‌اصلاح شیوه زندگی با بهره‌گیری از سیره امام علی‌(ع)

‌اصلاح شیوه زندگی با بهره گیری از سیره امام علی (ع)

بی مقدمه:

یکم:

‌چگونه می‌خوابیم و برمی‌خیزیم؟ چگونه می‌خوریم و می‌آشامیم؟ چگونه کار می‌کنیم و چگونه فرزندانمان را تربیت می‌کنیم؟ چگونه می‌گوییم و می‌شنویم؟ چگونه فکر می‌کنیم؟ و خیلی دیگر از این چگونگی‌ها، همه اینها به زبان ساده، یعنی شیوه زندگی.

دوم:
‌
به عنوان یک  ایرانی شیعه امام علی (ع) را دوست داریم. آیا از سیره این امام همام در زندگی روزمره خود استفاده می‌کنیم؟ آیا شیوه و سبک زندگی ما خودبخود شکل گرفته یا اینکه آگاهانه یک شیوه زندگی را برای خود ترسیم کرده ایم؟ آیا اگر بخواهیم شیوه زندگی خود را در راستای   تقوای سلامتی اصلاح کنیم، می‌توانیم از سیره امام علی (ع) در شکل دهی این چگونگی‌ها استفاده کنیم و...؟

سوم:

معنی و مفهوم تقوای سلامتی این است که از هر چیز که سلامتی ما را در ابعاد جسمی، روانی، اجتماعی و معنوی به خطر می‌اندارد دوری و اجتناب کنیم.

سازمان بهداشت جهانی یکی از شاخه‌های سازمان ملل متحد است که به کمک کشورهای‌ دنیا مسأله سلامتی را در سطح جهان مدیریت می‌کند و معمولاً گزارش‌ها و پیشنهاد‌های آن مستند به کار کارشناسی و برخاسته از کار‌های‌ پژوهشی است. این سازمان می‌گوید مهمترین، کارآمدترین و ساده ترین عامل تأثیرگذار در سلامت فرد شیوه زندگی اوست و این سبک و شیوه زندگی است که تعیین کننده یا تخریب کننده سلامت فرد محسوب میشود و البته این سازمان توجه می‌دهد که سلامتی فقط سلامت جسمانی نیست، بلکه باید به سایر ابعاد آن یعنی روانی، اجتماعی و معنوی توجه داشت. پرواضح است که شیوه زندگی بر تمامی ابعاد سلامت اثر مستقیم دارد. با این مقدمه کوتاه، روشن و واضح است یا به قول انشا‌‌های دوران دانش آموزی سنین من «البته بر ما دانش آموزان کلاس..... واضح و مبرهن است که شیوه زندگی خیلی مهم است و ما دانش آموزان باید به آن توجه کنیم، چون خیلی مهم است‌.  

اکنون بجد این سؤال‌های مهم مطرح می‌شوند که شیوه زندگی چیست؟

شیوه زندگی سالم کدام است؟ برای رسیدن به شیوه زندگی سالم چه باید کرد؟ عوامل مؤثر بر شیوه زندگی کدام‌اند؟ آیا شیوه زندگی برای همه انسانها در جوامع مختلف یکسان است؟ آیا سازمان بهداشت جهانی یک شیوه زندگی واحد را برای همه توصیه ‌می‌کند؟ ایا دین و مذهب  و داشته‌های تاریخی و فرهنگی می‌توانند در شیوه زندگی سالم نقش جدی را ایفا کنند؟
 
این نوشتار کوتاه با بهره گیری از منابع علمی، دینی و ملی سعی در پاسخگویی به بعضی از این سؤالات را دارد و البته  برای یافتن پاسخ‌های مطول و طولانی و کاربردی ضروری است که‌ بیشتر و جدی ترمطالعه کنیم و این مقاله شاید تلنگری باشد برای مطالعه بیشتر جدی تر در زمینه‌های دین و سلامت، فرهنگ و سلامت  و تقوای سلامتی.

شیوه زندگی سالم

شیوه زندگی سالم یعنی راه و رسم وپندار و گفتار و کردار ما در زندگی روزمره به گونه ای نیک‌ باشد که تضمین کننده سلامت ما در هر چهار بعد سلامتی یعنی جسمی، روانی، اجتماعی و معنوی باشد.

سازمان بهداشت جهانی ده مورد زیر را به عنوان عوامل موثر بر شیوه زندگی سالم معرفی می‌کند.

