ایران و اسپانیا، تعامل فرهنگ ها، استحکام روابط
محمدمسعود صادقی
به بهانه سفر وزیر امور خارجه جناب آقای ظریف به کشور اسپانیا، شایسته است تا اشاره ای مختصر به اهمیت و جایگاه اسپانیا در روابط خارجی جمهوری اسلامی ایران داشته باشم. تاکید بر این نکته ضروری است که همواره روابط فرهنگی پایه و اساس دیگر روابط محسوب می شود و دو ملتی که روابط فرهنگی قدیمی و مستحکمی داشته باشند در برقراری و تداوم روابط سیاسی با موانع کمتری مواجه خواهند بود.
چندی پیش از استاد بزرگوار و سفیر اسبق کشورمان در اسپانیا جناب آقای شفتی شنیدم که تاريخ روابط فرهنگي و اجتماعي ايران و اسپانيا به زمان اسطوره‌اي بر می گردد و اين مسأله ريشه در گذشته‌هاي بسيار دور فرهنگي دارد. از قول هرودوت نقل شده كه ميان همراهان هركول يك فرد پارسي به‌نام پاروس بوده است كه به زمان‌هاي اسطوره‌اي برمي‌گردد. در مسير تاريخ جاي پاي مادها را در سيبري در نخستين سالهاي هخامنشيان داريم و حضور ميترا و آيين ماني نيز يكي ديگر از ويژگي‌هاي مشترك ايران و اسپانياست.
به گواهی تاریخ، تعدادی از دانشمندان، اخترشناسان، تاریخ‌نگاران، سرداران، هنرمندان و موسیقی‌دانان آندلسی، ایرانی تبار بودند و همین مسئله تاییدی بر نفوذ فرهنگ و هنر ایران بر فرهنگ آندلس است.
مناسبات فيمابين دو كشور ايران و اسپانيا از نخستين قرون اسلامي كه اين سرزمين جزو قلمرو فرمانروايي اسلامي درآمد تا به امروز روابط بصورت هاي مختلف ادامه داشته است. در طول هشت قرن حكومت اسلام در آندلس، فرهنگ ايراني به عنوان ركن اساسي فرهنگ اسلامي همواره نقش مهمي در اين كشور داشته است. خواص و فرهنگيان به اين معنا تأكيد دارند كه فتوحات در آندلس به دست ايرانيان نبود اما ادب و فرهنگ و دانش از ايران به آندلس رفته است.
پیشینه روابط ج.ا.ايران و اسپانيا
كلاويخو اولين فرستاده پادشاه اسپانيا (انريك سوم) بود كه در سال 1403 ميلادي به ايران اعزام شد. اين مراودات پس از يك دوره فترت، در اوائل قرن 17 ميلادي و در دوره صفويه ادامه داشت. حدود يكصد و پنجاه سال پيش اولين معاهده مودت و تجارت بين دو كشور در سال 1231 شمسي (1842 ميلادي) امضاء شد و از اين تاريخ به بعد روابط سياسي ايران و اسپانيا همواره برقرار بوده است. سفارت ايران در اسپانيا نخستين بار در مهرماه 1295 شمسي توسط ميرزا اسمعيل خان دبيرالممالك فرزانه تأسيس گرديد و نامبرده تا شهريور ماه 1298 به عنوان وزير مختار ايران در مادريد انجام وظيفه مي نمود.
روابط دوجانبه ميان دو كشور در دوره قاجاريه:
الف) عهد نامه مودت و بازرگاني كه بين ناصرالدين شاه قاجار و دون فرانسيسكو سرانواي دومينگز، نايب السلطنه اسپانيا، شامل يك مقدمه و پنج ماده و يك نتيجه كه به وسيله سرتيپ حاجي شيخ محسن خان نماينده ايران و دون امانوئل رانسماي ويلانوئوا، نماينده اسپانيا در 9 فوريه 1870 در لندن به امضاء رسيد. اين عهد نامه در4 مارس 1842 منعقد شد ولي به واسطه تمايل طرفين تا تاريخ فوق الذكر به تعويق افتاده بود.
