دلیل مخالفت طرف ایرانی با دو مرحله‌ای شدن توافق هسته‌ای

به گزارش «تابناک»، در حالی که ساعت شنی ناظران این مذاکرات به پایان خود نزدیک شده است، به نظر می‌رسد امریکایی‌ها عزم خود را برای پایان دادن به این مرحله از گفت‌و‌گو‌ها تا امروز و فردا جزم کرده‌اند و این در حالی است که تیم مذاکره کننده ایران اعتقاد دارد لزومی ندارد با دشمن فرض کردن زمان، تن به زیاده خواهی‌های طرف مقابل داده شود.

یک عضو تیم مذاکره کننده در این خصوص می‌گوید: در ماه نوامبر سال ۲۰۱۴ مقرر شد که دو طرف هفت ماه و هفت روز برای پایان به پرونده‌ای سیزده ساله فرصت داشته باشند و در حال حاضر هم‌‌ همان قرار پابرجاست.

جان کری، وزیر امور خارجه ایالات متحده از روز پنجشنبه در لوزان مانده تا شاید بتواند گره‌های موجود در گفت‌و‌گوهای هسته‌ای با ایران را یک به یک باز کرده و با دستان پر به واشنگتن بازگردد؛ هرچند کسی نمی‌داند در صورت توافق نهایی طرفین بر سر راهکارهای مشترک برای تمام مسائل روی میز، اعلام این توافق به چه شکل خواهد بود، به نظر می‌رسد امریکایی‌ها خواهان انتشار بیانیه‌ای هستند که کلیات در آن گنجانده شده باشد و فروش آن به مخالفان مذاکرات در امریکا که زمام کنگره را به دست دارند، آسان‌تر باشد.

این خواسته در حالی از سوی امریکایی‌ها در پشت درهای بسته مطرح شده که ایران صد در صد با تقسیم توافق به دو شکل کلیات و جزئیات مخالف است و با توجه به حرکات تخریبی صهیونیست‌ها در مذاکرات در یک سال و نیم گذشته، انتشار حتی کلیات توافق جامع هسته‌ای هم می‌تواند روند باقی مانده تا ماه ژوئن را تهدید کند. گفته می‌شود بهترین سناریو مدنظر ایران و برخی کشورهای حاضر در مذاکرات برای اعلام عبور از این مرحله از گفت‌و‌گو‌ها، صدور یک بیانیه مطبوعاتی است.

ماراتن هسته‌ای میان ایران و ۱+ ۵ وارد پنجمین روز خود شده و وزرای امور خارجه هم یک به یک به لوزان می‌رسند. پس از جان کری، لوران فابیوس، وزیر امور خارجه فرانسه به لوزان رسید و پس از او هم همتای آلمانی آن‌ها سوار قطار مذاکرات شد تا شاید این همراهی در سطح عالی به یک نتیجه منتهی شود. شامگاه روز گذشته هم فدریکا موگرینی، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا هم به مذاکرات پیوست و ساعاتی پس از ورود، جلسه دوجانبه‌ای با جان کری داشت.

امروز نیز وزرای امور خارجه چین و روسیه به گفت‌و‌گوهای هسته‌ای ملحق می‌شوند تا شرایط برای اعلام رسیدن به فهم مشترک در خصوص راهکارهای مسائل مورد اختلاف فراهم شده باشد؛ هرچند گفته می‌شود حضور وزرا به معنای رسیدن به توافق نیست، ظاهر امر حاکی از این است که تیم‌های کار‌شناسی و مدیران سیاسی به حدی از پیشرفت رسیده‌اند و شاید به یک تصمیم سیاسی واحد برای برداشتن گام نهایی در این مرحله نیاز است.

آنچه باید در این مرحله از گفت‌و‌گوهای هسته‌ای مدنظر قرار داد، این است که اعلام موفقیت در این مرحله به معنای اعلام توافق نهایی و یا حتی توافق سیاسی نخواهد بود، بلکه تنها طرفین پس از یک سال و نیم مذاکره فشرده اعلام می‌کنند که بر سر راهکار‌ها برای حل تمام مسائل به فهم مشترک دست یافته‌اند و سپس وارد مرحله نگارش متن نهایی می‌شوند؛ مرحله‌ای که به دو تا سه ماه زمان برای نگارش جزئیات با مختصات فنی، سیاسی و حقوقی نیاز دارد.

هرچند عبور از این فاز در مذاکرات می‌تواند دستاورد قابل توجهی باشد، نمی‌توان آن را به نشانه‌ای قطعی برای رسیدن به توافق جامع هسته‌ای تا پایان ماه ژوئن تعبیر کرد. ایران و ۱+ ۵ در یک سال و نیم گذشته با ادامه دادن مذاکرات در دو مسیر فنی با آژانس بین المللی انرژی اتمی و همچنین مسیر سیاسی با شش کشور مقابل خود ـ که پنج عضو آن از اعضای دائم شورای امنیت هستند ـ نزدیک به ۹۵ درصد از مسیر را پیموده است؛ مسیری که دو سال پیش حتی ورود به آن هم برای بسیاری از همین مذاکره کنندگان غیرممکن به نظر می‌رسید.

ایران و ۱+ ۵ گام‌های بلندی برداشته‌اند و در حال حاضر تنها به یک گام برای عبور از فاز نخست و ورود به فاز دوم نیاز دارند. با این همه هرچند ۹۵ درصدی که دو طرف در این بازه زمانی با موفقیت به دست آورده‌اند ارزشمند است، ۵ درصد تقریبی باقی مانده هم با آینده فعالیت‌های هسته‌ای ایران و همچنین میزان برداشته شدن تحریم‌ها که در چند سال گذشته به بی‌سابقه‌ترین شکل ایران را تحت فشار بین المللی قرار داده، در ارتباط است.

