دولت تکلیف قیمت نان را امسال یکسره می‌کند؟

تنور آزادپزها چند ماهی است که برای نان‌های گران داغ شده است. نان‌هایی که گاه به جای اینکه برشته شوند، می‌سوزند، نه اینکه شاطر حواسش نباشد، نه به خاطر قیمتشان. قیمتی که دولت مجوزش را صادر کرده است.

تابناک اقتصادی: نان. قوت غالب اکثر مردم ایران. این روزها با گرانی دست و پنجه نرم می‌کند. می‌گویند قرار است در تنور گرانی پخته شود تا کیفیتش بالا رود. کیفیتی که حد و حدودش را کسی نمی‎داند. نان با کیفیت کدام است، نان بی‌کیفیت کدام. برخی فقط می‌خواهند پولی بدهند و نانی بخورند، کیفیت چندان سایه روشنی برایشان ندارد. حال هم که نان را نسیه می‌خرند... . 

تنور داغ آزادپزها برای گرانی نان

تنور آزادپزها چند ماهی است که برای نان‌های گران داغ شده است. نان‌هایی که گاه به جای اینکه برشته شوند، می‌سوزند، نه اینکه شاطر حواسش نباشد، نه به خاطر قیمتشان. قیمتی که دولت مجوزش را صادر کرده است.

البته دولت از مدتها قبل اعلام کرده بود که قرار است گندم، آرد و نان را اصلاح کند و دستی به سر و روی کیفیتش بکشد، اما این پا و آن پا می‌کرد که مبادا صدای عده‌ای در بیاید و بگویند که دولت، بی‌تدبیر نان را گران کرد. اما بالاخره تصمیم خود را گرفت و وارد گود گرانی نان شد.

در گام اول، دولت قیمت انواع نان را البته با شرط توزیع آرد یارانه ای آزاد کرد. همین کافی بود که فاز اول گرانی نان رقم خورد؛ البته با اجازه دولت. در آن زمان دولت آرد را گران و نان را هم به تبع آن نرخگذاری و گران کرد؛ اما در گام بعد، با توجه به اینکه نانوایان از افزایش قیمتی که دولت برای آنها تدارک دیده بود، استقبال نکردند و باز هم گفتند که هزینه هایشان جبران نمی‌شود، دولت چاره دیگری اندیشید و در گامی جدید اعلام کرد که برخی از نانوایی‌ها می توانند آزادپز شوند. آنجا بود که این تصمیم دولت برای نانوایان خوشایند و برای مردم عجیب و غریب بود.

البته در ابتدای اجرای این طرح، مردم تصور دقیقی از آزادپز شدن نانوایی ها نداشتند؛ در حالیکه دولت می گفت که آرد را دیگر یارانه ای به نانوایی های آزادپز نمی دهد و آنها باید صفر تا صد تهیه آرد و پخت نان را خود به عهده بگیرند و آرد دولتی دیگر مشمول حال آنها نمی شود.

اما آزادپزها از این راضی بودند و می گفتند که خودشان دخل و خرجشان را تنظیم می‌کنند؛ آرد را گران می‌خرند و با کیفیت ولی نان را هم گران می‌فروشند. بنابراین دولت ورود کرد و تابلوی ورود ممنوع خود را مقابل درخواست های نانوایان برای فروش نان به قیمت دلخواه خود گذاشت و اعلام کرد که حتی نانوایی هایی هم که آزادپز هستند، اجازه افزایش بدون ضابطه و حساب و کتاب نان را ندارند.

اینجا بود که نانوایی‌های آزادپز وارد عمل شدند و شروع به همکاری با هم صنفانی کردند که بتوانند بخشی از آرد یارانه‌ای آنها را بخرند و بخشی دیگر را هم از بازار آزاد تهیه کنند، آرد دولتی و غیردولتی را با هم مخلوط کنند، نان بپزند و با قیمت آزادپز که البته دولت تعیین کرد و سقف برایش قرار داد، به مردم بفروشند.