ب) عهد نامه مؤدت و بازرگاني بين محمد شاه قاجار و ايزابل ،ملكه اسپانيا شامل يك مقدمه وهفت ماده و يك نتيجه كه به وسيله ميرزا جعفر خان، سفير و وزير مختار ايران در عثماني، به نمايندگي از طرف دولتهاي خود در اسلامبول ، در تاريخ 4 مارس 1842 امضاء شده و در ماه مي 1850 در كاخ لالاسيويه به صحة نايب السطنه رسيده است. اين عهد نامه به مناسبت صغير بودن ايزابل ، به وسيله نايب السطنه ، دوبالدومرو اسپارترو منعقد شده است .
ج) تحكيم عهد نامه مودت و تجارت، منعقده در4 مارس 1842 كه اجراي آن بواسطه بعضي موانع به تعويق افتاده بود، توسط سرتيپ حاجي شيخ محسن خان ، وزير مختار ومأمور دربار دولت انگليس و دون مانوئل رانسماي ويلانوئوا، وزيرمختار و سفير مخصوص دولت اسپانيا و مأمور دربار پادشاه بريتانياي كبير در سال 1870 در لندن امضاء شد.
سفارت ايران درمادريد مجدداً درسال 1332 بازگشائي شد. روابط ايران و اسپانيا تا قبل از پيروزي انقلاب اسلامي حسنه و از تحرك خوبي برخوردار بود و مقامات عالي رتبه ايران و اسپانيا سفرهاي متقابلي داشتند. در اين دوره سفرايي مستمرا به اسپانيا اعزام گرديدند و روابط دوجانبه در سطح سفير تداوم يافت.
قرارداد هاي دوجانبه دو کشور در دوره سطلنت پهلوي:
الف) عهد نامه مودت، مشتمل بر يك مقدمه و پنج ماده كه به وسيله مرحوم دكتر حسين فاطمي، وزير امور خارجه وقت به نمايندگي از طرف دولت ايران و «اميليو بلادي يز» كاردار موقت اسپانيا، به نمايندگي از طرف ژنرال فرانكو، در تاريخ اول آذر 1331( 22نوامبر1952) در تهران به امضاء رسيد. ب) عهدنامه مودت و اقامت ، مشتمل بر يك مقدمه و هشت ماده كه بوسيله يدالله عضدي سفيركبير و وزير مختار دولت ايران در مادريد و «آلبرتو مارتين ارتاخو»، وزير امور خارجه به نمايندگي از جانب فرانسيسكو فرانكو با هاموندا، رئيس جمهوري اسپانيا در تاريخ 21 اسفند 1334 ( 12 مارس 1956 ) درمادريد به امضاء رسيد.
ج) موافقتنامه لغو رواديد، مشتمل بر يك مقدمه و نه ماده، كه ضمن نامه مورخ 20 سپتامبر 1967 وزير امور خارجه اسپانيا «فرناندوكاستي يلا» به محمد پور سرتيپ وزير مختار ايران در مادريد ،ارسال شده و نماينده ايران ضمن نامه مورخ همان روز به نمايندگي از طرف دولت ايران موافقت خود را اعلام داشته است.
روابط سياسي ج.ا.ايران و اسپانيا بعد از پيروزي انقلاب اسلامي
پس از پيروزي انقلاب اسلامي، روابط سياسي دو كشور فراز و نشیب های بسیاری را پشت سر گذاشته است اما آنچه حائز اهمیت است اینست که در سالهاي اخير، عليرغم پيروي اسپانيا از تحريمهائي وضع شده از سوي اتحاديه اروپا عليه ج.ا.ايران، از سال 2011 به بعد حجم مبادلات دوجانبه افزايش قابل توجهي يافته و نوع اقلام مبادلاتي نيز در حال تغيير است. در اين بين، گرچه پيش بيني مي شود از ميزان صادرات نفت به اسپانيا كاسته شود ولي در مقابل، ميزان صادرات غير نفتي ايران به اسپانيا و صادرات صنعتي و نيمه صنعتي اسپانيا به ايران در زمينه هاي مورد نياز در حال افزايش است.
