان مذاکرات و میزبان بازی هسته‌ایست. از نگاه رویکرد خوش‌بینانه که معتقد است ایران پیروز شده است، هر یک از طرفین 3 گل وارد دروازه یکدیگر کرده‌اند. گل‌های ایران در این بازی عبارتند از:
1. جمع امتیازات دریافتی ایران در بازی مذاکرات در مقایسه با بازی لوزان و ژنو بیشتر است. 2 گل به نفع ایران.
2. قدرتهای بزرگ هسته‌ای جهان که در 1+5 گرد آمده‌اند، ایران هسته‌ای را به رسمیت شناخته‌اند. 2 گل به نفع ایران.
3. تحریم‌های شورای امنیت سازمان ملل و اتحادیه اروپا با امضای توافق لغو می‌شود. 2 گل به نفع ایران.
گل‌های زده حریف (میزبان) نیز عبارتند از:
1. اعمال محدودیت چندساله یک گل
2. اعمال نظارت‌های مستمر یک گل
3. برگشت‌پذیری تحریم‌ها یک گل
با این محاسبات و مشروط به اینکه امتیازات طرفین را در مجموع همه مراحل بازی محاسبه نکنیم و صرفاً همانند بازی ایران و استرالیا کار را تمام شده بدانیم، ایران 6 بر 3 حریف خود را شکست داده است. لذا با عنایت به قاعده «گل زده در خانه حریف» گرفتن امتیاز توسط ایران در زمین دیپلماسی که ماهیت غربی داشته و حتی در جغرافیای سیاسی غرب قرار دارد، ارزش بیشتری خواهد داشت.
رویکرد دوم و سوم را از زاویه قواعد بازی والیبال اجمالی بررسی می‌کنیم. اگر اصل را بر این بگذاریم که بازی تمام شده و علاوه بر ست‌های بازی در شمارش امتیازات نیز دو طرف به یک نتیجه رسیده‌اند، آنگاه رویکرد برد ـ برد به اثبات می‌رسد.
اما نکته مهم اینجاست که اولاً امتیازات دقیق در ابعاد حقوقی، سیاسی و فنی برای طرفین جمع بندی نشده است. ثانیاً بازی همچنان ادامه دارد، زیرا در بازی والیبال هیچ گونه وضعیت مساوی پایداری وجود ندارد. نبود وضعیت مساوی در پایان بازی والیبال به ما می‌فهماند اگر یک وضعیت تساوی در تابلو امتیازات ثبت شده باشد، آنگاه بازی الزاما تا تعیین برنده ادامه خواهد داشت.
حال ایران برای اینکه در نهایت بازی را به سود خود به پایان برساند، می‌باید با درایت کامل به محیط پیرامون خود توجه کرده و بهترین اقدامات خود را در بهترین فرصت انجام دهد. پیشتر اشاره شد که در این بازی، نوعی اتحاد نانوشته میان سه گروه وجود دارد: نخست، تیم مقابل ایران متشکل از شش قدرت جهانی که همه اعضای ثابت شورای امنیت سازمان ملل را در برمی‌گریرد؛ دوم، میزبانی مذاکرات که بر عهده اتحادیه اروپا بوده و اروپا 3 عضو در تیم 6 کشوری مقابل ایران نیز داشت؛ و در نهایت عامل سوم یا داور بازی که همان آژانس بین‌المللی انرژی اتمی به عنوان نماینده و نهاد مسئول نظارت و کنترل فعالیت هسته‌ای کشورهای جهان. در چنین شرایطی هرگونه مداخله در روند بازی، تغییر قوانین و کارشکنی در اجرای مراحل بازی از سوی طرف مقابل دور از انتظار نیست؛ بنابراین، دولتمردان ایرانی باید آمادگی مواجهه با پرسش‌‌های زیر و موارد مشابه را داشته باشند:
الف) با توجه به عملکرد تیم مقابل به ویژه ایالات متحده آمریکا در برخورد با ایران و اظهارات متناقض اوباما و تأکید جان کری بر آنها، این کشور در مدت زمان طولانی راستی آزمایی، چه راهبردی برای تفوق بر ایران اتخاذ خواهند کرد؟ (تردید در بازی جوانمردانه حریف)
ب) بازرسان آژانس طی مدت زمان نسبتاً طولانی راستی آزمایی (به رغم اینکه ایران آنها را تأیید خواهد نمود) چه عملکردی را از خود به ثبت خواهند رساند؟ (تردید در صداقت داوران)
پ) در صورت تغییر موضع حمله 1+5 به ویژه ایالات متحده آمریکا در زمین بازی از نقطه هسته‌ای به نقاط دیگری مثل حقوق بشر، تروریسم، امنیت رژیم صهیونیستی و ... شاهد چه تحولاتی در معادلات جهانی و منطقه خواهیم بود؟ روند مستهلک نمودن اقتصاد ایران به کجا خواهد انجامید؟ (تردید در ثبات و دستکاری در قواعد بازی)
از این منظر، نه گزینه پیروزی ایران و نه برد حریف روی میز قرار ندارد. در این مرحله شاید در کلیات شاهد برد ـ برد باشیم، اما در محاسبه امتیازات و اثبات برابری دقیق آنها شاید به مشکل بر بخوریم. در نتیجه ایران با عنایت به تغییرات محتمل در روند بازی و وضعیت نه چندان مطمئن داوران اعم از شورای امنیت و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، باید به دقت؛
1ـ راهبردهای امنیت ملی پس از توافق را بر منبای عملکرد تیم حریف و داوران (به ویژه ایالات متحده آمریکا) تدوین و برای همه مراکز تصمیم‌سازی در حوزه‌های سیاسی، فرهنگی، دفاعی، امنیتی تبیین نماید.
2 ـ با پیش‌بینی احتمال تغییر موضع اعضای تیم مقابل در زمین بازی اگر حمله از موضع جدید (حقوق بشر، ترورسیم و ...) آغاز شد، عناصر پیشگیرانه یا بازدارنده در این راهبردها تعریف و به کار گرفته شود.
3) مجلس شورای اسلامی در بررسی توافق، مصوبات خود را ناظر بر عملکرد تیم مقابل و تحولات آینده بازی (احتمال تولید توطئه‌ای جدید یا همان دستکاری قاعده بازی) تنظیم نماید.
با این تفاسیر، دیدیم اگر بازی ایران را تمام شده و قرائت بیانیه وین را یک سوت پایان بدانیم، در این بازی خاص به واسطه قانون گل زده در خانه حریف پیروز شده‌ایم؛ اما اگر بازی تداوم داشته باشد، مسئولان کشوری و لشکری باید با توجه به موارد نامبرده، بهترین تصمیمات را بگیرند، تا بدین وسیله تیم ایران با حفظ هشیاری و با قدرت و با تکیه بر حمایت رهبری معظم و ملت بازی را تا پیروزی قطعی ایران اسلامی ادامه دهد.
