نوع دوستی در رفتار و گفتار علی(ع)
مسلم محمدی
در جلسات و گفتگوهای اخلاق حرفه ای در میان اساتید دانشگاه استان کردستان در برنامه ضیافت اندیشه این سوال را پرسیدم که به نظر شما مهم ترین آسیب اخلاقی جامعه امروز ما کدام است؟
برخی از جواب های آن ها عبارت بود از روحیه منفعت طلبی فردی، عدم توجه به حقوق همدیگر و عدم همدلی مشترک میان انسان ها و...، که وجه مشترک جواب بسیاری از آن ها این بود که احترام به همنوعان، اصلی حیاتی اما گم شده جامعه است.
این نه تنها سخن ایشان بلکه واقعیت موجود اجتماع امروز ماست، چرا که نادیده انگاشتن حقوق دیگران اعم از همسایه، دوست، همسر و یا هوطنان به پدیده ای ناپسند اما فراگیر تبدیل شده است، در جایی که ما معتقدیم حق الناس از حق الله هم مهم تر است.
جالب آنکه دیگر دوستی در تمام دین ها به عنوان اصل زرین یا قاعده طلایی معروف است با این گزاره مشترک که: «آنچه برای خود می پسندی برای دیگران بپسند و آنچه برای خود نمی پسندی برای دیگران نیز نپسند».
در این ایام سالگرد عروج آسمانی علی ع، نیز وقتی نیم نگاهی به نهج البلاغه او داشته باشی میبینی، دیگر دوستی و رعایت حقوق انسانی، اصلی بنیادین و بی بدیل در رفتار و گفتار او به حساب می آید.
در مرام و مکتب او احترام به حقوق همنوعان اعم از مسلمان یا غیر مسلمان توصیه می شود، در نامه 53 نهج البلاغه، مالک اشتر را بر حذر می دارد از این که به حقوق هیچ کدام از افراد، چه مسلمان در مقام هم کیش و چه غیر مسلمان در مقام هم نوع تعدی و تعرضی داشته باشد. و در ادامه تاکید می کند مالک اگر خواسته یا نا خواسته گناه یا اشتباهی از کسی سر زد آنان را ببخشای و برآنان سخت مگیر.
او که شهید راه عدالت میان انسان هاست، در نامه 31 نهج البلاغه نیز خطاب به فرزندش امام حسن‌ع، ملاک رضایت و نارضایتی را خوشایند و ناخوشایندی همنوعان قرار داده و اصل طلایی اخلاق را با بیانی جامع، چنین تبیین می فرماید: «پسرم! خويشتن را معيار و مقياس قضاوت بين خود و ديگران قرار بده؛ پس آنچه را براي خود دوست مي‌داري براي ديگران دوست بدار و آنچه را كه براي خود نمي‌پسندي براي ديگران نيز مپسند. ستم مكن؛ همان‌گونه كه دوست نداري به تو ستم شود. نيكي كن؛ همان‌طور كه دوست داري نسبت به تو نيكي كنند. براي خويشتن چيزي را زشت بدان كه همان را براي ديگري زشت مي‌شماري؛ به همان چيز براي مردم راضي باش كه براي خود مي‌پسندي».
علاوه بر سخن، نمونه های رفتاری علی ع با یتیمان، همسایگان، ایرانیان ساکن در کوفه و حتی با دشمنان خویش، حاکی از اهمیت و توجه به حقوق انسان هاست.
نتیجه آنکه نوع دوستی یا «دیگری را خود فرض کردن» در عناوینی مانند ایثار، کمک به دیگران، حسن ظن، تواضع، انصاف و عدالت تحقق می یابد، که نشانی از ولایت علوی در جامعه است، همان گونه که ظلم، حق کشی، تکبر، خیانت، خودخواهی و غیبت برخی از مصادیق نادیده انگاشتن حقوق دیگران است که بیانگر نمادهای نامناسبی از فضای اجتماعی دینی و وطنی ما به حساب می آیند.
نتیجه پایانی
در این ماه زیبای خدا، بیاییم تلاش کنیم قاعده اخلاقی «آغاز از خود» را در زندگی مان اجراء کنیم و آن اینکه" به حقوق انسان ها احترام بگذاریم حتی اگر دیگران چنین نبودند." با این نگاه که بنابر برخی روایات، انسان ها در حکم فرزندان خدا هستند، اگر خدا را دوست داریم پس به فرزندانش هم مهر بورزیم.
در همین باره از مرحوم آیت الله فاضل لنکرانی نقل معروفی است که فرمودند: «من پنجاه سال درس اسلام خواندم، خلاصه آن را به شما میگویم ، واجبات را انجام دهید و به جای مستحبات کار مردم را راه بیاندازید اگر در آن دنیا جلوی شما را گرفتند بگویید فاضل گفت.»
