اعراب توافق اتمی ایران با 5+1 را چگونه درک می‌کنند؟

ما در یادداشت‌های قبلی، آثار و نتایج توافق پیرامون پرونده اتمی ایران را در عرصه‌های مختلف واکاهی قرار داده و به ویژه انرژی های فراوانی که این پرونده در عرصه‌های‌ متنوع ایجاد کرد و خواهد کرد، را مورد مداقه و موشکافی قرار دادیم.

 از جمله رخدادهای نشأت گرفته از توافق اتمی با ایران، ‌تحولات ‌اعلام لغـو ممانعت فروش اس 300 به ایران از سوی پوتین، ائتلاف 9 کشور عربی در حمله به یمن،، دیدار سران کشورهای عرب خلیج فارس در کمپ دیوید با اوباما و دیدار کری از روسیه و ملاقات خصوصی با پوتین در فضای تحریم‌های غرب و اینک سفر ناگهانی محمد بن سلمان معاون ولیعهد و وزیر دفاع عربستان به روسیه و فرانسه و توافق‌های اتمی و نظامی سعودی با این کشورها، همگی از آثار رخدادهای‌ جدیدی است که ناشی از پیامد توافق اتمی با ایران در حال بروز و ظهور است.

‌ما در اینجا برای اینکه به گونه ای متفاوت و با نگرشی غیر ایرانی رخدادها را متمایز از فهم و درک خودی بازشناسی کنیم، با بهره گیری از تجربه دو دهه ای خود در تعامل و فعالیت مستقیم با کشورهای عربی به ویژه محیط کانونی اعراب از جمله مصر، لبنان، عربستان در کنار تجربه محیط مشترک المنافع خود سعی می نماییم آن طوری که اعراب، ایرانیها را می بینند، به گونه‌ای واقعی‌تر و ملموس‌تر، دغدغه‌ها و دلواپسی‌های آنان را ابتدا تصویر‌یابی نماییم و سپس با قدری تأمل، نوع نگرش آنها را با منطق واقع گرایی و حقیقت‌یابی انطباق دهیم.

‌نویسندگان مصری و لبنانی در جهان عرب معمولاً نقش مادر را در تولید و نشر تحلیل و دکترین‌های سیاسی و راهبردی اعراب ایفا می کنند و در این میان نویسندگان مصری عمدتاً شاکله محتوایی جراید و رسانه‌های عربی را در طراحی و مهندسی اندیشه و پردازش سیاستها، خط مشی‌های آنان، راهبری می نمایند.

‌با مرور و بازخوانی سریع محتوای ‌مقالات اخیر نویسندگان مصری ـ که چکیده عناوین آن در زیر با لحن نوشتاری آنان نیز عینا تنظیم شده ـ‌ما را به عمق دیدگاه‌هایشان رهنمون می‌‌سازد:

ـ اعراب برای باج خواهی هسته ای متقابل بین اسرائیل و ایران گروگان گرفته شده و توافق اخیر، موجب ارتقای موقعیت ایران در خاورمیانه شده است.
ـ ایران تبدیل به قدرت اتمی منطقه ای شد و مورد پذیرش رسمی غرب قرار گرفت.
ـ شگفت‌زده نشوید که در آینده سخنرانی اوباما در دانشگاه تهران انجام گیرد.
ـ گسترش نفوذ ایران با بستن پرونده اتمی خود محقق می‌شود.
ـ تغییر ماهوی در معادله موازنه قدرت در منطقه به نفع ایران در حال انجام است.
ـ سفر سلمان به روسیه در راستای استقلال تصمیم‌گیری عربی و به نوعی مبارزه با توطئه آمریکا با ایران علیه اعراب است.

