جنگ و صلح در منطق علی(ع)

در منطق علی(ع) صلح بر جنگ ترجیح دارد و از همینروست که در نامه به مالک اشتر می فرمایند که هیچگاه پیشنهاد صلح از سوی دشمن که خشنودی خدا در آن است را رد مکن و در بیان دلیل این مساله می فرمایند که صلح موجب آسایش رزمندگان و آرامش فکری والیان می گردد و در سایه صلح، امنیت کشور تامین می گردد.(نهج البلاغه، نامه ۵۳)از همین رو ایشان از بهانه تراشی برای دشمنی و تحریک دشمن پرهیز می دادند.علی(ع) آنگاه که فردی را دیدند که بی دلیل در برابردشمنش قد علم می کند فرمودند:”تو مانند شخصی هستی که نیزه در بدن خود می کند تا دیگری را که در کنار اوست بکشد!”(همان، کلمه قصار ۲۹۷). در جریان جنگ جمل تلاش کردند تا آنجا که می شود، مساله از طریق گفت و گو حل شود تا بدان حد که در موردی شخصا بدون زره و شمشیر برای مذاکره با زبیر به اردوگاه دشمن رفتند.در جریان جنگ صفین آنقدر جنگ را به تاخیر انداختند که شبهه ترس ایشان از جنگ مطرح شد!.ایشان دلیل این امر را امید به روشن شدن شدن حقیقت و هدایت جبهه مقابل ذکر می کنند.با این وصف، علی(ع) هیچگاه در دنیایی که واقعیت آن با آرمانهای اخلاقی، فاصله بسیار دارد، دوراندیشی در برابر دشمن را از دست نمی دادند و می فرمودند که "از دشمنت در امان نباش حتی اگر نسبت به تو ابراز تمایل و قدردانی کند”.ایشان "مایه تعجب می دانست که فردی از دشمن خود انتظار خیر خواهی داشته باشد”. علی(ع) می فرمود” من همچون کفتار نیستم که حضور دشمن را احساس می کند اما با زمزمه های او به خواب می رود”. خوابی که مرگ را در پی دارد.(همان، خطبه ۶). علی(ع) در عین صلح خواهی و تلاش برای اجتناب از جنگ، هیچگاه زیر بار ظلم رفتن را نمی پذیرفتند و معتقد بودند که جز با قدرت نمی توان حق را گرفت و حق جز با جدیت به دست نمی آید(همان، خطبه ۲۹) و در این راه نباید سستی به خرج داد.ایشان بیان می کردند که انسان ذلیل نمی تواند ظلم را از خود دور کند(همان) و حتی نباید انتظار انصاف از دیگران داشته باشد(همان، خطبه ۲۷).لذا در جریان جنگ صفین آنگاه که آب را به روی سپاهیان حضرتش بستند فرمود شمشیرهایتان را از خون سیراب سازید تا از آب بنوشید.مرگ با عزت همچون حیات است و حیات با ذلت جز مرگ نیست.(همان، خطبه ۵۱)در همین راستا علی(ع) تاکید می کردند که یاری خدا شامل مومنان است و از اینرو هیچگاه نباید از کمی تعداد در راه هدایت وحشت نمود و پیروزی نه از طریق تعداد بلکه ناشی از ایمان است.