1- توانمندی در مدیریت استرس‌های روزمره زندگی
2- تغذیه مناسب و خوب
3- فعالیت فیزیکی منظم
4- تقویت عادات خوب زندگی
5- کاهش یا حذف عادات بد زندگی
6- تقویت عادات خوب سلامتی
7- کاهش یا حذف عادات بد سلامتی
8- مصرف کننده آگاه بودن
9- دانستن کمک‌های اولیه
10- دسترسی به خدمات سلامتی
این موارد دهگانه موضوع‌هایی هستند که اگر فردی بخواهد شیوه زندگی سالمی داشته باشد، باید به آنها توجه و در زندگی روزمره خود آنها را جاری و ساری نماید.

(‌در همین جا ضروریست  که اشاره شود که براین موارد دهگانه باید موضوع  جهان بینی نیز افزوده شود چرا که نوع نگرش انسان به زندگی بر همه ابعاد سلامتی تاثیر واضح و مستقیم دارد‌).
 
نکته مهم  و قابل توجهی که در این جا باید مد نظر قرار گیرد، این است که این موارد دهگانه فقط یک فهرست و لیست و یک چهارچوب هستند و برای اجرایی کردن آن احتیاج است که یک دستورالعمل اجرایی مناسب با بهره گیری از علم روز، فرهنگ و باروها و اعتقادات مردم و جامعه تهیه شود‌ و به همین دلیل است که هر جامعه باید شیوه زندگی مخصوص خود را داشته باشد و حتی در سطح فردی نیز این متصور است.

با توجه به مطالب پیش گفته، برای  جامعه ایرانی که از یک هویت مذهبی خاص و از یک پشتوانه غنی فرهنگی برخوردار است می‌توان شیوه و سبک زندگی منحصر به فردی را پیشنهاد نمود و آنرا سبک زندگی ایرانی -  اسلامی  نامید.

برای تهیه محتوی و دستورالعمل این شیوه زندگی ایرانی اسلامی باید از مسائل علمی روز، داشته‌های مذهبی و دینی و داشته‌های فرهنگی و تاریخی خود به نحو احسن استفاده کنیم.

امام علی (ع) شخصیت بزرگواری است که به عنوان یک شخصیت دینی و مذهبی ریشه در فرهنگ ایرانی ما نیز دارد. در همین جا شایسته یادآوری است که یکی از مصادیق نبوغ ایرانی انتخاب و تقویت شیعه به عنوان مذهب می‌باشد و امام علی (ع) چهره درخشان این مکتب است.
امام علی (ع)  چهره شاخصی است که علاوه بر بعد الهی و آسمانی خود از زاویه‌های زندگی روزمره نیز مورد توجه دوست و دشمن بوده است. کتاب‌هایی نظیر امام علی (ع) ‌از دیدگاه دشمنان، امام علی (ع)  از دیدگاه دوستان و...‌ نمونه‌های بارز این مسأله هستند.
 
علاوه بر ا‌ینها احترام و باور مردم شیعه ایران به امام علی (ع)  می‌تواند موتور محرکه قوی در بهره گیری از سیره امام علی (ع)  در شیوه زندگی سالم باشد.

در تبیین این مسأله می‌توان بسیار طولانی و مفصل صحبت کرد که البته از حوصله این مقاله خارج است، ولی خلاصه اینکه امام علی (ع) دارای ابعاد شخصیتی بسیار گسترده ایست که انسان در هر موقعیت علمی، اجتماعی، مذهبی و...‌ می‌تواند به عنوان الگو از سیره آن بزرگوار استفاده کند.
برگردیم به عوامل موثر بر شیوه زندگی سالم، برای تک تک این موضوع‌ها می‌توان با توجه به سیره امام علی (ع) بحث کرد.

اما فقط می‌پردازیم به آیتم‌های شماره 4 و5 و6و7و8‌، خلاصه این آیتم‌ها این است که در زندگی خود عادات خوب‌ را تقویت و عادات بد را حذف کنیم و در مصرف هر چیز آگاهانه رفتار کنیم، که این بالاترین درجه دانایی است‌ و امام علی(ع) خود نیز می‌فرمایند: رَأسُ العِلمِ التَّمییزُ بَینَ الاخلاقِ وَ اِظهارُ مَحمودِها وَ قَمعُ مَذمومِها. بالاترین درجه دانایى، تشخیص اخلاق از یکدیگر و آشکار کردن اخلاق پسندیده و سرکوب اخلاق ناپسند است.

در اینجا می‌توان با توجه به سیره امام علی (ع) به عنوان یک ترازوی صحیح ملاک رفتارهای خوب و بد را میزان کرد و بر اساس آنها شیوه زندگی خود را اصلاح نمود و این مهمترین احترام به امام علی (ع) می‌باشد. حتی از  بعضی متون اسلامی این گونه استنتاج می‌شود که شفاعت امیر مؤمنان از شیعیان خود یعنی همین اصلاح شیوه زندگی با بهره گیری از سیره امام علی (ع).