نگاه اجمالی به جهت گیریهای نهفته در این مقالات ما را به درستی و وضوح به نگرانی و دغدغه  اعراب‌ از گسترش نفوذ ایران، تغییر موازنه قدرت در منطقه بنفع ایران و پذیرش رسمی توان اتمی ایران توسط  پذیرش غرب، مبارزه جویی صریح سعودی با رویکردهای ناشی از آثار توافق ایران ـ که علیه اعراب قلمداد شده ـ به نوعی بی پرده در پرتو اهداف سفر محمد بن سلمان به روسیه و فرانسه، شناسایی شده است.

در اینجا به منظور آگاهی و آشنایی بیشتر با نوع تحلیل و چگونگی استدلال‌های نویسندگان مصری، عیناً بخش‌هایی از مقالات را با ذکر منبع و نام نویسنده و عنوان مقاله و زمان نشر آن ـ که در پایان هر مقاله در قالب پرانتز آورده شده ـ جلب می نماییم، تا خوانندگان گرامی را با زوایا و ماهیت نگرش‌های توأم با نوع تفکر آنان  آشنا سازیم.

1ـ «... دستیابی ایران به سلاح اتمی (منظور برنامه اتمی) منجر به تقویت موقعیت سیاسی ایران در خاورمیانه خواهد شد و این خطر سخت تری برای اسرائیل است...‌ این بدین معناست که امت عربی خود در محاسبات معادله منطقه ای به عنوان گروگانی در دست باج خواهی هسته ای متقابل بین اسرائیل و ایران گرفتار شده است‌».
(اهرام ـ مرسی عطالله ـ کنفرانس هرتزیلیا بسیار مهم و حساس ـ 23/3/1394)

2ـ «... ایران بعد از حصول معامله اتمی احتمالی در تیر ماه آینده به احتمال زیاد به قدرت اتمی منطقه ای مورد پذیرش غرب تبدیل خواهد شد... بدیهی است، ایران در شرایط کنونی در صدد بهره برداری از موفقیت‌های احتمالی در حفاظت از بخش‌های مختلف برنامه اتمی اش در راستای تبدیل شدن به قدرت اتمی اصلی در منطقه باشد... به دلیل جایگاه دو کشور ایران و مصر به عنوان دو قدرت منطقه ای اصلی در منطقه در توازن منافع، باید عنوان اصلی هر گونه رویکرد جدید در تعامل با ایران باشد‌».
(اهرام ـ محمد عباس ناجی ـ مصر و ایران و بحران‌های خاورمیانه ـ 21/3/1394)

3ـ «به نظر من، اوباما همزمان با برگزاری دومین کنفرانس سران آمریکا و شورای همکاری در خاورمیانه به ایران سفر خواهد کرد. شاید در پایان سال جاری ‌2016 شاهد سخنرانی اوباما در دانشگاه تهران همانند سخنرانی اش در دانشگاه قاهره باشیم و اوباما باز هم به حضار خواهد گفت: سلام علیکم، اما این بار هیچ کس حرف او را باور نخواهد کرد و مسلمانان سلام اوباما را این بار تنها سلام به خود ایالات متحده آمریکا ترجمه خواهند کرد. »
(المصری الیوم ـ احمد المسلمانی ـ شگفتنی آینده، سخنرانی اوباما در دانشگاه تهران ـ 19/3/1394)

4ـ «... سعودی در وضعیت دشواری قرار گرفته و علی رغم هزینه فراوان چیزی عایدش نشده است، صدها میلیون در سوریه و قبل از آن در عراق هزینه کرده اما چیزی به جز انفجارهای منطقه شرقیه نصیبش نشد. نفوذ ایران گسترش یافت و ایران در آستانه بسته شدن پرونده اتمی اش و رفع تحریمها قرار گرفت...‌».
(المصری الیوم ـ خانم می عزام، مصر در ضیافت بلقیس ـ 14/3/94)