در نهایت و با توجه به سابقه روابط فرهنگی فیمابین، و پس از رویکرد اخیر غرب در تنش زدایی و ایجاد روابط همه جانبه با جمهوری اسلامی ایران زمینه استمرار روابط سیاسی بیشتر فراهم است که از این طریق می توان سطح روابط اقتصادی را نیز با اسپانیا افزایش داد و سفر جناب آقای ظریف می تواند راهگشای تحکیم هر چه بیشتر روابط فیمابین باشد.
چندی پیش از استاد بزرگوار و سفیر اسبق کشورمان در اسپانیا جناب آقای شفتی شنیدم که تاريخ روابط فرهنگي و اجتماعي ايران و اسپانيا به زمان اسطوره‌اي بر می گردد و اين مسأله ريشه در گذشته‌هاي بسيار دور فرهنگي دارد. از قول هرودوت نقل شده كه ميان همراهان هركول يك فرد پارسي به‌نام پاروس بوده است كه به زمان‌هاي اسطوره‌اي برمي‌گردد. در مسير تاريخ جاي پاي مادها را در سيبري در نخستين سالهاي هخامنشيان داريم و حضور ميترا و آيين ماني نيز يكي ديگر از ويژگي‌هاي مشترك ايران و اسپانياست.
به گواهی تاریخ، تعدادی از دانشمندان، اخترشناسان، تاریخ‌نگاران، سرداران، هنرمندان و موسیقی‌دانان آندلسی، ایرانی تبار بودند و همین مسئله تاییدی بر نفوذ فرهنگ و هنر ایران بر فرهنگ آندلس است.
مناسبات فيمابين دو كشور ايران و اسپانيا از نخستين قرون اسلامي كه اين سرزمين جزو قلمرو فرمانروايي اسلامي درآمد تا به امروز روابط بصورت هاي مختلف ادامه داشته است. در طول هشت قرن حكومت اسلام در آندلس، فرهنگ ايراني به عنوان ركن اساسي فرهنگ اسلامي همواره نقش مهمي در اين كشور داشته است. خواص و فرهنگيان به اين معنا تأكيد دارند كه فتوحات در آندلس به دست ايرانيان نبود اما ادب و فرهنگ و دانش از ايران به آندلس رفته است.
پیشینه روابط ج.ا.ايران و اسپانيا
كلاويخو اولين فرستاده پادشاه اسپانيا (انريك سوم) بود كه در سال 1403 ميلادي به ايران اعزام شد. اين مراودات پس از يك دوره فترت، در اوائل قرن 17 ميلادي و در دوره صفويه ادامه داشت. حدود يكصد و پنجاه سال پيش اولين معاهده مودت و تجارت بين دو كشور در سال 1231 شمسي (1842 ميلادي) امضاء شد و از اين تاريخ به بعد روابط سياسي ايران و اسپانيا همواره برقرار بوده است. سفارت ايران در اسپانيا نخستين بار در مهرماه 1295 شمسي توسط ميرزا اسمعيل خان دبيرالممالك فرزانه تأسيس گرديد و نامبرده تا شهريور ماه 1298 به عنوان وزير مختار ايران در مادريد انجام وظيفه مي نمود.
روابط دوجانبه ميان دو كشور در دوره قاجاريه:
الف) عهد نامه مودت و بازرگاني كه بين ناصرالدين شاه قاجار و دون فرانسيسكو سرانواي دومينگز، نايب السلطنه اسپانيا، شامل يك مقدمه و پنج ماده و يك نتيجه كه به وسيله سرتيپ حاجي شيخ محسن خان نماينده ايران و دون امانوئل رانسماي ويلانوئوا، نماينده اسپانيا در 9 فوريه 1870 در لندن به امضاء رسيد. اين عهد نامه در4 مارس 1842 منعقد شد ولي به واسطه تمايل طرفين تا تاريخ فوق الذكر به تعويق افتاده بود.
ب) عهد نامه مؤدت و بازرگاني بين محمد شاه قاجار و ايزابل ،ملكه اسپانيا شامل يك مقدمه وهفت ماده و يك نتيجه كه به وسيله ميرزا جعفر خان، سفير و وزير مختار ايران در عثماني، به نمايندگي از طرف دولتهاي خود در اسلامبول ، در تاريخ 4 مارس 1842 امضاء شده و در ماه مي 1850 در كاخ لالاسيويه به صحة نايب السطنه رسيده است. اين عهد نامه به مناسبت صغير بودن ايزابل ، به وسيله نايب السطنه ، دوبالدومرو اسپارترو منعقد شده است .