در زیر به بعضی از روایات و احادیثی از امام علی (ع)  که می‌تواند ملاک رفتار خوب و بد در شیوه زندگی مخصوصاً با تأکید بر بعد اجتماعی سلامت باشد اشاره‌ می‌شود.

اَلمُؤمِنُ بَشرُهُ فی وَجِهِهِ وَحُزنُهُ فی قَلبِهِ
شادی مومن در رخسار او و اندوهش در دل است  نهج البلاغه، کلمات قصار، شماره325

اُحصُدِ الشَّرَّ مِن صَدرِ غَیرِک بِقَلعِهِ مِن صَدرِک  قلب خود را از کینه دیگران پاک کن،‌ تا قلب آنها از کینه تو پاک شود. (الامالی، ج2، ص 174

مَن ظَنَّ بِكَ‌ خَیرَاً فَصَدِق ظَنَّه. کسی که به تو گمان نیکی برد، گمانش را (عملاً) تصدیق کن.
نهج البلاغه نامه 31

إِذَا ختَشَمَ المُومِن أَخَاهُ فَقَد فَارقَهُ.  به خشم درآوردن و شرمنده ساختن دوست، مقدمه جدایی از اوست.
محاضرات ج2 ص28

لا غِنَی کالعَقلِ، و لا فَقرَ کالجَهلِ، و لا میراثَ کالاَدَب و لا ظَهیرَ کالمُشاوَرَه
هیچ ثروتی چون عقل و هیچ فقری چون جهل و هیچ میراثی چون ادب و هیچ پشتیبانی چون مشورت نخواهد بود. تحف العقول ص89

خالطوا الناس مخالطه ان متم معها بکوا علیکم، و ان عشتم حنوا الیکم
با مردم آنچنان معاشرت کنید که اگر بمیرید بر مرگ شما اشک ریزند و اگر زنده بمانید به شما عشق ورزند. نهج البلاغه

خَیرُ الخَلائق الرِّفقُ. بهترین خوبی‌ها رفق است(مهربانی و لطف با مردم. غررالحکم

خَیرُ الناسِ مَن نَفَعَ النّاس.بهترین مردم کسی است که نفع رساننده مردم باشد. غررالحکم

مِنَ الخُرقِ المعاجَلَةُ قَبلَ الإمکانِ و الاَناةٌ بعدَ الفُرصةِ
شتاب کردن در کاری پیش از بدست آوردن توانایی و سستی کردن بعد از به دست آوردن فرصت از نادانی است. جهادالنفس،ح829

لا یکون الصدیق صدیقا حتى یحفظ اخاه فى ثلاث:فى نکبته و غیبته و وفاته.
دوست اگر در سه مورد دوستش را حمایت نکند دوست نیست: در شدت و گرفتارى او، در غیبت وى و پس از مرگش. نهج البلاغه

أَبلَغُ ماتَستَدِرُّ بِهِ الرَّحمَةَ أَن تُضمِرَ لِجَمیعِ النّاسِ الرَّحمَةَ
مؤثّرترین وسیله جلب رحمت خدا این است که خیرخواه همه مردم باشى.غررالحکم، ح 3353

و َإیاک... اَن تَعِدَهُم فَتُتبِعَ مَوعِدَک بِخُلفِک... فَاِنَّ الخُلفَ یوجبُ المَقتَ عِندَ اللّه‏ِ وَ النّاس.  
بپرهیز از خلف وعده که آن موجب نفرت خدا و مردم از تو مى ‏شود. نهج البلاغه، نامه 53

اِنَّک مُقَوَّمٌ بــِاَدَبــِک، فَـزَ ینهُ بــِالحِلم  ِ
ارزش تو به ادب توست، پس آن را با بردبارى آراسته کن. غررالحکم، ج 3، ص 57، ح 3813

مَن غاظَک بِقُبحِ السَّفَهِ عَلَیک، فَغِظهُ بِحُسنِ الحِلمِ عَنهُ  
هر کس با زشتىِ سبکسرى تو را خشمگین کرد تو با زیبایى بردبارى او را به خشم آور.
غررالحکم، ج 5، ص333،

اَهنَى العَیشِ اطِّراحُ الکلَفِ
گواراترین زندگى، رها کردن تکلّف‏ها (تجمّلات) است. غررالحکم، ح 2472

مَن ساءَ خُلقُهُ، مَلَّهُ اَهلُهُ
  هر کس بد اخلاق باشد، خانواده ‏اش از او دلتنگ و خسته مى‏ شوند. تحف العقول، ص 214