5ـ «... کشورهای شورای همکاری با پیش فرض قرار دادن ایران به عنوان دشمن اول خود، درصدد حصول توافق امنیتی با آمریکا در کمپ دیوید و نیز کنفرانس خلع سلاح در نیویورک و اعتماد و تکیه اعراب بر آمریکا به عنوان متحد راهبردی در مقابل اسرائیل و ایران تأکید کرده است. وی با اشاره به شکست تلاش‌های مصر و کشورهای عربی بعلاوه ایران در کنفرانس خلع سلاح در مقابل اسرائیل و کارشکنی آمریکا، کانادا و انگلیس برای تحقق خاورمیانه عاری از سلاح اتمی می نویسد: کشورهای شورای همکاری با پیش فرض قرار دادن ایران به عنوان دشمن اول خود، درصدد حصول توافق عامل اصلی برای سوق یافتن کشورهای شورای همکاری به این امر تغیر ماهوی در معادله موازنه قدرت در خلیج (فارس) است که اکنون به نفع ایران می باشد‌».
(اهرام ـ محمدالسعید ادریس ـ این متحد راهبردی ـ 12/3/94)

6ـ «... روند روابط بین ریاض و قاهره مراحلی داشت که نخستین آن ضربه ای بود که با توافق اتمی اوباما با ایران در پرونده اتمی بر سعودی وارد شد، آن هم منطق تحمیل امر واقع و بدون هیچ مشورت قبلی و بدون اینکه هیچ اعتبار و ارزشی برای موضع کشورهای خلیج فارس قائل شود تا مرحله ای که دست ایران را برای واگذاری گردن اعراب در اختیار گروه‌های مذهبی قرار داد و در رأس آن اخوان بود که با احساس خطر شدید مصر، سعودی، امارات، کویت و دیگر کشورهای عربی از این امر مواجه شد... در جریان بحران یمن و عدم ایستادگی روسیه در مقابل عملیات طوفان قاطع بنا بر ماهیت روابطش با ایران بود و با درک اینکه کشورهای خلیج فارس در مقابل تهدید واقعی و تلاش ایران برای به بازی گرفتن ثبات منطقه و غرق کردن منطقه به باتلاق جنگ طائفه ای قرار دارند. ما حامی برادران عرب و مخالف.... توطئه آمریکا با ایران علیه اعراب هستیم و این سفر (سفر سلمان به روسیه) گامی درست در راستای استقلال تصمیم گیری عربی و به نفع ماست که مصر مدتها برای آن مبارزه کرده و بهای آن پرداخته است‌».
(اخبار ـ جلال عارف ـ عنوان در روسیه و سعودی... توافق یا کودتا ؟! 1/4/94)

7ـ «با اشاره به سفر شیخ محمد سلمان جانشین ولیعهد سعودی به مسکو و دیدارش با پوتین و انتشار اخباری در مورد مذاکرات در مورد سوریه و نیز انعقاد قرارداد احداث 16 نیروگاه اتمی و ورود عربستان به باشگاه اتمی می نویسد: این سفر مرا به یاد جمله یکی از مسئولان برجسته سعودی انداخت که گفته بود آنچه آمریکایی‌ها به ایران اجازه بدهند، ما هم به خودمان خواهیم داد. مقصود از این سخن تلاش‌های آمریکا برای توجیه توافق اتمی خود با ایران بدون توجه به تهدیدات فزاینده ایران و اهداف پنهان ایران در قبال کشورهای خلیج (‌فارس‌) بود. آمریکا به خشم سعودی توجه نکرد و این شوک قابل توجهی بود. به نظرم مصر در پشت پرده نقش داشته و پیش از این در درک آمریکایی‌ها و تقویت روابط مصر با روسیه اقدام کردیم و باید یک واسطه دوست مشترک بین ریاض و مسکو برای تبدیل این دشمنی دیروز و اختلاف ریشه ای بر سر پرونده سوریه به دوستی امروز باشد. اسناد ویکی‌لیکس بعد از توافق سعودی و روسیه افشا‌ شد و ظاهرا این توافق ثمربخش بوده زیرا این اسناد هیچ تأثیری در روابط طبیعی سعودی با مصر ندارد و سعودی از این امر برای شفافیت سیاست خارجی خود استفاده می کند و این افشاگری بخش کوچکی از توطئه‌های پنهان زیادی است که از سوی شیطان اخوان خیر تالشاطر مدیریت می شود.
(اخبارـنادرغزالی ـویکی لیکس سعودی ـ1ـ4ـ1394)