ج) تحكيم عهد نامه مودت و تجارت، منعقده در4 مارس 1842 كه اجراي آن بواسطه بعضي موانع به تعويق افتاده بود، توسط سرتيپ حاجي شيخ محسن خان ، وزير مختار ومأمور دربار دولت انگليس و دون مانوئل رانسماي ويلانوئوا، وزيرمختار و سفير مخصوص دولت اسپانيا و مأمور دربار پادشاه بريتانياي كبير در سال 1870 در لندن امضاء شد.
سفارت ايران درمادريد مجدداً درسال 1332 بازگشائي شد. روابط ايران و اسپانيا تا قبل از پيروزي انقلاب اسلامي حسنه و از تحرك خوبي برخوردار بود و مقامات عالي رتبه ايران و اسپانيا سفرهاي متقابلي داشتند. در اين دوره سفرايي مستمرا به اسپانيا اعزام گرديدند و روابط دوجانبه در سطح سفير تداوم يافت.
قرارداد هاي دوجانبه دو کشور در دوره سطلنت پهلوي:
الف) عهد نامه مودت، مشتمل بر يك مقدمه و پنج ماده كه به وسيله مرحوم دكتر حسين فاطمي، وزير امور خارجه وقت به نمايندگي از طرف دولت ايران و «اميليو بلادي يز» كاردار موقت اسپانيا، به نمايندگي از طرف ژنرال فرانكو، در تاريخ اول آذر 1331( 22نوامبر1952) در تهران به امضاء رسيد. ب) عهدنامه مودت و اقامت ، مشتمل بر يك مقدمه و هشت ماده كه بوسيله يدالله عضدي سفيركبير و وزير مختار دولت ايران در مادريد و «آلبرتو مارتين ارتاخو»، وزير امور خارجه به نمايندگي از جانب فرانسيسكو فرانكو با هاموندا، رئيس جمهوري اسپانيا در تاريخ 21 اسفند 1334 ( 12 مارس 1956 ) درمادريد به امضاء رسيد.
ج) موافقتنامه لغو رواديد، مشتمل بر يك مقدمه و نه ماده، كه ضمن نامه مورخ 20 سپتامبر 1967 وزير امور خارجه اسپانيا «فرناندوكاستي يلا» به محمد پور سرتيپ وزير مختار ايران در مادريد ،ارسال شده و نماينده ايران ضمن نامه مورخ همان روز به نمايندگي از طرف دولت ايران موافقت خود را اعلام داشته است.
روابط سياسي ج.ا.ايران و اسپانيا بعد از پيروزي انقلاب اسلامي
پس از پيروزي انقلاب اسلامي، روابط سياسي دو كشور فراز و نشیب های بسیاری را پشت سر گذاشته است اما آنچه حائز اهمیت است اینست که در سالهاي اخير، عليرغم پيروي اسپانيا از تحريمهائي وضع شده از سوي اتحاديه اروپا عليه ج.ا.ايران، از سال 2011 به بعد حجم مبادلات دوجانبه افزايش قابل توجهي يافته و نوع اقلام مبادلاتي نيز در حال تغيير است. در اين بين، گرچه پيش بيني مي شود از ميزان صادرات نفت به اسپانيا كاسته شود ولي در مقابل، ميزان صادرات غير نفتي ايران به اسپانيا و صادرات صنعتي و نيمه صنعتي اسپانيا به ايران در زمينه هاي مورد نياز در حال افزايش است.
در نهایت و با توجه به سابقه روابط فرهنگی فیمابین، و پس از رویکرد اخیر غرب در تنش زدایی و ایجاد روابط همه جانبه با جمهوری اسلامی ایران زمینه استمرار روابط سیاسی بیشتر فراهم است که از این طریق می توان سطح روابط اقتصادی را نیز با اسپانیا افزایش داد و سفر جناب آقای ظریف می تواند راهگشای تحکیم هر چه بیشتر روابط فیمابین باشد.
