امنیت در خاورمیانه از مسیر همکاری می گذرد

عربستان به دلیل وسعت سرزمینی، منابع عظیم نفتی، موقعیت ژئوپولیتیک و شهرهای مقدس مکه و مدینه و ادعای ‌آن کشور درخصوص رهبری جهان عرب و جهان اسلام، یکی از بازیگران اصلی در منطقه خاورمیانه محسوب می‌شود که دارای تأثیرگذاری‌های قابل توجهی در عرصه تحولات منطقه‌ای است؛ از این منظر نمی‌توان واقعیت‌های مربوط به عناصر قدرت و پیامدهای رفتاری آن را نادیده گرفت. بر این اساس حمله عربستان به یمن بخشی از آخرین تحرکات  جدید این کشور در منطقه است که امنیت و ثبات در منطقه را مختل نموده و امکان قدرت گیری گروههای افراطی همچون القاعده و داعش را گسترش داده است. بنابراین این سؤال مطرح می شود که دلیل سیاستهای نظامی جدید عربستان چیست و این کشور به دنبال چه اهدافی در منطقه است؟

نگاهی به وضعیت داخلی، منطقه ای و بین المللی عربستان به خوبی نشان می دهد که چرا این کشور در مقطع فعلی به دنبال ماجراجویی های نظامی در منطقه بر آمده است؟ در حوزه داخلی؛  ملک سلمان، بعد از رسیدن به منصب پادشاهی، تغییرات مهمی را در ارکان و مناصب قدرت ایجاد کرد، به گونه‌ای که برخی، از آن به عنوان کودتایی در عربستان و دگرگونی ریشه‌ای در این کشور یاد کردند. تغییر در برخی مناصب حکومتی و وزارتی از جمله، تعیین محمد بن نایف، وزیر کشور، به عنوان جانشین ولیعهد و تعیین محمد بن سلمان به عنوان وزیر دفاع و هم‌چنین انحلال بسیاری از شوراها و هیئت‌های گذشته و ایجاد دو شورا، یعنی شورای امور سیاسی - امنیتی و شورای امور اقتصادی - توسعه، از مهم‌ترین این تغییرات بوده است. در شرایطی که ملک سلمان دارای انواع امراض و بیماریها و از جمله بیماری الزایمر دوره ای  بوده و از قدرت چندانی برای تصمیم گیری در حوزه سیاست خارجی برخوردار نیست، این پسر جوانش ملک بن سلمان است که به ماجراجویی در عرصه سیاست داخلی و  خارجی اقدام می کند. بنابراین به نظر می رسد محمد بن سلمان قصد دارد از بیماری و ضعف تصمیم گیری پدر استفاده کرده و با قدرت نمایی و حرکات نمایشی برای ارتقاء خود به پست جانشینی ولی عهد زمینه سازی کند.

در عرصه منطقه ای نیز با حمله آمریکا به افغانستان و عراق و همچنین وقوع انقلابهای مردمی در کشورهای منطقه ، موقعیت عربستان تا حد زیادی تنزل یافته است. در عراق دولت شیعه همسو با ایران روی کار آمده است. در سوریه تحولات طبق میل عربستان پیش نرفت و بشار اسد در قدرت باقی ماند. در بحران بحرين از نظر عربستان هرگونه قدرت گيري شيعيان در این کشور خطر را به دروازه هاي عربستان مي رساند و انقلاب مردمي آن مي تواند براي شيعيان عربستان در شرق اين كشور در مناطق الاحساء، قطيف و العواميه كه در مجاورت بحرين قرار دارد،  نيز الهام بخش باشد. در یمن نیز شیعیان در حال قدرت گیری بوده و مهره های مورد نظر عربستان را از قدرت کنار زده اند. جمهوری اسلامی ایران که رقیب اصلی و جدی عربستان در منطقه محسوب می شود نیز در راستای حل پرونده هسته ای خویش موفق عمل کرده و این امکان وجود دارد که به زودی از قید تحریمهای بین المللی رهایی یافته و به جایگاه واقعی خود در عرصه منطقه ای باز گردد. 

در عرصه بین المللی نیز آمریکا با شعار مبارزه با تروریسم و ایجاد تغییرات دموکراتیک در کشورهای خاورمیانه، همه کشورهای این منطقه از جمله عربستان را مورد انتقاد قرار داده و به واسطه منابع نفت شیل خود وابستگی کمتری به عربستان داشته و دیگر همچون گذشته حاضر نیست تحت هر شرایطی اقدامات و سیاستهای عربستان را مورد تأیید و حمایت قرار دهد. مهمتر آنکه آمریکا با رقیب دیرینه ایران وارد مذاکره شده و حاضر به پذیرش یک ایران هسته ای گردیده است. همه این مسائل دال بر تنگ شدن حلقه امنیتی دورتا دور عربستان است. بنابراین در شرایط فعلی عربستان به دنبال تأمین امنیت فردی در منطقه بوده و می کوشد برتری منطقه ای خود را با ابزار نظامی به رخ رقبا بکشد. هر چند این کشور کوشید در ظاهر به ایجاد نوعی ائتلاف منطقه ای از دولتهای همسو بپردازد؛ اما عدم همراهی برخی از این کشورها خصوصاً مصر، ترکیه و پاکستان برای حمله هوایی و زمینی به یمن نشان داد که این همسویی ها چندان هم عمیق نیست. بر این اساس به نظر می رسد چنان که عربستان به دنبال قدرت نمایی و بازیابی نقش خویش در عرصه منطقه ای و جهانی است؛ باید بپذیرد که این امر در منطقه حساس و استراتژیکی همچون خاورمیانه، بدون همکاری و همراهی دیگر قدرتهای مطرح منطقه ای امکان پذیر نخواهد بود. امنیت در خاورمیانه و خلیج فارس کالایی مشترک و عمومی است که برهم زدن آن در یک نقطه، امنیت دیگر مناطق را نیز مختل خواهد کرد. بنابراین راه رسیدن به قدرت و امنیت منطقه ای، از جاده تفاهم، گفتگو و همکاری های منطقه ای می گذرد و مستلزم اعتماد و درک متقابل است نه دشمنی و ماجراجویی های فردی.