این روال آنقدر برای نانوایان جذاب و پرمنفعت شده بود که هر روز که می گذشت، عده جدیدی از نانوایان می خواستند آزادپز شوند؛ آرد را خودشان بخرند و نان را هم خودشان بپزند و قیمت گذاری کنند. در حالیکه دولت در گام اول اعلام کرده بود که تنها 20 درصد از نانوایی ها می توانند آزادپز شوند و مابقی باید دولتی باقی بمانند، اما مشخص نبود که معیار متقاضیان برای دریافت اجازه از دولت برای آزادپز شدن چه بود؛ یعنی در واقع، دستورالعمل خاصی برای تغییر از سمت دولتی به سمت آزادپز تهیه نشد.

البته گرایش به آزادپزی در نانوایی های سنگکی بیش از سایر نانوایان بود؛ شاید چون حاشیه سود سنگکی ها بالاتر از بقیه بود و با نرخی که دولت می گفت، برایشان صرفه بیشتری نسبت به سایر نانوایی ها داشت. به همین خاطر در همان ابتدای راه آزادسازی قیمت نان در کشور، بیشتر از آنچه که هدفگذاری شده بود، صرف آزادپزی شد؛ همانجا بود که دولت وارد عمل شد و باز هم برای قیمت آزادپزها هم سقف تعیین کرد. اول هم برای سنگکی‌های آزادپز. سقف هم 1300 تومان.

اما داستان به اینجا هم ختم نشد، بلکه در سال جاری، دولت قرار بود باز 20 درصد دیگر به آمار نانوایی های آزادپز اضافه کند، در حالیکه اکنون که تنها چند هفته از سال جدید گذشته است، رئیس اتحادیه نانوایی های سنگکی می گوید که حداقل برای این نوع نان، تمان نانوایی ها تا پایان سال، آزادپز می شوند.

به تبع این نانوایی ها، اکنون نانوایی های بربری پز و تافتون پز هم می خواهند که به سیل نانوایان آزادپز بپیوندند و بنابراین دولت اکنون مواجه با یک حرکت صنفی شده است که خبر از آزادسازی قیمت نان در سال جاری می‌دهد؛ اما ذی نفعان این حرکت یعنی مردم، چندان با گرانی نان موافق نیستند و معتقدند که نان نباید گران شود؛ بلکه دولت باید خود نظارت را انجام دهد تا کیفیت بالا رود، نه اینکه کیفیت را بهانه ای برای افزایش قیمت قرار دهد.

افزایش سهم نان در سبد هزینه‌ای خانوار

بعد دیگر داستان این است که گرانی نان در حالی اتفاق می افتد که در سال گذشته‌ بنا بر تصمیم شورای عالی کار و اعمال نظر دولت، کف دستمزد نیروی کار 712 هزارتومان تصویب شد که حدود یک چهارم میزان خط فقر در شهر تهران است؛ اما امروز بخش قابل اعتنایی از مخارج خانوارهای آسیب‌پذیر کشور را هزینه تهیه نان تشکیل می‌دهد.

اکنون هم که حقوق و دستمزد 17 درصد افزایش یافته، به طور قطع بالا رفتن قیمت نان، باز هم می تواند جای بیشتری را در سبد هزینه ای خانوارها به خود اختصاص دهد، اما این تنها یک جمله ساده نیست، چراکه برخی با گران شدن حتی بسیار ناچیز قیمت نان هم زندگی شان تحت‌الشعاع قرار می گیرد.

حال هم که خبر از خرید نان نسیه ای از سوی برخی خانوارها می رسد و البته برخی دیگر از خانوارها هم می آیند و حساب این خانوارها را صاف می کنند و این قصه غم انگیزی است که از گرانی نان بر جای مانده است. در واقع، بخشی از لایه‌های آسیب‌پذیر جامعه حتی با گرانی های ناچیز هم در تهیه نان دچار مشکل می شوند و آنگونه که شواهد نشان می دهد برخی که قوت قالبشان، نان است، از گرانی آن بسیار نگرانند، هرچند که این رقم بسیار ناچیز باشد.

