روسیه و بازی با غرب با برگ اس ۳۰۰

روسیه پس از مدت‌ها تأخیر در اجرای قراردادی که در سال ۲۰۰۷ با جمهوری اسلامی ایران منعقد کرد و طی آن متعهد شده بود ‌سامانه دفاع ضد موشکی اس ۳۰۰ را به ایران منتقل کند، اخیرا اعلام نمود ‌آمادگی فروش این سلاح تدافعی به ایران را دارد.

هرچند بسیاری از کار‌شناسان بر این باورند که اقدام روسیه در شرایط کنونی نوعی واکنش به رفتار کشورهای غربی در قبال بحران اوکراین است، از سوی‌ دیگر این ظن وجود دارد که با تشدید تحریم‌های اقتصادی اتحادیه اروپا و آمریکا علیه مسکو، تجارت با کشورهایی که جزو اتحادیه اروپایی محسوب نمی‌شوند و از تحریم‌های آمریکا نیز پیروی نمی‌کنند، می‌تواند یکی از گزینه‌های استوار نگاه داشتن اقتصاد روسیه باشد.

‌اما در عین حال این پرسش پیش می‌‌آید که از ملغی کردن دستور فروش سامانه دفاع موشکی اس ۳۰۰ به ایران چه کسی بیشتر سود می‌برد؛ روسیه، اتحادیه اروپا، آمریکا‌ یا ایران؟
 
روسیه
 
در حال حاضر روسیه بعد از ایالات متحده آمریکا با ‌داشتن ۲۳ درصد از کل صادرات سلاح رتبه دوم جهانی را ‌دارد. این ۲۳ درصد، مبلغی بیش از ۱۵ میلیارد دلار است که روسیه نه تنها حاضر نیست با توجه به تحریم‌هایی که اتحادیه اروپا و آمریکا علیه صادرات این کشور وضع کرده‌اند، آن را از دست بدهد، بلکه به دنبال افزایش آن نیز هست. سامانه اس ۳۰۰ اهرمی دوگانه برای روسیه بود که از طرفی باعث می‌شد توسط آن هم به ایران و غرب فشار وارد آورد و از طرفی دیگر درخواست امتیازات بیشتر را مطرح کند.

قابل توجه آنکه هنگامی که اتحادیه اروپا حاضر نشد بعد از توافق‌نامه می‌نسک بین اکراین و روسیه، تحریم‌های این کشور را لغو کرده و یا حتی کاهش دهد، مسکو نیز در مقابل اعلام کرد که آماده فروش اس ۳۰۰ به ایران است؛ البته موضوع سلاح اولین گزینه روسیه برای فشار آوردن به اروپا نبوده و نیست، زیرا موضوع اصلی و مورد مناقشه بین طرفی مسأله انرژی و به طور مشخص گاز است. این کشور فراهم کننده یک چهارم گاز مورد نیاز اتحادیه اروپا بوده و عمدهٔ مسیر خطوط گاز نیز از اوکراین می‌گذرد. بار‌ها اتفاق افتاده ‌که روسیه برای نشان دادن اینکه اروپا به این کشور و گاز روسیه محتاج است برای چند ساعت صادرات گاز را به بهانه‌های مختلف متوقف کرده است؛ موضوعی که بیش از مسائل اقتصادی تبعات روانی برای اتحادیه اروپا داشته است. در نتیجه با اینکه این عمل روسیه به نوعی نشان دادن قدرت فشار مسکو است، بعید است که باعث شود غرب مجبور به دادن امتیازی قابل توجه در قبال آن شود.
 
اتحادیه اروپا

حیات اتحادیه اروپا در بیشتر موارد حول اقتصاد استوار است؛ هرچند ژست‌های ضد جنگ و حقوق بشری تابلوی اصلی این اتحادیه در ‌درگیری‌های جهانی است، ناگفته پیداست، بحران‌های پیاپی اقتصادی و مالی در این اتحادیه و از طرفی گسترش آن به سمت کشورهای حوزه شرق این قاره که عمدتا شرایط اقتصادی مناسبی ندارند، باعث شده‌ که ملاحظات اقتصادی بنیان تصمیم‌گیری‌های کشورهای عضو اتحادیه باشد.

برای نمونه آمار نشان می‌دهد، آلمان که سومین کشور بزرگ صادر‌کننده سلاح در جهان است از بزرگان این اتحادیه به شمار می‌رود و کشورهای دیگر عضو مانند فرانسه، بلژیک، هلند و اتریش نیز سهم قابل توجهی از این بازار ‌دارند. از این منظر، اقدام روسیه در ملغی کردن دستور فروش اس‌۳۰۰ به ایران بزرگ‌ترین تبلیغ تجاری برای این کشور‌هاست که با ایجاد فضایی روانی در منطقه سلاح‌های خود را بیش از بیش به کشورهای عرب حوزهٔ خلیج فارس بفروشند؛ هرچند ‌بازار آن‌ها تاکنون از ادامه درگیری‌ها در سوریه و عراق نیز بی‌نصیب نبوده است.

‌آمریکا

وضعیت و شرایط آمریکا بسیار به اتحادیه اروپا نزدیک است. افکار عمومی جهان به خوبی ‌می‌داند که شروع جنگ در عراق و افغانستان بزرگ‌ترین بهانه برای شرکت‌های اسلحه و مهمات‌سازی ایالات متحده آمریکا بود تا انبارهای سلاح خود را ـ که بعد از فروکش کردن جنگ سرد در اواخر دهه هشتاد میلادی و نیز بحران حوزه بالکان ـ خالی کنند. البته نه تنها انبارهای آن‌ها خالی شد بلکه با دامن زدن به تهدیدهای توخالی در خاورمیانه، قراردادهای بلند‌مدت و میلیاردی با شیخ نشین‌های عرب را به امضا درآوردند.

بنابراین، دور از انتظار نخواهد بود که با موضع جدید روسیه در فروش اس ۳۰۰ به ایران بهانه‌ای جدید، سرازیر شدن جنگ افزار‌های کارخانه‌های آمریکا به خاورمیانه و دیگر کشور‌ها فراهم شود. در نتیجه آمریکا و اروپا نه تنها از ارسال این سامانه به ایران ناراحت نیستند، بلکه کاملا در جهت سیاست‌های خود آن را ارزیابی می‌کنند؛ هرچند در ظاهر چیز دیگری را نشان می‌دهند.

ایران‌

اما برای جمهوری اسلامی ایران این موضوع هرچند مثبت تلقی می‌شود، آن گونه نیست که فقدان اس ۳۰۰ دکترین دفاعی ـ امنیتی کشور را دچار کمبود کند، زیرا تکیه بر فناوری‌های بومی و یافتن جایگزین‌های وطنی بزرگ‌ترین دستاوردی است که تاکنون جایگزین خلف وعده‌های روسیه در این پرونده شده است.

از این روی ضروری است که ضمن استقبال از اینکه روسیه ـ به هر دلیلی ـ سعی کرده ‌تعهدات خود را عملی کند، باید همچنان تکیه به ظرفیت داخلی به عنوان محور فعالیت‌های دفاعی در دستور کار حفظ شود.