شَرُّ النّاسِ مَن لا یعفو عَنِ الزَّلَّةِ وَ لا یستُرُ العَورَةَ
بدترین مردم کسى است که خطا را نمی ‏بخشد و عیب (دیگران) را نمی ‏پوشاند
غررالحکم، ج4، ص175، ح 5734

فى سَعَةِ الاَخلاقِ کنوزُ الاَرزاقِ
گنج‏هاى روزى در وسعت اخلاق نهفته است. کافى، ج 8، ص 23

خَیرُ هذِهِ الاُُمَّةِ النَّمَطُ الاَوسَطُ
بهترین این امت، میانه ‏روها هستند.بحارالأنوار، ج 4، ص 41، ح 18

نَّ حَدِیثَنا یُحیِی القُلُوبَ
به راستی که حدیث ما (اهل بیت) دلها را زنده می‌کند.بحارالأنوار، ج 2، ص 144

فازَ مَن أصلَحَ عَمَلَ یومِهِ وَ استَدرَک فَوارِطَ أمسِهِ  
رستگار شد آن‏که کار امروزش را سامان داد و کوتاهى‏‌هاى دیروزش را جبران کرد.
(مستدرک الوسائل، ج 12، ص 151)

لا لِباسَ أجمَلُ مِنَ السَّلامَةِ
هیچ لباسى زیباتر از سلامتى نیست.عیون الحکم والمواعظ، ح 9891

مَن لَم یصلِح نَفسَهُ لَم یصلِح غَیرَهُ؛
هر کس خودش را اصلاح نکند، نمی‏تواند دیگران را اصلاح نماید. غرر الحکم،ح 8990

للِّسَانُ سَبُعٌ إِن خُلِّی عَنهُ عَقَرَ.
زبان تربیت نشده، درنده اى است که اگر رهایش کنى مى گزد. نهج البلاغه، حکمت60

اِقبَل عُذرَ أخیكَ و إنْ لَم یكُن لَهُ عُذرٌ، فَالْتَمِس لَهُ عُذراً
عذر برادرت را بپذیر و اگر عذرى نداشت، عذرى برایش بتراش.بحار الأنوار، ج 74، ص 165

مَن تَطَبَّبَ فَليَتَّقِ اللَّهَ وَ ليَنصَح وَليَجتَهِدِ
هر که طبابت مى ‏کند باید از خدا بترسد و خیرخواه باشد و سعى خود را به کاربرد
دعائم الاسلام، ج 2، ص 144

لمَطَلُ وَ المَنُّ مُنَكِّدَا الإحسانِ
تعلّل ورزیدن و منّت نهادن، از [ارزش‏] احسان مى ‏کاهد.غررالحکم و دررالکلم، ح 1595

اَلظَّنُّ الصَّوابُ مِن شيَمِ اُولِى الاَلباب
خوش گمانى، از اخلاق عاقلان است. غررالحکم، ح 1386

اِذا عاتَبتَ الحَدَثَ فَاترُک لَهُ مَوضِعا مِن ذَ نبِهِ لِئَلاّ يَحمِلَهُ الاخراجُ عَلَى المُکابَرَةِ
هرگاه جوان را توبیخ کردى، برخى خطاهاى او را نادیده بگیر، تا توبیخ تو، او را به مقابله وادار نسازد.شرح نهج البلاغه ابن ابى الحدید، ج 20، ص 333، ح 819


صومُ القَلبِ خَیرٌ مِن صیامِ الِّلسان وَ صومُ الِّلسانِ خَیرٌ مِن صیامِ البَطن.
روزه قلب بهتر از روزه زبان است و روزه زبان بهتر از روزه شکم است.
غرر الحکم، ج 1، ص 417، ح 80

لثَّناءُ بِاَکثَرَ مِنَ الاستِحقاقِ مَلَقٌ وَ التَّقصیرُ عَنِ الاستِحقاقِ عِىٌّ اَو حَسَدٌ
تعریف بیش از استحقاق، چاپلوسى و کمتر از استحقاق، از ناتوانى در سخن و یا حسد است.
نهج البلاغه، حکمت 347

و در پایان امید است که این نوشتار کوتاه تلنگری باشد برای کنکاش در سیره امام علی(ع) و آرزو میکنم ‌در هر طبقه و قشری که هستیم سیره این امام همام راهگشای اصلاح شیوه زندگیمان در رسیدن به تقوای سلامتی که نوعی از تقوای الهی است، باشد.

دکتر محمدعلی حیدرنیا، متخصص پزشکی اجتماعی،
عضو هیأت علمی دانشکده پزشکی شهید بهشتی