این در حالی است که محمد نظرنژاد، رئیس اتحادیه نانوایان سنگکی از آزادپز شدن تمامی نانوایی‌های سنگکی در سال جاری خبرداده و گفته که نان سنگک با کنجد یک‌رو 1500 تومان، با کنجد دو رو 2 هزار تومان و نان ساده سنگک، کیلویی 3 هزار تومان نرخ‌گذاری شده است.

وی افزود: برنامه دولت برای نان در سال 94، حرکت به سمت آزادسازی قیمت است، این در حالی است که در سال 93 بالغ بر 20 درصد از نانوایی‌ها آزادپز شده‌اند و در نان سنگک، تعداد نانوایان آزادپز بیش از 20 درصد بوده است، البته مردم هم راضی بودند چراکه کیفیت نان افزایش یافته است.

این در شرایطی است که خبر‌ها حاکی از افزایش قیمت‌ خرید تضمینی هرکیلو گندم تنها به میزان 90 تومان در سال جاری ‌است و بنابر اعلام مسئولین وزارت کشاورزی امسال یک میلیون تن افزایش تولید گندم و در نتیجه کاهش واردات داشته‌ایم، باز هم با روند صعودی قیمت نان مواجه هستیم.

آزاد پز شدن تمامی نانوایی‌های سنگکی و بخش‌ زیادی از نانوایی‌های تولیدکننده نان بربری درحالی رخ می‌دهد که دولت در سال جاری مدعی کاهش مشکلات اقتصادی تولیدکنندگان نان است. با توجه به اینکه در سال گذشته دولت تنها 11 میلیاردتومان برای خرید تضمینی گندم که شامل 70 درصد گندم تولیدی کشور می‌شود، اعتبار تعیین کرد، ما با نارضایتی همزمان تولیدکنندگان، مصرف‌کنندگان و نانوایان مواجه بودیم.

خبازان چه می‌گویند

دولت یکی از دلایل خود برای آزادپز کردن نانوایی ها را افزایش کیفیت و البته اعتراض دسته جمعی خبازان دانسته و اظهار داشته که آنها از دستمزد و شرایط کاری خود راضی نیستند، در حالی که آنگونه یداله صمدی از فعالان کارگری که خود جزو کارگران خباز به حساب می‌آید معتقد است که افزایش قیمت نان مطالبه صنف نانوایان خباز نیست.

وی با بیان اینکه افزایش قیمت نان برخلاف تبلیغات موجود به هیچ عنوان ربطی به کیفیت‌ نان ارائه شده ندارد، نسبت به وضعیت موجود نانوایی‌ها انتقاداتی را مطرح می‌کند، این فعال کارگری با اشاره به اینکه افزایش قیمت نان بیش از آنکه برای حل مطالبات نانوایان و کارگران خباز و تولیدکنندگان گندم باشد، برای پیشبرد سیاست‌های کلان اقتصادی اشتباه دولت در دهه‌های اخیر است، افزود: این افزایش قیمت و آزادپز کردن بخشی از نانوایی‌ها در حالی است که به مطالبات صنفی همکاران ما در سال‌های اخیر رسیدگی لازم نمی‌شود.

صمدی در ادامه گفت: به دلیل اینکه بنگاه‌های نانوایی معمولا دارای نیروی کار کمتر از ده نفر هستند، خارج از شمول قانون کار به حساب می‌آیند. همچنین با وجود تلاش‌های ما برای شناخته شدن شغلمان به عنوان مشاغل سخت، یک عدم رویه‌ در استان‌های مختلف وجود دارد.

از سوی دیگر، به دلیل عدم احاطه قانون کار برای کارگران فعال در نانوایی‌ها، با وجود افزایش قیمت نان که تنها موجب افزایش سایر قیمت‌ها خواهد شد، هنوز دستمزد کارگران این بخش کمتر از نرخ مصوب در قانون کار است و گاهی دستمزدها به حدود 600 هزار تومان نیز برای این شغل دشوار می‌رسد.

با این توصیف به نظر نمی‌رسد که رشد قیمت نان رفاه حال نیروی کار بنگاه‌ها را هدف گرفته باشد. همچنین یکی از مشکلات دیگری که طی موج خبری افزایش قیمت نان گم می‌شود، تفاوت قیمت نان در مناطق مختلف کشور و حتی مناطق مختلف شهرهای بزرگ است.

