بهبود طراحی، کاهش بزهکاری!

با صدای جیغ و داد زنی که از کوچه شنیده می‌شد از خواب پریدم. به ساعت نگاه کردم. حدود چهار بعد از ظهر بود. زن همسایه طبقه پایینی هرچه از دهانش در می‌آمد، بار مردی می‌کرد که قصد تعرض به او را داشت، بگذریم که سعی می‌کرده کیف او را هم از چنگش در آورد. در حالی که پدرم داشت با تمام سرعت لباس می‌پوشید تا برود 5 طبقه پایین! بلکه خودش را برساند به آن مرد نابکار و حسابش را کف دستش بگذارد، مادرم حرف های همیشگی اش را می‌زد؛ "این محله امنیت ندارد. نه شب ها بعد از غروب جرات داریم توی کوچه هایی به این تاریکی قدم بزنیم نه روزها در هوای روشن. همسایه، همسایه را نمی‌شناسد. یک جایی این نزدیکی نداریم برویم چند ساعتی با خیال راحت بنشینیم دلمان باز شود، با چند تا از همسایه ها حرف بزنیم بلکه شاید آشنایی چیزی پیدا کردیم!"

پیش گیری از جرم و بزهکاری های اجتماعی موجود در عرصه های همگانی از طریق اصلاح محیط شهری، به همراه تلاش جهت افزایش تعاملات میان شهروندان به منظور ایجاد امنیت و احساس تعلق خاطر نسبت به شهر از مهمترین مسائل پیش روی مدیران، صاحب منصبان و طراحان شهری است که با رویکرد های متفاوتی به آن توجه می‌شود.

یکی از مهمترین این رویکرد ها جهت تامین امنیت و جلوگیری از وقوع جرم CPTED (Crime prevention through environmental designing) یا به عبارتی پیش گیری از جرم از طریق طراحی محیطی است که برعهده مدیران و بالاخص طراحان شهری است.

رفتارهای انسانی که در محیط شکل می‌گیرند به حتم تحت تاثیر طراحی آن محیط شهری قرار دارند، با طراحی مناسب و با بهینه سازی فرصت های نظارت بر فضاهای شهری و تعریف واضح و مشخص از قلمرو و حد و حدود عرصه های همگانی و ایجاد تصویری روشن و مثبت از محیط می‌توان مجرمان را از ارتکاب به جرم بازداشت. ضرورت وجود کاربری های فعال در شبانه روز که حضور مردم را در محیط تقویت کنند، باعث بوجود آمدن محیط هایی پویا و امن در سطح شهر می‌گردند. به علاوه ضرورت وجود نور به عنوان یکی از اصلی ترین عناصر منظر شهری ، باعث تامین امنیت شهر و آسودگی بهتر در محیط می‌گردد.

از دیگر رویکرد ها در جهت افزایش تعاملات و در نتیجه ایجاد امنیت، فضاهای شهری پیاده مدار است که مکانهایی برای حضور شهروندان و مشارکت آنان در زندگی جمعیشان می‌باشد. این رویکرد، همسان با رویکرد اداره ی امور پلیسی جامعه گرا تحقق می یابد، شهروندان آگاه و حاضر در محیط شهری، ترس از جرم ایجاد کرده شرایط ارتکاب به آن را سخت تر میکنند و در نتیجه بزهکاری کاهش می‌ابد. به همین دلیل است که ایجاد فضاهایی پویا و پیاده مدار که جاذب جمعیت فعال شهری باشد، همواره دغدغه ی پیش روی طراحان شهری را شکل داده است.

 اهمیت این موضوع در ناحیه ای که با نام نورث فیلدز در لی سستر انگلستان شناخته شده است، مشخص می‌گردد. در این ناحیه نرخ بالای جرم و بی نظمی به وفور مشاهده می‌شد. با کمک مراجع دولتی و شهرداری محدوده، طراحی پیاده محور برای آن در نظر گرفته شد و اصلاح محوطه های مسکونی و روشنایی معابر و جایگزین هایی برای جرم و بی نظمی برای نوجوانان محل، به شکل تیم فوتبال نورث فیلدز ارائه شد، که تاثیر بسزایی در کاهش جرایم به صورت زیر داشت.

کاهش 32% برای کل جرائم و کاهش %47 برای سرقت از منازل.

مثالی دیگر در این رابطه محله ی ادمنتون (کانادا) می‌باشد که دارای نرخ جرمی بیشتر از نرخ ملی است. در این محله با ارتقا ظرفیت های اجتماعی و ترمیم روشنایی، بازسازی درب ها و کریدورهای ورودی، اصلاح چشم انداز و روش های جدید دسترسی به ساختمان، طی دو سال حدود 20 تا 40 درصد کاهش در میزان جرائم در بیشتر مناطق هدف حاصل شد. در برخی از مناطق تحت پوشش، کاهش جرائم تا 50 درصد نیز مشاهده گردید. (پلیس و سیاست های پیشگیری از جرم- بخش دوم: رویکرد های عملی)

جرم معلول فرصت است. مجرم نیز فردی عقلانی است و جرم انتخابی عقلانی. چه بسا که تاثیر گذاشتن بر عوامل محیطی و فضای شهری به منظور ایجاد ترس از ارتکاب جرم به مراتب آسان تر باشد از تغییر و مبارزه با ضعف های بشری و شخصیت افراد. پس راه حل مناسب برای پیشگیری از جرم از طریق کم کردن فرصت های مجرمانه معقولانه تر و به صرفه تر به نظر می‌رسد. چرا که با كاهش ميزان بزه ديدگي در جامعه و همچنین كاهش بزهكاري همراه است که هزينه هاي نظام عدالت كيفري، مراقبتهاي پزشكي و خدمات اجتماعي در جامعه را کاهش می‌دهد.

به همین دلیل است که کشور های توسعه یافته نظیر ایالات متحده سالانه مبلغ 4 میلیارد دلار از بودجه ی خود را به این اقدامات اختصاص می‌دهد. (مجله مطالعات حقوقی دانشگاه شیراز- شماره ی اول-بهار 93)

رویکردهای پیشگیری از بزهکاری با استفاده از روش های غیر نظامی خصوصا از طریق طراحی محیطی در کشورمان هنوز نوپا به نظر میرسد. طراحی های پیوسته نادرست، عدم تطابق الگوهای سنتی و جدید ساختمان سازی و وفور بافت های فرسوده و حاشیه نشینی، روز به روز به وقوع جرم دامن می‌زنند و ضرورت طراحی صحیح کالبد شهرها را در جهت کاهش بزهکاری و هزینه های مربوط به آن گوشزد می‌کند. امید است تا در آینده ای نه چندان دور با در نظر گرفتن روش های نوین پیشگیری از جرم از طریق طراحی و افزایش ایمنی و امنیت در شهر ها محیط هایی سرزنده و مطلوب برای زندگی داشته باشیم...