* عضو هیات علمی دانشگاه تهران
برخی از جواب های آن ها عبارت بود از روحیه منفعت طلبی فردی، عدم توجه به حقوق همدیگر و عدم همدلی مشترک میان انسان ها و...، که وجه مشترک جواب بسیاری از آن ها این بود که احترام به همنوعان، اصلی حیاتی اما گم شده جامعه است.
این نه تنها سخن ایشان بلکه واقعیت موجود اجتماع امروز ماست، چرا که نادیده انگاشتن حقوق دیگران اعم از همسایه، دوست، همسر و یا هوطنان به پدیده ای ناپسند اما فراگیر تبدیل شده است، در جایی که ما معتقدیم حق الناس از حق الله هم مهم تر است.
جالب آنکه دیگر دوستی در تمام دین ها به عنوان اصل زرین یا قاعده طلایی معروف است با این گزاره مشترک که: «آنچه برای خود می پسندی برای دیگران بپسند و آنچه برای خود نمی پسندی برای دیگران نیز نپسند».
در این ایام سالگرد عروج آسمانی علی ع، نیز وقتی نیم نگاهی به نهج البلاغه او داشته باشی میبینی، دیگر دوستی و رعایت حقوق انسانی، اصلی بنیادین و بی بدیل در رفتار و گفتار او به حساب می آید.
در مرام و مکتب او احترام به حقوق همنوعان اعم از مسلمان یا غیر مسلمان توصیه می شود، در نامه 53 نهج البلاغه، مالک اشتر را بر حذر می دارد از این که به حقوق هیچ کدام از افراد، چه مسلمان در مقام هم کیش و چه غیر مسلمان در مقام هم نوع تعدی و تعرضی داشته باشد. و در ادامه تاکید می کند مالک اگر خواسته یا نا خواسته گناه یا اشتباهی از کسی سر زد آنان را ببخشای و برآنان سخت مگیر.
او که شهید راه عدالت میان انسان هاست، در نامه 31 نهج البلاغه نیز خطاب به فرزندش امام حسن‌ع، ملاک رضایت و نارضایتی را خوشایند و ناخوشایندی همنوعان قرار داده و اصل طلایی اخلاق را با بیانی جامع، چنین تبیین می فرماید: «پسرم! خويشتن را معيار و مقياس قضاوت بين خود و ديگران قرار بده؛ پس آنچه را براي خود دوست مي‌داري براي ديگران دوست بدار و آنچه را كه براي خود نمي‌پسندي براي ديگران نيز مپسند. ستم مكن؛ همان‌گونه كه دوست نداري به تو ستم شود. نيكي كن؛ همان‌طور كه دوست داري نسبت به تو نيكي كنند. براي خويشتن چيزي را زشت بدان كه همان را براي ديگري زشت مي‌شماري؛ به همان چيز براي مردم راضي باش كه براي خود مي‌پسندي».
علاوه بر سخن، نمونه های رفتاری علی ع با یتیمان، همسایگان، ایرانیان ساکن در کوفه و حتی با دشمنان خویش، حاکی از اهمیت و توجه به حقوق انسان هاست.
نتیجه آنکه نوع دوستی یا «دیگری را خود فرض کردن» در عناوینی مانند ایثار، کمک به دیگران، حسن ظن، تواضع، انصاف و عدالت تحقق می یابد، که نشانی از ولایت علوی در جامعه است، همان گونه که ظلم، حق کشی، تکبر، خیانت، خودخواهی و غیبت برخی از مصادیق نادیده انگاشتن حقوق دیگران است که بیانگر نمادهای نامناسبی از فضای اجتماعی دینی و وطنی ما به حساب می آیند.
نتیجه پایانی
در این ماه زیبای خدا، بیاییم تلاش کنیم قاعده اخلاقی «آغاز از خود» را در زندگی مان اجراء کنیم و آن اینکه" به حقوق انسان ها احترام بگذاریم حتی اگر دیگران چنین نبودند." با این نگاه که بنابر برخی روایات، انسان ها در حکم فرزندان خدا هستند، اگر خدا را دوست داریم پس به فرزندانش هم مهر بورزیم.
در همین باره از مرحوم آیت الله فاضل لنکرانی نقل معروفی است که فرمودند: «من پنجاه سال درس اسلام خواندم، خلاصه آن را به شما میگویم ، واجبات را انجام دهید و به جای مستحبات کار مردم را راه بیاندازید اگر در آن دنیا جلوی شما را گرفتند بگویید فاضل گفت.»
* عضو هیات علمی دانشگاه تهران