در چند روز گذشته بارها گفته شده که ایران و ۱+ ۵ در خصوص تمام مسائل به راه حل رسیده‌اند و تنها دو مسأله مانده که یکی از آن‌ها چگونگی از میان برداشته شدن تحریم‌هاست و مسأله دیگر هم تحقیق و توسعه.

همچنین درباره تحریم‌ها گفته می‌شود که تحریم‌های اقتصادی بلافاصله پس از رسیدن به توافق نهایی از میان برداشته خواهد شد و در حال حاضر هم طرفین در این خصوص اختلاف چندانی با هم ندارند.

این در حالی است که در خصوص تحریم‌های اشاعه‌ای و تسلیحاتی هنوز میان طرفین اختلاف‌هایی مشهود است. در متن توافق نامه موقت ژنو مصوب نوامبر ۲۰۱۳ هم تأکید شده بود که در دوران توافق و در ‌‌نهایت در پایان این دوران که هنوز مدت زمان آن مشخص نشده است، تمام تحریم‌های ایران برداشته خواهد شد؛ بنابراین، به نظر می‌رسد که دو طرف در خصوص شیب زمانی برداشته شدن تحریم‌های مختلف مرتبط با برنامه هسته ای ایران با هم اختلاف دارند. علاوه بر این، ایران به دنبال تصویب قطعنامه فصل هفتمی در شورای امنیت است تا با پیشتوانه آن تحریم‌های چندگانه علیه این کشور لغو شود و همزمان طرف مقابل هم به ساز و کاری می‌اندیشد که در صورت عدم وفای به عهد ایران در حوزه تعهدات هسته‌ای بتواند سیستم تحریم‌ها را به شکل برگشت پذیر به حالت اولیه برگرداند.

افزون بر این در صورت رسیدن به توافق جامع هسته ای، تحریم اشخاص که در این سال‌ها به واسطه برنامه هسته ای ایران اعمال شده است هم مرحله به مرحله با از میان برداشته شدن تحریم‌های آن حوزه از میان برداشته خواهد شد. بدین ترتیب پیش بینی می‌شود در این خصوص نام ۵۰۰ شرکت و شخصیت در مدت زمان توافق هسته‌ای از لیست سیاه خارج شود.

در بحث تحقیق و توسعه هم ایران از ابتدا تأکید کرده که هیچ گونه محدودیتی را برای برخورداری از دانش هسته‌ای صلح آمیز نخواهد پذیرفت و اکنون هم اختلاف بر سر دوره زمانی استفاده از ماشین‌های پیشرفته در تکنولوژی هسته‌ای ایران است. سؤالی که هنوز فرمول‌های موجود در خصوص آن به اجماع طرفین منتهی نشده، این است که کار روی ماشین‌های مدنظر ایران با چه سرعتی ادامه پیدا خواهد کرد؟

بنابراین، تحقیق و توسعه صنعت هسته‌ای ایران در کلیت با هیچ محدودیتی روبه رو نخواهد شد و مسأله مورد اختلاف این است که طرف مقابل از ایران می‌خواهد بر سر راه توسعه ماشین‌های جدید، یک برنامه زمانی محدود را اعمال کند؛ برنامه زمانی که ایران بر سر میز مذاکره به دنبال کوتاه‌تر کردن آن است.

در شرایطی که گفته می‌شود ایران و ۱+ ۵ در همه مسائل اختلافی به راه حل واحد نهایی رسیده‌اند، به نظر می‌رسد درباره دو مسأله تحقیق و توسعه و تحریم‌های ایران وضع به این منوال نیست و هنوز دو طرف بر سر یک راه حل واحد به نتیجه نرسیده‌اند. در پنج روز گذشته، فضای حاکم بر مذاکرات با هر دیدار تازه و هر رفت و آمد جدید تغییر کرده است؛ برای نمونه، گفته می‌شود، دیدار میان وزرای امور خارجه ایران و فرانسه آن طور که پیش بینی می‌شد پرتنش و پراختلاف نبوده و طرف فرانسوی در این دیدار، علاقه خود برای رسیدن به توافق هسته‌ای با ایران را نشان داده است. البته نکته قابل توجه این است که در میان اعضای داخلی ۱+ ۵ هم در خصوص پاره‌ای از اختلافات تفاوت وجود دارد؛ به عنوان نمونه، نگاه روسیه و امریکا با چگونگی از میان برداشته شدن تحریم‌های ایران و صدور قطعنامه در این خصوص و مرجع تصمیم گیر در صورت تخلف هر یک از طرفین با هم فاصله دارد.

در چنین فضایی هر یک از طرفین از دیگری می‌خواهد که سخت‌ترین تصمیم را در دقیقه نود بگیرد. در حالی که هر دو طرف مذاکره با احتیاط از دستاوردهای مذاکراتی و همچنین احتمال رسیدن به راه حل در فرصت مانده یا بازگشت با دستان خالی سخن می‌گویند، یک مقام روسی شانس رسیدن به توافق در این مرحله را بیش از ۵۰ درصد می‌داند.

در شرایطی که مذاکرات در هوای نیمه ابری لوزان در سربالایی قرار گرفته است، به نظر می‌رسد اعتماد همچنان حلقه مفقوده‌ای است که در رسیدن به آن دو طرف می‌توانند قدرت مانور بیشتری به راه حل‌ها داده و با یک تصمیم سیاسی از دومین خوان در این مذاکرات در یک سال و نیم گذشته عبور کنند.