تفاوت چشمگیر قیمت نان در برخی مناطق پایتخت

درحالی که کارگر خباز یک نانوایی واقع در جنوب شرق تهران، نرخ نان دارای کنجد دو رو را 1200 تومان عنوان می‌کند، نانوایی دیگری در حوالی شرق قیمت‌‌ همان نان را با کیفیتی مشابه، 1500 تومان وضع کرده است.

از طرف دیگر بنابر ادعای برخی کار‌شناسان، با آزادسازی کامل قیمت نان و آزاد پز شدن تمام نانوایی‌های سنگکی، ممکن است در برخی مناطق قیمت نان سنگک به 3 هزارتومان هم افزایش یابد. این درحالی است که در برخی مناطق شمال شهر تهران حتی نان بربری 2 هزارتومانی نیز به راحتی به فروش می‌رسد.

این درحالی است که در برخی شهرهای اطراف کلانشهر تهران بنا بر اطلاعات واصله حتی نان سنگک 1000 تومانی نیز با کیفیت بالا فروخته می‌شود.

مصرف‌کنندگان چه می‌گویند

یکی از مصرف‌کنندگان نان که کارمند هم هست در رابطه با گران شدن نان معتقد است حتی همین 200 تومن هم که اضافه شد، زیاد بود. مگه در آمد هر خانواده چقدر است که قیمت یک قرص نان، 200 تومان افزایش یابد. وقتی قیمت نان افزایش یابد، به طور قطع قیمت سایر کالاها نیز بیشتر خواهد شد.

وی با اعلام مخالفت نسبت به ارایه یارانه نقدی از سوی دولت می گوید: در کل مخالف یارانه ها هستم دولت قیمت ها را به قبل برگرداند، ولی یارانه ها را قطع کند، در این صورت تورم هم کاهش می یابد.

مصرف کننده دیگری در این رابطه معتقد است که گران کردن نان به معنای کوچک تر شدن سفره مردم است و به طور قطع، قشر ضعیف جامعه از این روند متضرر می شوند. نان باید بدون یارانه و به قیمت واقعی ارائه بشود و در مقابل، به قشر آسیب‌پذیر، کمک مالی بشود تا نانوایی ها به صورت رقابتی کار کند.

وی اظهار می کند: دو نرخی کردن خوب نیست نانوایی محله ما را دونرخی کردند وما مجبور بودیم بیست دقیقه پیاده برویم تا به ناوایی ارزان برسیم.

یکی دیگر از مصرف کنندگان در این رابطه می‌گوید: لازم است همزمان با آزادسازی قیمت آرد و حذف یارانه آن، سازوکار پرداخت نقدی یارانه به اقشار نیازمند اجرایی شود، با ایجاد یک مکانیزم خودکنترلی، جلوی کم فروشی نان گرفته شود؛ در این راستا به نظر می رسد بهترین راه، عرضه کلیه نان ها در نانوایی ها به شیوه فروش کیلویی نان باشد. با این روش هم مشکل کم فروشی حل می شود و نانواها ملزم به وزن کردن نان هستندو هم مشکل پول خرد پیش نمی اید مثلا براساس قیمت کیلو 1000 تومان انواع نان، شما نیم کیلو خرید می کنید و 500 تومان می پردازید.

یکی از مصرف‌کنندگان در این رابطه معتقد است که دو نرخه کردن نان کار مطلوبی نیست، اگر دولت قیمت را آزاد کند و آرد باکیفیت‌تری در اختیار نانوایان بگذارد و بعد برای جلوگیری از کم فروشی نان را با نصب بنر نان مرغوب با مشخصات معین و به صورت کیلویی و وزنی که مردم ببیند چقدر نان می‌خرند خیلی بهتر است زیرا جلوی کم فروشی گرفته شده و دیگر نیازی به بازرس نیست.

وی معتقد است که خود مردم ناظر واقعی هستند و هزینه خرید نان مردم هم پایین می آید.