ارزیابی

تمرکز بر ساختارهای تحلیل نویسندگان مصری‌ ـ که همواره بیانگر استراتژی مشترک مصر ـ و‌ سعودی به عنوان کلیددار سیاست‌های کشورهای عربی قلمداد می‌وند، به روشنی حکایت از چشم انداز جدید ناشی از تحولات شگرف‌بعد از توافق اتمی 5+1 با ایران در عرصه بین المللی و منطقه ای خواهد بود.

‌سراسیمگی و عجله سعودی‌ها در اتئلاف سازی‌های مختلف برای پیدا کردن شرکای سریع از کشورهای گوناگون‌ با منافع جور واجور و توانایی‌های  متفاوت برای به‌کارگیری در حل بحران‌های منطقه ‌همچون سوریه و یمن و پرونده اتمی ایران به نفع منافع خود، نشانگر نسنجید‌گی‌های متوالی سعودی‌ها در انتخاب گزینه‌های درست و رویکرد مکرر آزمایش خطا ‌در سیاستهای راهبردی و تاکتیکی خود است.

سعودی‌ها پس از توافق ژنو سعی فراوانی کردند همراه با نتانیاهو، جلو شکل گیری یک توافق خوب را برای منطقه بگیرند و در آستانه شکل گیری بیانیه لوزان، زمامداران جوان سعودی نیز‌ عجولانه و با اتئلاف سازی شکننده با مصر و ترکیه و پاکستان به یمن حمله کردند که با جاگذاری متحدین در وسط میدان مبارزه، موجب شد تا سعودی‌ها با نتایج معکوسی از رویکردهای خویش مواجه شوند.

‌پس از اجلاس فرمالیته رؤسای کشورهای عرب خلیج فارس با اوباما در کمپ دیوید و متعاقب آن در 11ـ3ـ94 در نشست ‌مشورتی بین  وزرای خارجه سعودی و مصر در قاهره ‌بات صریح سامح شکری، مبنی بر اینکه روابط مصر و عربستان فراتر از روابط طبیعی بین کشورها در چهارچوب روابط بین المللی معنا می یابد، این بار مقامات مصری طراحی سیاسی جدید را به مقامات سعودی توصیه نمودند که نزدیکی به روسیه و فرانسه و انعقاد قراردادهای اتمی و نظامی با آنان، می‌تواند توازن را به نفع  ریاض و از خلال این رویکرد، وزن امریکا را‌ به سوی اعراب بازگرداند.

به نظر کارشناسان مجرب در منطقه، همان طوری که در پیام اخیر وزیرخارجه ج اا به وزرای خارجه سازمان همکاری اسلامی در کویت ارایه شد، راه حل مشکلات منطقه، هیچ گاه  به اتکای  وزنه‌های نامأنوس غیر منطقه ای استوار نبوده، زیرا این رویکردها، برای هیچ‌کس  منفعتی‌ ‌نداشته و تسلسل رویکردهای آزموده، جز چشم اندازهای پیچیده و هزینه ساز و خسارت به ممتلکات و اعتبار و مقومات منطقه، عوایدی برای مصالح مردم و کشورهای منطقه  ندارد؛ تنها راه حل اهتمام به منافع و مصالح و ارزش‌های زاییده از آرمان‌های موردپسند مردم منطقه و احترام به هویت‌ها و ارزش‌های برآمده از آموزه‌های اسلامی و انسانی، نه ‌رویکردهای متکی بر ارزش‌های مورگنتایی و ماکیاولی است که همه چیز را با زوایه دید قدرت و جاه طلبیی این و آن سیاستمدار تفسیر و تبیین می‌نمایند.   

* رئیس پیشین دفتر حفاظت منافع ایران در قاهره و سفیر قبلی در اوکراین