مرد عدل و اعتدال

کلمه «عدل» از کلمات کلیدی و اساسی قرآن کریم است و و واژه «اعتدال» که از آن گرفته شده، از واژه‌های پربار در علم اخلاق است که انسان کامل باید به آن متّصف باشد که با آن از دو طرف افراط و تفریط دوری گزیند. این صفت به صورت‌های مختلف در فرهنگ اسلامی مورد نظر بوده؛ گاهی از آن تعبیر به غلوّ و تقصیر شده که: «دین الله بین الغلوّ و التّقصیر».

مومن نه مقصّر بود‌ای پیر، نه غالی

و گاهی از آن به «اقتصاد در اعتقاد» یاد شده است که غزّالی کتابی به همین نام «الاقتصاد فی الاعتقاد» دارد و شیخ طوسی هم کتابی با نام «الاقتصاد الی طریق الرّشاد» دارد که در هر دو یک معنی و مفهوم دنبال شده است.

در میان معاصران ما، سیّد محمود دعائی است که این صفت در او به صورت بارز دیده می‌شود. روزنامه‌ای که زیر نظر این سیّد جلیل‌القدر اداره می‌شود نمونه آشکاری است که صفت اعتدال و میانه‌روی مدیر آن را به خواننده نشان می‌دهد. در موسّسه اطّلاعات، رئیس و مرئوس مشاهده نمی‌شود و دعایی همچون برادر و دوست در میان کارمندان و کارکنانش دیده می‌شود.

او همیشه حامی و ناشر حق است چنان‌که وقتی مرحوم حسینعلی راشد، خطیب برجسته کشور مورد بی‌مهری و بی‌توجّهی قرار گرفته بود، دعائی سیرت محموده پدر او را تحت نام «فضیلت‌های فراموش ‌شده» منتشر ساخت و سخنرانی‌های او را که شب‌های جمعه در رادیو ایراد کرده بود در مجلّدات متعدّد به خوانندگان عرضه داشت. راشد کسی بود که استاد بزرگ، دکتر فتح الله مجتبائی کراراً می‌گفت: «اگر سخنرانی‌های راشد شب‌های جمعه در رادیو نبود جوانانی مانند من طعمه کمونیسم بین‌المللی شده بودیم».

از این روی وقتی دعائی و حجّتی کرمانی مرا تشویق کردند که برای راشد مراسم تکریم و تعظیم برگزار کنیم من در پیشگفتار خود بر بزرگداشت‌نامه راشد، از این دو بزرگوار تعبیر به «خریدار بازار بی‌رونق» کردم.

دعایی هر ساله در گردهمایی انجمن ترویج زبان و ادب فارسی که در یکی از دانشگاه‌های دولتی تشکیل می‌شود حضور می‌یابد و معلّمان و مربّیان جوان را که در اقصی نقاط کشور به تعلیم و نشر زبان و ادب فارسی اشتغال دارند تشویق می‌کند. از این جهت است که نسل جوان کشور اعم از عالم و عامی دوستدار و مرید سیّد محمود دعایی هستند و می‌توان این مرد شریف را مصداق این بیت دانست: و أری الخَلقَ مُجمعین علی فضلکَ من بین سیّدٍ و مَسود.

خداوند عمر این سیّد بزرگوار را که نشانه و نمونه اخلاق جدّ بزرگوارش است که: «انّک لعلی خُلُقٍ عظیم»: طولانی گرداند و مردم ایران را مثل همیشه از آثار وجودی او منتفع گرداند؛ بلطفه تعالی و کرمه.
 

*مدیر مؤسسه مطالعات اسلامی
دانشگاه تهران ـ دانشگاه مک‌گیل